به گزارش خبرگزاری حوزه، دکتر سید مهدی ناظمی، پژوهشگر فلسفه هنر در سلسله نشست های پنجمین جشنواره بین المللی فیلم دینی اشراق به بررسی موضوع «سینمای دینی و الزامات زیبایی شناختی آن» پرداخت و گفت: این موضوع دارای مقدمه ای است که از متن آن مهمتر است و آن این است که ما در وهله اول باید بدانیم چگونه می توانیم در مورد شرط امکان تحقق سینمای دینی صحبت کنیم و چه اتفاقاتی باید بیفتد که سینمای دینی محقق شود؟

وی اظهار کرد: قطعاً فیلم های زیادی هستند که رویکرد دینی دارند و مخاطبین مختلفی برداشت دینی از آن ها داشته اند. شرط امکان تحقق سینمای دینی وجود یا خلق یک فرمی است که مخاطب را برای تجربه یک جهان دینی آماده می کند.

ناظمی جهان اثر هنری را شامل مناسبات بین انسان ها برشمرد و گفت: همانطور که جهان بالفعل که ما در آن زیست می کنیم بوسیله مناسبات بین انسان ها در طول تاریخ به وجود آمده است، جهان اثر هنری نیز شامل همین مناسبت هاست. اما تفاوت این دو آن جاست که جهان بالفعل محصول آمیزش افق های معنایی و نسبت های ما انسان هاست، اما جهان اثر هنری محصول آمیزش افق اثر هنری با جهان من است.

وی بیان داشت: به عبارتی دیگر می توان گفت که ما انسان ها هرچه هستیم و هرکجا که هستیم مجموعه ای از دیدگاه ها، معانی و اندیشه ها را داریم که همواره همراه ما هستند. وقتی که این اتفاق بیفتد که اثر هنری پیش روی ما حاصل یک آمیزش افق فی ما بین ما و اثر هنری باشد، آنگاه جهان اثر هنری خلق می شود.

استاد دانشگاه با تأکید بر اینکه اثر هنری دینی بخشی از وجوه دینی را بازگو می کند، تصریح کرد: وقتی جهان اثر هنری یک خصلت دینی داشته باشد و مخاطب را درگیر مناسبت های دینی کند، آن گاه می توان گفت یک اثر دینی است. در سینمای هالیوود از اول دوران شکل گیری آن شاهد تولید فیلم های دینی بوده ایم؛ فیلم هایی همچون ده فرمان را می توان یکی از اصلی ترین و معروف ترین این فیلم ها دانست.

وی گفت: باید دانست وجود مضمون دینی به تنهایی نمی تواند فیلم را دینی کند. وجود یک فرم که ما را وارد تجربه جهان دینی کند می تواند تعیین کننده دینی یا غیردینی بودن فیلم باشد.

دکتر ناظمی اظهار کرد: در فرم دینی فیلم تکنیک ها، محتوای مد نظر نویسندگان و نگاه طراحان چه به صورت خودآگاه و چه به شکل ناخودآگاه می تواند تأثیرگذار باشد و در نهایت جهان اثر را برای مخاطب خلق کند.

وی جهان سینما را قابل کشف خواند و افزود: جهان اثر سینمایی قابل کنکاش و کشف نیست؛ بلکه منکشف می گردد. جهان دینی اثر قابل بیان نیست، بلکه در زمان دیدن اثر درک می شود و مخاطب را درگیر خود می کند.

پژوهشگر فلسفه هنر با اشاره به اینکه فرم مجموعه ای از تکنیک ها و عوامل مختلف است که به یک ساخت و قوام مشخص می رسد و مخاطب را با خودش همسو می کند، گفت: باید دید برای شکل گیری فرم سینمای دینی چه ابزارها، جلوه ها و تکنیک هایی لازم است؟

وی تحقق فرم سینمای دینی را منوط به دو شرط اساسی دانست و گفت: شرط اول این کار این است که خود فرد علاقمند به تولید فیلم دینی مؤانست با دین داشته باشد. سخن از خلق اثر دینی در جهان سکولار کنونی کار دشواری است و می طلبد افراد تولید کننده فیلم های دینی با جهان دینی انس داشته باشند تا بتوانند به شکل دقیق تری اثر هنری دینی را تولید کنند.

