به گزارش خبرگزاری حوزه، بررسی آثار رنگ‌ها بر روان انسان و ارتباط آن با تعالیم اهل بیت، سوالات مهمی را در زمینه علم و دین مطرح می‌کند. با ما همراه باشید تا در این زمینه عمیق‌تر بیندیشیم.
برای اثبات مسئله ای که در احادیث مطرح شده، می‌بایست هم روایت از نظر سندی مورد قبول و هم از نظر دلالت روشن باشد و با دیگر روایات نیز معارض نباشد و این در حالی است که روایات نهی از پوشیدن کفش سیاه هم از نظر سند ضعف دارند و هم از نظر دلالت روشن نیست و هم دارای معارض است که نه تنها نهی نمی‌کند و بلکه پوشیدن کفش سیاه را توصیه هم کرده و سنت می‌داند.
تأثیرگذاری رنگ‌ها در زندگی بشری حقیقتی است که با یافته‌های علمی همسو بوده و هیچ دانشمندی چنین تاثیری را مساوی با خرافه پرستی نمی‌داند و اگر علم نتوانسته برخی از جزئیات تاثیر رنگ‌ها را اثبات کند، بیانگر ضعف دانش بشری است نه خرافه بودن معارف دینی.
چکیده شبهه
روایات نقل شده از اهل بیت بیانگر خرافاتی بودن آن‌هاست و مورد قبول منطق و عقل نیست از جمله در روایتی آمده است حنان بن سدیر می‌گوید: بر امام صادق(ع) وارد شدم در حالی که کفش سیاهی پوشیده بودم، فرمود: چرا کفش سیاه پوشیده‌ای مگر نمی دانی که کفش سیاه سه خصلت بد دارد؟ پرسیدم: آن خصلت‌های بد چیستند؟ فرمود: چشم را ضعیف کرده، قوه جنسی مرد را سست گردانیده و باعث غم می گردد، علاوه بر این‌ها کفش سیاه پوشش ستمگران است، کفش زرد رنگ بپوش که سه خصلت خوب را دارد. پرسیدم: آن سه خصلت کدامند؟ فرمود: چشم را قوت بخشیده، قوه جنسی مرد را قوی کرده و غم را از بین می برد.
چکیده نقد
برای اثبات مسئله ای که در احادیث مطرح شده، می‌بایست هم روایت از نظر سندی مورد قبول و هم از نظر دلالت روشن باشد و با دیگر روایات نیز معارض نباشد و این در حالی است که روایات نهی از پوشیدن کفش سیاه هم از نظر سند ضعف دارند و هم از نظر دلالت روشن نیست و هم دارای معارض است که نه تنها نهی نمی‌کند و بلکه پوشیدن کفش سیاه را توصیه هم کرده و سنت می‌داند. تاثیر گذاری رنگ‌ها در زندگی بشری حقیقتی است که با یافته‌های علمی همسو بوده و هیچ دانشمندی چنین تاثیری را مساوی با خرافه پرستی نمی‌داند و اگر علم نتوانسته برخی از جزئیات تاثیر رنگ‌ها را اثبات کند، بیانگر ضعف دانش بشری است نه خرافه بودن معارف دینی.
مقدمه
دانش اهل بیت صلوات الله علیهم متصل به دانش رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم است که ریشه در وحی الهی دارد و همانگونه که وحی خطاناپذیر و همسو با عقل و علم می‌باشد و از هر خرافه و خلاف علمی پیراسته است، دانش اهل بیت نیز به دور از هرگونه خرافه پرستی و تضاد با منطق و علم می‌باشد به شرطی که به روایات معتبر از نظر سندی استناد شود و این روایت معتبر با دیگر روایات هم در تعارض نباشد؛ اما عده‌ای بدون توجه به این دو شرط اساسی، به روایاتی استناد می‌کنند که یا سند معتبری ندارند و یا با دیگرروایات در تعارضند. از این رو باید بررسی کرد که آیا اینگونه روایات به حقیقت با علم در تضاد است یا عده‌ای آن را تضاد می‌پندارند؟
نقد و بررسی
شیخ صدوق در روایتی آورده است که حنان بن سدیر می‌گوید: بر امام صادق وارد شدم در حالی که کفش سیاهی پوشیده بودم، فرمود: چرا کفش سیاه پوشیده‌ای مگر نمی دانی که کفش سیاه سه خصلت بد دارد؟ پرسیدم: آن خصلت‌های بد چیستند؟ فرمود: چشم را ضعیف کرده، قوه جنسی مرد را سست گردانیده و باعث غم می‌گردد، علاوه بر این‌ها کفش سیاه پوشش ستمگران است، کفش زرد رنگ بپوش که سه خصلت خوب را دارد. پرسیدم: آن سه خصلت کدامند؟ فرمود: چشم را قوت بخشیده، قوه جنسی مرد را قوی کرده و غم را از بین می‌برد.[۱]
۱. سند روایت
در سند این روایت موسی بن عمر وجود دارد که برخی از کتاب‌های رجالی نامش را آورده اما تصریحی به وثاقتش نکرده‌اند،[۲] اما در برخی از کتاب‌ها به صراحت گفته‌اند که وی ثقه نیست.[۳]
دو راوی دیگر این روایت یعنی «عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ و حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ واقفی» مذهب هستند هر چند توثیق شده‌اند. مرحوم کلینی نیز در کافی هفت روایت در باب الوان النعال آورده است[۴] که علامه مجلسی هر هفت حدیث را در مرآه العقول ضعیف دانسته است.[۵] با این نگاه به نظر می‌رسد فتوا به مکروه بودن پوشیدن کفش سیاه مستند قوی ندارد.
