به گزارش خبرگزاری حوزه از سمنان، هر بار که قسمت شود به زیارت حرم امام رضا(ع) برویم، بی اختیار دلمان به سوی قدیمی‌ترین حیاط حرم امام مهربانی‌ها، صحن انقلاب اسلامی امروزی، جایی که سقاخانه اسماعیل طلایی است، پر می‌کشد. مکانی درست روبه‌روی ایوان طلا و مشرف به ضریح و گنبد امام رئوف؛ اما او کیست که نامش در حرم هشتمین امام شیعیان جاودان شده است؟

«اسماعیل خان سنگسری» معروف به «زریزخان» از سرداران رشید و دلیر فتحعلی‌شاه قاجار از دیار مهدی‌شهر استان سمنان است که چنین سعادتی نصیبش شد و نامش در حرم ثامن‌الحج امام رضا(ع) جاودان شد. بیشتر زائران از بزرگ و کوچک و زن و مرد، صحن عتیق قدیم یا انقلاب اسلامی فعلی را با نام سقاخانه «اسماعیل طلایی» می‌شناسند.

طبق متن‌های تاریخی روزی بسته‌ای به عنوان هدیه به دربار فتحعلی شاه قاجار رسید و ظاهر قضیه چنین بود که درون این بسته هدیه‌ای برای پادشاه ارسال شده است. اسماعیل‌خان سنگسری به این بسته مشکوک شد و فوری آن را از پادشاه دور کرد و پس از باز کردن آن، بسته منفجر شد.

فتحعلی شاه قاجار به خاطر این هوش و ذکاوت اسماعیل‌خان سنگسری دستور داد به اندازه وزنش به او طلا بدهند و اسماعیل‌خان هم با این هدیه ستون‌ها و گنبد سقاخانه حرم امام رضا(ع) را طلایی کرد. از آن زمان این سقاخانه با نام سقاخانه «اسماعیل طلا» معروف شد.

هم‌اکنون در طالب آباد مهدیشهر (زادگاه بانی سقاخانه اسماعیل طلا) میدانی به نام اسماعیل طلایی نامگذاری شده‌است.

درباره تاریخچه سقاخانه در اسناد آمده است که در میانه صحن انقلاب اسلامی، بنای زیبای سقاخانه وجود دارد که سنگاب (منبع آب) این سقاخانه از سنگ مرمر یکپارچه‌ای با گنجایش سه کر آب، معادل یکهزار و ۱۳۰ لیتر است که به‌ دستور نادرشاه افشار حد فاصل سال‌های ۱۱۴۴ تا ۱۱۴۵ هجری قمری بنا شد. در گذشته‌های دور که امکانات آب لوله‌کشی مثل امروز نبود، آب از اطراف مشهد به حرم امام رضا(ع) می‌آوردند و برای استفاده زائران، داخل این سنگاب می‌ریختند.

درباره مسیر انتقال آب به این سقاخانه آمده است که از قرن‌ها پیش، نهری از شمال شهر مشهد، چشمه‌ای به نام «گیلاس» پس از عبور از ۶ فرسنگ از بالای خیابان وارد صحن عتیق می‌شد و حوض‌ها را پر می‌کرد و سرریز آن از پایین خیابان خارج می‌شد. شکل سقاخانه به این صورت بود که چهار حوض در وسط صحن قرار داشت که این حوض‌ها به وسیله آب چشمه پر می‌شدند تا زائران از آن استفاده کنند.

البته به دلیل فصلی بودن، این چشمه در روزهایی از سال خشک می‌شد و زائران با مشکلاتی مواجه بودند تا اینکه در سال ۱۳۳۰ هجری شمسی چاهی برای تأمین آب حفر شد و چهار حوض جدید هم به‌ عنوان وضوخانه در اطراف آن ساخته و مشکل تامین آب در حرم مطهر امام رضا(ع) حل شد.

این بنا تا سال ۱۳۴۵ هجری شمسی دارای پنجره‌های آهنی بود و در سال ۱۳۴۶ هجری شمسی تجدید بنا شد و پس از پیروزی انقلاب اسلامی هم هنگام ساخت رواق دارالحجه در زیر صحن انقلاب اسلامی بنای سقاخانه بازسازی و مقاوم‌سازی شد.

بنای کنونی سقاخانه در مرکز صحن انقلاب اسلامی و روبه‌روی ایوان طلا با پایه‌هایی از سنگ مرمر و کاشی تزیین شده و گنبد آن هم مزین به کاشی‌های مطلا است که عاشقان امام رئوف با حضور در این صحن و نوشیدن از آب گوارای سقاخانه به عنوان تبرک جانی تازه می‌کنند.

بر اساس این گزارش؛ استان سمنان از دیرباز یکی از ایالت‌های چهارده‌گانه تقسیمات اوستایی در دوران باستان بوده است. در دوره حاکمیت مادها و هخامنشیان نیز «کومیسنه» نام داشته و پس از اسلام سرزمین تاریخی «قومس» نامیده می‌شده است. این پیشینه تاریخی نشان از دیرینگی و قدمت مردم و شکوه تمدن و فرهنگ در این سرزمین است و شهر سنگسر یا مهدیشهر مرکز شهرستان مهدیشهر در شمال این استان قرار دارد.

سمنان که به دارالمرحمه معروف است با مساحت نزدیک به ۹۷ هزار و ۵۰۰ کیلومتر مربع یکی از پهناورترین استان‌های کشور ایران است و با پنج و ۹ دهم درصد مساحت کل کشور، از این نظر هفتمین استان ایران محسوب می‌شود.

این خطه به دلیل موقعیت جغرافیایی همجواری با پایتخت و هفت استان مهم کشور شامل از جانب شمال به استان‌های خراسان شمالی، گلستان و مازندران، از جنوب به استان‌های خراسان جنوبی و اصفهان، از شرق به استان خراسان رضوی و از غرب به استان‌های تهران و قم از اهمیت زیادی برخوردار است و با توجه به تنوع اقلیمی، موقعیت جغرافیایی و قرارگیری در مسیر زائران امام رضا(ع) سالانه پذیرای ۲۰ میلیون مسافر و گردشگر است.

بر پایه برآورد مرکز آمار ایران در سال ۱۴۰۰، استان سمنان با هشت شهرستان در مجموع ۷۵۷ هزار و ۲۰۰ نفر جمعیت دارد که از این شمار، بیش از ۲۰۰ هزار نفر ساکن مرکز استان هستند.