به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، دکتر مسعود جان‌بزرگی عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه روز سه شنبه در نشست علمی کارگروه درمان معنوی خداسو که به همت مرکز مشاوره اسلامی سماح قم برگزار شد، در رابطه با آسیب شناسی روانی بر اساس الگوی معنویت خداسو عنوان کرد: برای درمان انسان باید تعریف درستی از آن داشته باشیم، بدانیم چگونه آسیب دیده است، مسیر سلامت او را بشناسم و چگونه می‌تواند به سلامت و بالاترین ظرفیت خود برسد.
وی با بیان اینکه چهار عامل بر انسان تأثیر می‌گذارد او را از مسیر سلامت خارج می‌کند، ادامه داد: انسان با یک فطرت به دنیا می‌آید که خالی نیست و ظرف معنایی از پیش ساخته شده‌ای متناسب با انسان دارد. این ظرف معنایی برای همه موجودات وجود دارد مثلاً در دانه سیب درخت سیب تعریف شده است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه گفت: ظرف معنایی انسانی بیانگر این است که مسیر و نقشه نامعلومی ندارد و در درون این نقشه راه، هسته‌ای نورانی به نام عقل فطری وجود دارد که هدایت گر و تنظیم‌گر این برنامه به سمت اهداف است. این نظام تشخیص گر عاشق منبع معتبر و خالص است که در این مسیر هیچ چیز جز خداوند نمی‌تواند او را ارضا کند.
وی با بیان اینکه این نظام تشخیص‌گر با چهار حوزه ادراکی یعنی مبدأ، معاد، هستی و خود ارتباط دارد، افزود: اگر انسان بر اساس ظرف معنایی که برای او تعریف شده است حرکت کند مسیر درست خواهد بود
آسیب شناسی
جان‌بزرگی بیان کرد: آسیبی که از نظر تحولی به انسان وارد می‌شود شکستن ظرف معنایی است. انسانی که به دنیا می‌آید در ظرف معنایی یک تعریف مشخصی برای مادر دارد زمانی که مادر نمی‌توان مادری کند در سیستم روانی انسان معنای مادر شکسته می‌شود و در این زمان آسیب‌های روان‌شناختی تحولی به وجود می‌آید. عمده‌ترین تمایز ما با روانشناسی جاری این است که آنان دلبستگی را مبنا قرار می‌دهند اما ما ظرف معنا را مبنا قرار می‌دهیم و معتقد هستیم که معنا قبل از دلبستگی است.
وی اظهار کرد: زمانی که ظرف معنایی شکسته شود سیستم آسیب پذیر و برای خطای ادراکی آماده می‌شود. اگر مبدأ ادراکی نتواند مبدأ درست عمل باشد عمل نیز به درستی هدایت نخواهد شد بنابراین فضای ادراکی دومین منشأ آسیب شناسی است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه افزود: منشأ آسیب شناسی در فضای ادراکی چهار حوزه ادراکی است که هرکدام که آسیب ببینند خطای ادراکی جایگزین ادراک واقعی می‌شود و این در ارتباط با خدا تأثیر دارد.
وی ادامه داد: گاهی فرد به تصمیم که می‌رسد دچار خطای تصمیم گیری می‌شود همچنین ممکن است که نقص در عملکرد داشته باشد؛ یعنی تصمیم درستی گرفته است اما در عمل دچار مشکل است و این زمانی رخ می‌دهد که عمل به صورت اختیاری نباشد و اجبار درونی و بیرونی رفتار را هدایت می‌کند. اگر در فضایی که وجود دارد نیز نتواند منابع ادراکی را تنظیم کند باز هم منشأ آسیب است. رابطه غلط بین عقل تجربی و عقل فطری می‌تواند منشأ خطا باشد. وقتی این‌ها زمینه بررسی شود همه آسیب‌های روان‌شناختی قابل تبیین است.