ناظمی در پرداخت به دومین شرط مهم در تحقق فرم سینمای دینی تصریح کرد: این فرم با تولید آثار متعدد و در اثر حاصل شدن تجربه های مختلف می تواند شکل گیرد. پس فیلمساز سینمای دینی نباید با تولید چند اثر به این نتیجه برسد که الزاماً توانسته است فیلم دینی تولید کند. او همچنان می بایست با انگیزه فراوان نسبت به تولید اثر دینی ممارست داشته باشد تا در نتیجه کنار هم گذاشتن تجربه های مختلف به فرم احسن برای سینمای دینی برسد.

وی افزود: هر فیلمی بر اساس تجربه ای که ما از جهان آن داریم ساخته شده است و ریتم خاص خود را دارد. پس به عنوان مثال نمی توان با دیدن چند فیلم پلیسی و اکشن هالیوودی اقدام به تولید فیلم در مورد جبهه مقاومت کرد. زیرا ریتم این دو با هم متفاوت است. ریتم سینما موضوع مهمی است که باید مورد مطالعه و توجه فیلمسازان ما قرار گیرد.

پژوهشگر فلسفه هنر ادامه داد: موسیقی متن یکی دیگری از عوامل مهم در تولید آثار سینمایی است. این موضوع یک امر مهندسی است که باید توجه بسیاری در مورد آن صورت گیرد. اصلاً موسیقی متن است که حال فیلم را تولید می کند، به ریتم فیلم جان می بخشد و جهان فیلم را شکل می دهد. ما می توانیم دیالوگ را از فیلم بگیریم، اما نمی توان موسیقی را از آن گرفت.

وی موفقیت در ساخت مجموعه عناصر زیبایی شناختی فیلم دینی را شامل دو شرط مهم دانست و عنوان داشت: یکی از این شروط در تجربه جهان دینی، مؤانست دینی و دین ورزی فیلمساز امکانات بصری سازی و بصری شدن را آن فرهنگ و آن دین در پیش روی او گذاشته باشد.

ناظمی یادآور شد: به میزانی که امکانات و مجوزات دینی بصری سازی در آموزه های دینی محدودیت داشته باشد، موفقیت از فیلمساز سلب می شود. بهترین گونه های سینمای دینی را در مسیحیت می بینیم؛ زیرا مسیحیت یکی از بصری ترین ادیان جهان است و اصلاً ذات مسیحیت بصری است. مسیحیت از قرن ها پیش با تولید نقاشی هایی که به عنوان مثال کلیسا را نورانی و محیط پیرامونی آن را تاریک نشان می دهد، تجربه های بسیاری در زمینه بصری سازی دین داشته است.

وی گفت: شرط دوم در موفقیت در ساخت مجموعه عناصر زیبایی شناختی فیلم دینی این است که ما چقدر بتوانیم عناصر غیربصری یعنی سمعی را وارد فیلم کنیم. اساساً هرچه فیلم بصری تر باشد، سکولارتر است. جهان بصری و تفکر بصری مقوم سکولاریسم بوده و ما زمانی می توانیم از سکولاریم به سمت یک تجربه معنوی و دینی گذار کنیم که موفق شده باشیم حیات بصری را با امر مسموع اشراب کرده باشیم.

این استاد دانشگاه سینمای هند را سینمای دینی برشمرد و اظهار کرد: فیلمسازان هندی ها بر خلاف اینکه ادعای دینی بودن را ندارند، اما سینمای دینی را بر اساس اعتقادات خود شکل داده اند. به عنوان مثال در فیلم های هندی اصل تناسخ به وضوح دیده می شود.

وی افزود: ارجاع به موضوعات اخلاقی نیز می تواند ذیل سینمای دینی قرار گیرد. در فیلمی همچون بچه های آسمان که مسئله ای به نام ایثار در فرهنگ ما ایرانیان را به تصویر می کشد، به خوبی یکی از آموزه های اخلاقی دینی بازگو می شود.

دکتر ناظمی تصریح کرد: سینمای دفاع مقدس نیز با الهام گرفتن از واقعه عاشورا به خوبی توانسته است این واقعه را برای نسل امروز بیان کند و سینمای دینی است.