۲. روایات معارض
در این روایت از پوشیدن کفش سیاه نهی شده است در حالی که روایات دیگری وجود دارد که می‌گوید پوشیدن کفش سیاه مستحب بوده و از مکروهات استثنا شده است: داوود رقی می گوید با امام صادق به ینبع می‌رفتیم که دیدم کفش قرمزی پوشیده است، پرسیدم این چیست فرمود کفشی است برای مسافرت خوب است و در مقابل خاک و باران مقاوم است؛ گفتم من هم بپوشم؟ فرمود: در مسافرت بلی. اما در وطن هیچ کفشی را با کفش سیاه جایگزین نکن.[۶]
هر چند سند این حدیث مرسل می‌باشد اما همین روایت را برقی در کتاب الْمَحَاسِنِ از محمد بن احمد (بن یحیی بن عمران) از محمد بن حسن (ابن ابی الخطاب) از محمد بن سنان نقل کرده است که در نرم افزار درایه النور این سند صحیح است واین بدان معناست که نگرش منفی به کفش سیاه در روایات اتفاقی نیست به طوری که مرحوم شیخ حر عاملی بابی به نام مستحب بودن پوشش کفش سیاه باز کرده و روایاتی را آورده است.[۷]
۳. تفاوت «نعل» با «خُفّ» در روایات
در کتاب‌های لغت دو کلمه به کفش ترجمه شده‌اند: کلمه «نعل» و کلمه «خُفّ» و تنها فرقی که برخی از کتاب‌های لغوی آورده‌اند این است که «خُفّ» ضخیم‌تر یا درازتر از «نعل» است. [۸]
روایات نیز گاهی فقط به «نعل» اشاره دارد و گاهی به «خُفّ» و گاهی هر دو را کنار هم می‌آورد که به نظر می‌رسد از نگاه روایات نیز بین «نعل» و «خُفّ» تفاوت وجود دارد و در روایت مورد نظر شبهه از پوشیدن «نعل» نهی شده است اما در روایات دیگر نه تنها از پوشیدن «خُفّ» نهی نشده و بلکه سنت دانسته شده است که حنان بن سدیر نقل کننده روایت مورد نظر در شبهه از امام صادق نقل می‌کند که فرمود: «مِنَ السُّنَّةِ الْخُفُّ الْأَسْوَدُ وَ النَّعْلُ الصَّفْرَاءُ»[۹] (پوشیدن خف سیاه و نعل زرد سنت است).
با این نگرش در خود روایات هم قطع نظر از سند نوعی ابهام وجود دارد و با توجه به تردید در صحت سند روایاتی که پوشیدن «نعل» زرد را توصیه می‌کنند، می‌توان گفت روایات قابلیت استناد دهی را ندارند.