پژوهشگر درمانهای معنوی اضافه کرد: تحقیقات درباره رابطه بین معنویت و مذهب و سلامت روان بسیار زیاد است. روی آوری مبانی سکولار به سمت معنویت شتاب زیادی پیدا کرده است و دانشگاه‌های دنیا به این سمت رفتند.
وی گفت: بین مذهب، معنویت و سلامت روان علاوه بر رابطه مثبت رابطه منفی نیز وجود دارد. کیفیت دین داری در این زمینه اهمیت دارد. اگر آدم متعادلی نباشد به او مذهب و معنویت بدهیم ممکن است آسیب‌زا باشد. گروه‌ها فاشیستی که با ذکر الله اکبر انسان می‌کشند نمونه‌ای از این امر هستند. هر چقدر فرد در دیدن داری خود خالص‌تر می‌شود نشانه‌های روانی در او کمتر می‌شود.
جان‌بزرگی یادآور شد: ظرف معنایی فطری و اولیه است، این ظرف معنایی باید تجربه شود. در این ظرف معنایی با رحمان بودن آشنا هستیم اما تا زمانی که مهربانی تجربه نشود چراغ این ظرف روشن نمی‌شود. مادر می‌تواند این چراغ را روشن کند و این چراغ تا زمانی که توسط یکی از اشخاص مهم به آن آسیب زده نشود روشن می‌ماند.
وی بیان کرد: مثلاً پدر رسالتی در سیستم روانی دارد که باید چراغ هدف گرایی و سازماندهی این سیستم را روشن کند که مولکول‌هایی از ولایت هستند. اگر این آسیب ببیند ارتباط با هر منشأ هدایتگری که هدایت عمودی را به عهده دارد خراب می‌شود.
پژوهشگر درمانهای معنوی گفت: وقتی ضربه روانی به انسان وارد می‌شود و ظرف معنایی شکسته می‌شود سه اتفاق ممکن است رخ بدهد. اول اینکه فرد موضوع معنایی که آسیب زده است را تغییر دهد مثل معنای پدر یا مادر را تغییر می‌دهد، دومین اتفاق این است که فرد رابطه با آن موضوع تغییر کند مثلاً ممکن است فرد ولی ما باشد و به ما آسیب بزند و سوم این است که فرد معنی خود را تغییر می‌دهد و گوید من آدم بدی هستم.
یک دهه کار پژوهشی و کلینیکی بر روی درمانگری معنوی
حجت الاسلام و المسلمین مسعود آذربایجانی عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه هم در این نشست عنوان کرد: بیش از یک دهه است بر روی موضوع درمانگری معنوی به صورت آموزشی، پژوهشی و کلینیکی کار شده و الگوهای موفقی ایجاد شده است و در حوزه تجربی نیز موفقیت خود را ثابت کرده است.
وی ادامه داد: در این روش به دنبال تقویت کار تیمی در مسائل علمی و عملی هستیم. کار گروهی باعث کاهش خطا و افزایش هم افزایی می‌شود.
پژوهشگر درمانهای معنوی در تعریف معنویت گفت: در این رابطه معانی متفاوتی وجود دارد؛ مایر می‌گوید معنویت جستجوی مداوم برای یافتن معنا و هدف زندگی، درک عمیق و ژرفای ارزش زندگی وسعت عالم نیروهای طبیعی موجود و نظام باورهای شخصی است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه تصریح کرد: از نقاط قوت این تعریف توجه به معنا و هدف زندگی و درک عمیق و ژرفای ارزش زندگی است که این مسئله در بحث‌های معنوی برای ما اهمیت دارد.
حجت الاسلام و المسلمین آذربایجانی ادامه داد: الکینزد می‌گوید که معنویت شیوه‌ای از بودن و تجربه است که به واسطه آگاهی از یک بعد متعالی و بنابر ارزش‌های مشخص از لحاظ خود دیگران است. در تعریف الکینزد علاوه بر ابعاد طبیعی انسان به بعد متعالی نیز توجه شده است.