وی در پایان تأکید کرد: ما زمانی می توانیم به فرم متمایز سینمای دینی خودمان برسیم که در تاریخ تجارب فرهنگی و هنریمان ردپای آن فرم را پیدا کنیم. باید دید فیلم یا فرمی که ما می خواهیم الآن به وجود بیاید چه چیزی از آن در تجارب گذشته می توانیم پیدا کنیم که دستمایه ای به ما بدهد تا آن را پرورش دهیم.

*ما باید بتوانیم مسائل دینی را در بستر همه قالب های هنری جاری و ساری کنیم

دکتر سیدمحمدصادق مرکبی، دبیر سابق جشنواره فیلم دینی رویش نیز در این نشست به تحلیل محتوای آثار پنج دوره جشنواره رویش پرداخت و گفت: جشنواره فیلم کوتاه دینی رویش ۲۰ سال پیش آغاز به کار کرد و یک دهه فعالیت داشت. جشنواره رویش تجربه ای بود که می توان از آن در جشنواره های دیگری همچون اشراق نیز بهره برد.

وی اظهار کرد: در سال ۸۳ در حوزه هنری خراسان رضوی ایده ای مبنی بر داشتن یک جشنواره فیلم دینی با ساختاری کوتاه مطرح شد. این گونه بود که جشنواره فیلم کوتاه دینی رویش طرح ریزی و سپس در سال ۱۳۸۳ اجرا شد.

مرکبی جشنواره فیلم دینی رویش را دارای بخش های اصلی و فرعی برشمرد و گفت: در بخش اصلی این جشنواره مسابقه مد نظر قرار داشت که در چهار زمینه فیلم های داستانی، مستند، نماهنگ و پویانمایی زیر ۴۰ دقیقه ای بود و در بخش جنبی در قسمت رقابتی آن فیلمنامه و پژوهش های سینمای دینی، ایده و پایان نامه ها مورد نظر قرار می گرفت. در بخش غیررقابتی در بخش جنبی جشنواره نیز مروری بر فیلم های دینی تولید داخل و خارج از کشور انجام می شد.

وی بیان داشت: جشنواره رویش دارای بخش ویژه ای در دوره دوم بود که تحت عنوان پیامبر اعظم(ص) فیلم و فیلمنامه را پذیرش می نمود.

عضو هیئت علمی دانشگاه صداوسیما با تأکید بر اینکه جشنواره رویش در سه دوره اول بیش از چهارهزار عضور داشته است، تصریح کرد: این چهارهزار نفر تولید کننده اثر بودند و این تعداد رقم قابل اعتنایی است.

وی گفت: حدود ۵۰۰ فیلم در همان چند دوره اول جشنواره رویش مورد تحلیل و بررسی محتوایی قرار گرفت و خروجی های این جشنواره شامل چندین جلد کتاب هم بود.

مرکبی اظهار کرد: در تحلیل محتوای یکی از آثار پذیرفته شده در جشنواره رویش بیش از ۸۰ هزار نشانه با نشانه شناسی که انجام گرفته بود، شناسایی شد. به عنوان مثال وجود انگشتر در دست بازیگران، داشتن تسبیح و یا برخی اقلام خوراکی خاص از جمله این نشانه ها بود.

وی جشنواره رویش را مورد استقبال هنرمندان زیادی خواند و افزود: در اولین دوره این جشنواره بیش از ۱۰۰۰ اثر را دریافت کرد و در دوره دوم ۱۳۶۵ اثر از ۸۵۸ هنرمند سراسر کشور به دبیرخانه رویش ارسال شد.

دبیر سابق جشنواره فیلم دینی رویش با اشاره به اینکه هنرمندان برجسته کشور نیز اقبال خوبی نسبت به جشنواره رویش نشان دادند، گفت: در بخش فیلم دوره دوم جشنواره رویش افرادی همچون مجید مجیدی، مجتبی راعی، مهرداد اسکویی و احمدرضا معتمدی به داوری پرداختند.

وی خلاصه نویسی آثار را یکی از فعالیت های ویژه در جشنواره رویش دانست و گفت: این خلاصه نویسی ها می توانست در داوری آثار کمک بسزایی به هیئت انتخاب اثر برتر نماید.