۴. تاثیر رنگ‌ها در روح و جسم، سازگار با یافته‌های علم
دانش رنگ‌شناسی در عصر کنونی، مورد توجّه دانشمندان قرار گرفته ست، در این علم رنگ‌ها بر اساس تأثیرشان بر روان انسان مورد مطالعه قرار می‌گیرند. «گرانت آلن» یکی از روانشناسان بزرگ می‌گوید: « در طبیعت ما عاملی قوی‌تر و متنوّع‌تر از رنگ‌ها وجود ندارد». دیگری گفته است: «تأثیر رنگ در روان انسان موضوعی ژرف و عمیق است».[۱۰]
قرآن کریم نیز اختلاف رنگ‌های موجودات زمینی را به طور عموم، از نشانه‌های تدبیر و از آیات خداوند شمرده است: « فرینش آسمان‌ها و زمین[ها] و اختلاف رنگ‌های شما (و تمام موجودات) از آیات و نشانه‌های اوست، به طور مسلّم دانشمندان، این حقایق را درک می‌کنند».[۱۱]
این سخنان بدان معناست که نوع رنگ‌ها در پوشش، تاثیری مستقیم در روح و روان انسان‌ها دارد و اگر علم نتوانسته ثابت کند که کفش ضخیم سیاه رنگ با کفش نازک زرد رنگ چه تفاوتی دارد که برخی از روایات بدان‌ها اشاره کرده است، بیانگر ضعف علم بشری است نه اینکه این رنگ‌ها تاثیری نداشته باشند و ممکن است در آینده چنین تاثیری کشف و حقیقت برای همگان روشن گردد.
آری! رنگ ها با تمام عوامل و جزئیات زندگی ما چنان رابطه تنگاتنگی دارد که باید گفت: وجود فیزیکی و روحی انسان را با سایر جزئیات و پدیده های جهان هستی در ارتباط قرار می دهد. این ارتباط و تأثیر تا حدی است که بشر برای بیان احساسات درونی از رنگ ها استفاده می کند. همگان می دانند که هر فردی، نسبت به رنگی خاص، جاذبه و یا دافعه ای دارد، حتی اگر دافعه یا جاذبه شخص بسیار کم باشد.[۱۲]
نتیجه گیری
۱. روایاتی که از پوشیدن کفش سیاه نهی می‌کند از نظر سندی ضعیف هستند.
۲. روایات دیگری نیز وجود دارد که پوشیدن کفش سیاه را توصیه می‌کند و با این نگاه با هم تعارض دارند.
۳. تاثیر رنگ‌ها در زندگی انسان‌ها حقیقیتی انکار ناپذیر است و دست نیافتن علم به برخی از ظرافت‌ها بیانگر ضعف علم است نه حقیقت.
پی نوشت ها:
[۱] . «حَدَّثَنَا أَبِی رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِیسَ قَالَ حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ مُوسَی بْنِ عُمَرَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ قَالَ: …» : ابن بابویه، محمد، الخصال، قم، جامعه مدرسین، چاپ اول، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۹۹، حدیث۵۰ از ابواب خصال سه گانه.
[۲] . رک: رجال النجاشی، ص۴۰۵. الرجال حسن بن علی حلی، ج۱، ص۳۵۵. نقد الرجال تفرشی، ج۴، ص۴۳۸. مجمع الرجال قهپایی، ج۶، ص۱۵۸.
[۳] . کاظمی، عبدالنبی، تکملة الرجال، قم، أنوار الهدی، چاپ اول، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۵۴۲.
[۴] . رک: کلینی، محمد، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۴۶۵.
[۵] . رک: مجلسی، محمد باقر، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول - تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق، ج۲۲، ص۳۴۹.
[۶] .کلینی، محمد، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۴۶۶، حدیث۴.
[۷] . حر عاملی، محمد، وسائل الشیعة، قم، موسه آل البیت، چاپ اول، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۷۵: بَابُ کَرَاهَةِ لُبْسِ الْخُفِّ الْأَبْیَضِ الْمَقْشُورِ وَ الْخُفِّ الْأَحْمَرِ إِلَّا فِی السَّفَرِ وَ اسْتِحْبَابِ لُبْسِ الْخُفِ الْأَسْوَد.
[۸] . رک: جوهری، اسماعیل، الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت، دار العلم للملایین، چاپ اول، ۱۳۷۶ق، ج۴، ص۱۳۵۳. ابن فارس، احمد، معجم مقاییس اللغة، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۱۵۴.
[۹] . طبرسی، حسن، مکارم الأخلاق، قم، چاپ چهارم، ۱۳۷۰ش، ص۱۲۵.
[۱۰] . محمّدی ری‌شهری، محمّد، بهترین راه شناخت خدا، بی جا، ۱۳۵۴، ص ۱۵۰ به نقل از قرآن بر فراز اعصار، ص ۱۰۷.
[۱۱] . روم/ ۲۲.
[۱۲] . رک: لوشر، ماکس، روان شناسی رنگ ها، ترجمه: ویدا ابی زاده، تهران، درسا، چاپ هفتم، ۱۳۷۳ش، ص۱۹.
منبع: مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم
نظر شما