وی افزود: شهید مطهری در تعریف معنویت می‌گوید که معنویت یک نوع احساس و گرایش ذاتی انسان به امور غیرمادی مانند علم و دانایی، خیر اخلاقی، جمال و زیبایی، تقدس و پرستش است که وجه تمایز انسان و موجودات دیگر نیز هست.
پژوهشگر درمان های معنوی در رابطه با تعریف معنویت در درمانگری گفت: معنویت در تقابل با نگاه مادی دنیوی و انحصار طبیعت و خود محوری است. در نگاه اسلامی مهم‌ترین محور و کانون خداوند است که زمینه معنویت و تعالی را برای ما فراهم می‌کند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه ادامه داد: معنویت فراروی ارادی و وجودی انسان از مادیت است و بتواند از موقعیت اجتماعی خود عبور کند و مانند بت در آن اسیر نشود و در ابعاد بینشی (شناختی)، گرایشی (عواطف) و کنشی این فراروی را داشته باشد اما به شرطی که حرکت به سوی خداوند باشد.
حجت الاسلام و المسلمین آذربایجانی با بیان اینکه سمت و حرکت ما به سوی خداوند به عنوان مبدأ و مقصد جهان است، گفت: اگر بتوانیم به باز تعریف هر چیزی در مبدأ و معاد داشته باشیم معنویت حاصل می‌شود.
ویژگی‌های سلامت معنوی
حجت‌الاسلام و المسلمین آذربایجانی اضافه کرد: سلامت معنوی یکی از ابعاد چهارگانه سلامت جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی است که در سازمان بهداشت جهانی نیز به آن توجه شده است. سلامت معنوی حاصل معنویت کاربردی در حوزه خاص است. سلامت معنوی حد نصاب و مرتبه خاصی از معنویت است. سلامت معنوی با سلامت روانی، آگاهی معنوی و هوش معنوی متفاوت است اما ارتباط دارد.
وی با اشاره به حدیث «العِلمُ عِلمانِ: عِلمُ الأدیانِ، وعِلمُ الأبدانِ» گفت: علم ابدان متولی سلامت جسم است و علم ادیان متولی سلامت معنوی است. حضرت علی (ع) در نهج البلاغه می‌فرماید: «پیامبر طبیبی است که برای درمان بیماران سیار است. مرهمهای شفابخش او آماده و ابزار داغ کردن زخمها را گداخته. برای شفای قلبهای کور و گوشهای ناشنوا و زبانهای لال، آماده و با داروی خود در پی یافتن بیماران فراموش شده و سرگردان است»
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه یادآور شد: این احادیث نشان می‌دهد که درمان معنوی در متن دین است. پیامبر بالاترین کسی است که از طرف خداوند مامور درمان انسان‌ها است همچنین از خطا و گناه به عنوان آسیب معنوی یعنی بیماری یاد شده است و از توبه و انس با خداوند به عنوان دارو یاد شده است.
حجت الاسلام و المسلمین آذربایجانی تأکید کرد: تعالیم دینی و معنوی ادیان و آموزه‌های اخلاقی آن به مثابه گنجینه‌ها و منابع سلامت معنوی است که از درون آن باید درمانهای معنوی استخراج شود.
پژوهشگر درمان های معنوی افزود: در روانشناسی از سه پارادایم عقل گرایی، تجربه گرایی و وجود گرایی بحث می‌شود و پارادایم چهارم یعنی معنویت گرایی مورد غفلت واقع شده است. پارادایم عقل گرایی از افلاطون شروع، تجربه گرایی از ارسطو و وجودگرایی از سقراط شروع می‌شود.
وی افزود: انبیا الهی بنیانگذار پارادایم چهارم یعنی معنویت گرایی هستند و پیشوایان دینی ما یعنی ائمه (ع) آن را ادامه دادند و محی الدین عربی، مولوی علامه طباطبایی این مسیر را رفتند. در میان روانشناسان نیز افرادی مثل یالوم، میلر وریچاردز این روش را ادامه دادند. آموزه‌هایی مانند رفع تعارض معنوی، تغییر خدا پنداره یا خود پنداره، فعال سازی عقل طبیعی و عقل خداسو در این چارچوب است.