مرکبی در پرداخت به اهمیت حضور هنرمندان برجسته در جشنواره های فیلم دینی تصریح کرد: اگر جشنواره های فیلم دینی بتوانند محملی برای سرخط شدن افراد خاص و هنرمندان برجسته شوند، یک فضاسازی در سطح کشور را به دنبال داشته و آثار جشنواره نیز آن گاه می تواند قابلیت قرار گرفتن در اختیار مخاطب به صورت فراگیرتری را پیدا می کند.

وی افزود: اکران فیلم ها از طرق مختلف می تواند به رشد جشنواره ها کمک کند. به عنوان مثال از طریق سینما، مساجد، پایگاه های مقاومت بسیج و رسانه ملی می توان آثار جشنواره های فیلم دینی را اکران کرد تا در دوره های بعدی افراد بیشتری برای شرکت در چنین جشنواره هایی ترغیب شوند.

عضو هیئت علمی دانشگاه صداوسیما ادامه داد: لازم است در طول برگزاری جشنواره مسائل مختلف مورد بررسی و نظرسنجی قرار گیرد. به عنوان مثال مسائلی از قبیل نور سالن های اکران، کیفیت صدا، دمای محیط، زمان بندی نمایش آثار، چگونگی داوری آثار و دیگر مسائل و موضوعاتی که می تواند بر کیفیت برگزاری جشنواره و میزان استقبال از آن تأثیرگذار باشد.

وی جشنواره های فیلم دینی را نیازمند پشتیبانی و فرصت دادن دانست و عنوان داشت: مدیریت کار چنین جشنواره هایی بسیار مهم است و هدفگذاری، تدوین راهبردها برای رسیدن به اهداف و چگونگی بودجه ریزی برای برگزاری کمیته ها و جلسات آن ها از اهمیت بالایی برخوردار است.

مرکبی یادآور شد: ارتباط گیری و گفت و گو با افراد شرکت کننده در دوره های قبلی جشنواره می تواند بر ارتقای سطح کیفی و افزایش تعداد آثار دریافتی آن تأثیرگذار باشد.

وی گفت: نکته مهمی که باید مورد توجه قرار گیرد این است که ما وقتی می خواهیم به مباحث دینی بپردازیم از ژانرها و قالب های خاصی استفاده می کنیم و این در حالی است که ما باید بتوانیم مسائل دینی را در بستر همه قالب های هنری جاری و ساری نماییم. مقام معظم رهبری می فرمایند: همه قالب های هنری موهبت های خدایی اند که باید در خدمت خلق خدا و حامل آرمان های والای خدایی باشند.

دبیر سابق جشنواره فیلم دینی رویش محل عرضه و نشر آثار سینمای دینی را یکی دیگر از موارد مهم در برگزاری جشنواره های فیلم دینی برشمرد و اظهار کرد: ما باید بدانیم که آثار سینمای دینی را در کجا می خواهیم به نمایش بگذاریم و از جهت مالی و زیرساختی چه برنامه ریزی هایی برای این کار کرده ایم.

وی افزود: دائمی بودن دبیرخانه جشنواره یکی از کارهای مهم برای پشتیبانی فکری جشنواره است که می تواند با تشکیل جلسات مختلف و تولید نشریاتی همچون ماهنامه یا فصلنامه ارتباط خود با مخاطبین را حفظ نماید.

مرکبی تصریح کرد: برای رسیدن به اهداف باید راهبردهایی تعیین شود. هرگاه که این راهبردها روال مشخصی پیدا کرد و همیشگی شدند می بایست آن ها را تجدید نمود.

وی در پایان به تبیین راه های تجدید راهبردهای جشنواره پرداخت و اظهار کرد: برای تازه ماندن راهبردها باید کارهای محیط شناسانه انجام شود و نیازهای محیط بیرون به خوبی مورد شناسایی قرار گیرد. مدیر راهبردی کسی است که کلی نگر نیست، بلکه جامع نگر بوده و می تواند مسائل داخلی را با ظرفیت های خارجی گره زده و از طرق مختلف آن ها را حل نماید.