حجت الاسلام و المسلمین آذربایجانی ادامه داد: آلپورت در بین ارزش‌های شش گانه دانایی، قدرت، هنری، اقتصادی، اجتماعی و دینی می‌گوید ارزش‌های دینی مهم‌ترین و قدرتمندترین ارزش است که می‌تواند در سبک زندگی تأثیر بگذارد و آن را متعالی کند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه اظهار کرد: یونگ می‌گوید: در میان بیمارانم که در دوره درک عمر خودشان بودند (۳۰سالگی به بعد) یک نفر هم نبوده است که برای درمان اختلالات روانی و شفای آلام خودش به آنچه ادیان جهان آوردند یعنی معنویت بی نیاز بوده باشد. دیگر اندیشمندان و روانشناسان نیز بر اهمیت این امر تأکید کردند.
اهداف درمان معنوی
پژوهشگر درمان های معنوی بیان کرد: سلامت روانی یعنی تعادل مشترک با درمانهای دیگر است؛ اما در درمان معنوی علاوه بر آن بر ارتقا معنوی یعنی تعالی نیز توجه شده است.
سازوکارهای درمان معنوی
حجت الاسلام و المسلمین آذربایجانی گفت: امیدبخشی، فعال شدن معنای زندگی، عقلانیت افزایی (عقل خدا سو) خوش بینی، آرامش بخشی، یکپارچه گرایی و انسجام در نیروها از سازوکارهای درمان معنوی است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه یادآور شد: مداخله رها آشکارسازی، مداخله نفوذ انعطاف پذیری، مداخله مهر و قدرت و مداخله ایمن توجه جنسی چهار مداخله اساسی در خانواده درمانگری است که ناظر به مشکلاتی است که در فرهنگ بوم ایرانی وجود دارد.
حجت الاسلام و المسلمین عباس پسندیده نیز در این نشست عنوان کرد: در آسیب شناسی و روانشناسی از حوادث و سوانح به عنوان آسیب زننده یاد می‌کنند و اختلال پس از ضربه داریم اما رشد پس از ضربه نیز داریم.
وی ادامه داد: در شناسی اسلامی علاوه بر مصائب و سختی‌ها از دوران رفاه نیز به عنوان عاملی که می‌تواند اخلال ایجاد کند یاد می‌شود. در منابع دینی نیز حوزه رفاه دارندگی نیز آسیب زا است و طرب و کفران از جمله آسیب‌های آن است.
پژوهشگر درمان های معنوی اضافه کرد: اگر کسی در دوره ناخوشایند دچار اختلال شد به احتمال زیاد در صبور باشد و در دوران نعمت هم نمی‌تواند آدم شکوری باشد.
وی بیان کرد: خداوند در آیه ۳۶ سوره روم می‌فرماید: «وَإِذَا أَذَقْنَا النَّاسَ رَحْمَةً فَرِحُوا بِهَا ۖ وَإِنْ تُصِبْهُمْ سَیِّئَةٌ بِمَا قَدَّمَتْ أَیْدِیهِمْ إِذَا هُمْ یَقْنَطُونَ؛ و مردم (بر این عادتند که) هرگاه ما رحمتی به آنها چشانیم شاد شده و اگر رنج و بلایی از کرده خودشان ببینند در آن حال (به جای توبه به درگاه خدا، از رحمتش به کلی) نومید می‌شوند. آیات متعدد وجود دارد که بیان می‌کند افرادی در نعمت‌ها یا مصائب کفران می‌کنند
عضو هیئت علمی دارالحدیث در رابطه با ریشه اختلالات بر اساس منابع دینی بیان کرد: نعمت و مصائب دو موقعیت متضاد و غیر قابل تفکیک هستند که هر دو آنها می‌تواند ایجاد اختلال کند.
وی اظهار کرد: در مسئله روان درمانگری معنوی خدا سو مفهوم پنداره و پنداشت وجود دارد. اینکه پدیده‌ها چگونه ارزیابی می‌شوند پندارگونه یا پنداشت گونه است. غلبه پندار بر پنداشت یکی از عوامل مهم اختلال است. بر اساس منابع اسلامی آن چیزی که مانع اختلال می‌شود خیر ادراک گونه است. ارزیابی واقع گرانه از موقعیت خودمان در زندگی اگر خیر ادراک شده باشد نه تنها درمان است بلکه باعث ارتقا می‌شود.
حجت الاسلام والمسلمین پسندیده تصریح کرد: در روایتی آمده است: «خَلَقتُ خَلقا أحَبَّ إلَیَّ مِن عَبدِیَ المُؤمِنِ؛ فَإِنّی إنَّما أبتَلیهِ لِما هُوَ خَیرٌ لَهُ، واُعافیهِ لِما هُوَ خَیرٌ لَهُ، وأزوی عَنهُ ما هُوَ شَرٌّ لَهُ لِما هُوَ خَیرٌ لَهُ. وأنَا أعلَمُ بِما یَصلَحُ عَلَیهِ عَبدی؛ فَلیَصبِر عَلی بَلائی، وَلیَشکُر نَعمائی، وَلیَرضَ بِقَضائی، أکتُبهُ فِی الصِّدّیقینَ عِندی إذا عمِلَ بِرِضائی وأطاعَ أمری؛ «ای موسی بن عمران! هیچ آفریده‌ای محبوب‌تر از بنده مؤمنم نیافریدم. من او را به آنچه خیرش در آن است، مبتلا می‌کنم؛ بدانچه خیرش در آن است، عافیت می‌بخشم؛ برای خیرش آنچه را که شرّ او در آن است، از او دور می‌کنم. من بدانچه بنده‌ام را به صلاح می‌آورد، داناترم. پس در برابر بلایم شکیبایی و برای نعمتم سپاسگزاری کند و به قضایم خشنود باشد، تا چون بر طبق خشنودی من رفتار کند و از من فرمانبری نماید، او را از زمره صدّیقان نزد خودم بنویسم».
پژوهشگر درمان های معنوی یادآور شد: در خیر ادراک شده سه مفهوم خیرباوری، خیرآوری و خیریابی باید اتفاق بیفتد. خیر باوری به معنای این است که باور داشته باشیم هرچه خدای متعال می‌دهد خیر است. این کافی نیست و باید خیرآور باشیم؛ یعنی نمی‌توانیم هر طور میخواهیم رفتار کنیم اما خیر هم ببینیم بلکه باید رفتار ما مهم است. خیر یابی به معنای پیدا قدرت پیدا کردن نکته‌های مثبت در زندگی است و این امر بسیار سخت‌تر از تحمل سختی‌ها است.
عوامل اختلال
عضو هیئت علمی دارالحدیث گفت: برخی از عوامل دو کارکردی هستند یعنی هم در خوشایندها و ناخوشایندها اختلال ایجاد می‌کنند. احساس مالکیت، احساس بی پشتیبانگی، لذت محوری، تصادف پنداری از جمله این عوامل است.
عوامل اختلال در خوشایندها
وی با بیان اینکه انطباق توحیدی عامل اصلی سلامت روان و رشد انسان است، تصریح کرد: یعنی همانگونه که خدا طراحی کرده است خود را تنظیم کنیم.
پژوهشگر درمان های معنوی با تأکید بر اینکه برای استخراج از منابع دینی نیاز به قرائت روان درمانگرانه از متون دینی داریم، یادآور شد: هدف اساسی روانشناسی اسلامی رشد توحیدی انسان است. رشد توحیدی سنگ بنایی برای سنجش آدم ها است.
انتهای پیام
نظر شما