به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، از روز شنبه ۲۹ دی تا چهارشنبه سوم بهمن ماه هر روز شاهد یک یا دو کمیسیون قرآنی با موضوعات مختلف در حال برگزاری است که چهارمین کمیسیون تخصصی با عنوان «مرجعیت علمی قرآن کریم در علوم انسانی و تجربی» امروز چهارشنبه سوم بهمن ماه برگزار شد که در این گزارش سعی شده به مقالات ارائه شده پرداخته شود.
عناوین مقالات ارائه شده
تبیین موضوع کمیسیون و مقالات مطرح توسط دبیر علمی کمیسیون/ سید علی اکبر حسینی رامندی
عرصه‌ها و قلمرو مرجعیت علمی قرآن/محمدعلی رضایی اصفهانی
مرجعیت علمی قرآن کریم در مبانی حکمرانی اسلامی/مرتضی غرسبان
مرجعیت علمی قرآن در سبک زندگی/عیسی عیسی زاده
نقش قرآن در جهت دهی به علوم طبیعی/سیدعیسی مسترحمی
شواهد مرجعیت علمی قرآن در مراقبت از حریم خانواده/ پورعابدین
بیانی تحلیلی از ارکان روانشناسی قرآن بنیان/کاویانی
چیستی، چرایی و چگونگی مرجعیت علمی قرآن کریم در علوم سیاسی
مرجعیت علمی قرآن در تبیین موانع آزادی سیاسی/حسینی رامندی
واکاوی دیدگاه‌های خاورشناسان درباره رابطه قرآن و تاریخ با رویکرد مرجعیت علمی قرآن/علیزاده موسوی
مرجعیت قرآنی ومشارکت سیاسی؛ رهیافتی به نظریه مطلوب مشارکت سیاسی در قرآن/آقا جانی
جمع بندی مباحث توسط رئیس کمیسیون/ حجت الاسلام والمسلمین رضایی‌اصفهانی
گزارش خبرنگار حوزه از مقالات ارائه شده در کمسیون تخصصی مرجعیت علمی قرآن در علوم انسانی و تجربی
قرآن مسیر تحول علمی در حوزه‌های انسانی و طبیعی را هموار می‌کند
رئیس کمیسیون نخستین همایش ملی مرجعیت علمی قرآن کریم، با تأکید بر جایگاه بی‌بدیل قرآن در علوم، تصریح کرد: بهره‌گیری از تعالیم قرآنی و معارف اهل‌بیت(ع) می‌تواند مبانی، اهداف و روش‌های علمی را متحول سازد.
حجت الاسلام والمسلمین محمد علی رضایی اصفهانی صبح امروز در نشست تخصصی که در مجتمع جامع امام خمینی(ره) قم برگزار شد، با تبریک اعیاد رجب و گرامیداشت یاد شهدای مقاومت و انقلاب اسلامی، به بیان اهمیت مرجعیت علمی قرآن در حوزه‌های مختلف علوم پرداخت و اظهارکرد: سخنان اهل‌بیت(ع) همواره برگرفته از قرآن بوده و این امر ضرورت بهره‌گیری از این منبع گران‌بها در علوم انسانی و طبیعی را دوچندان می‌کند.
وی با اشاره به تأکیدات مقام معظم رهبری در سال ۱۳۹۶ درباره لزوم توجه به علمی قرآن افزود: رهبر معظم انقلاب اسلامی بر نقش قرآن در ابعاد فکری، عملی، اجتماعی و سیاسی تأکید داشتند و تصریح کردند که ما در این حوزه هم کارهای کمی انجام داده‌ایم و هم جایگاه مرجعیت علمی قرآن را به‌درستی تبیین نکرده‌ایم.
رضایی اصفهانی با تبیین محورهای مختلف مرجعیت علمی قرآن گفت: این مرجعیت در علوم طبیعی در پنج بخش شامل مبانی هستی‌شناختی، اهداف علم، اصول حاکم بر طبیعت، احکام مرتبط با طبیعت و آموزه‌های اخلاقی نقش‌آفرین است؛ به‌عنوان مثال، نگاه قرآن به محیط زیست، تأکید بر عدم تخریب طبیعت و بهره‌گیری صحیح از منابع طبیعی، نمونه‌هایی از این مرجعیت است.
وی در ادامه به تأثیر مرجعیت قرآن در علوم انسانی اشاره کرد و بیان داشت: قرآن می‌تواند مبانی تربیتی، سیاسی و اجتماعی را متحول کند. به‌عنوان مثال، در حوزه سیاست، اصل قرآنی «و لن یجعل الله للکافرین علی المؤمنین سبیلاً» تأکید می‌کند که نباید ظلم و سلطه‌پذیری در جوامع اسلامی پذیرفته شود.
رئیس کمیسیون تخصصی نخستین همایش ملی مرجعیت علمی قرآن کریم، با اشاره به نقش اخلاق در علم تصریح کرد: مرجعیت اخلاقی قرآن در حوزه علوم انسانی بر رفتار معلم و شاگرد، اهداف علم و حتی شیوه آموزش تأثیر می‌گذارد؛ قرآن تنها به دانش‌آموزانی که برای موفقیت مادی تلاش می‌کنند، بسنده نمی‌کند بلکه هدف نهایی تربیت را لقاءالله می‌داند.
رضایی اصفهانی در پایان خاطرنشان کرد: «مرجعیت علمی قرآن نه‌تنها در اهداف، مبانی و روش‌ها اثرگذار است بلکه در برخی موارد، وارد جزئیات نیز می‌شود و این ویژگی قرآن می‌تواند مسیر تحولات بنیادین در علوم مختلف را روشن کند؛ امیدواریم با تلاش اندیشمندان و اساتید، این نگاه قرآنی بیش‌ازپیش در حوزه‌های علمی گسترش یابد.
مرجعیت علمی قرآن راه‌گشای چالش‌های علوم انسانی و طبیعی است
دبیر علمی کمیسیون مرجعیت علمی قرآن با تأکید بر جایگاه برجسته قرآن در علوم انسانی و طبیعی، از بررسی ۴۴ مقاله در این حوزه خبر داد و بر ضرورت تبیین دقیق نقش مرجعیت قرآن در این دو عرصه تأکید کرد.
حجت‌الاسلام سید علی‌اکبر حسینی رامندی، در نشست تخصصی این کمیسیون ضمن تبریک اعیاد ماه رجب و تقدیر از تلاش‌های برگزارکنندگان این همایش، گفت: این جلسه، چهارمین کمیسیون از مجموعه جلسات تخصصی است که با محوریت مرجعیت علمی قرآن در علوم انسانی و طبیعی برگزار می‌شود و فردا با پنجمین کمیسیون به پایان خواهد رسید.
وی با اشاره به اهمیت تفکیک و تبیین دقیق ارتباط مرجعیت علمی قرآن با علوم انسانی و طبیعی افزود: از آنجا که تعداد مقالات مرتبط با علوم انسانی بسیار بیشتر بود و علوم طبیعی به تنهایی دارای مقالات گسترده و متنوعی نبود، این دو حوزه در این کمیسیون ترکیب شدند؛ در مجموع ۴۴ مقاله برای این نشست ارسال شد که پس از ارزیابی‌های دقیق و سخت‌گیرانه، ۱۳ مقاله برای ارائه در این نشست انتخاب شدند.
حسینی رامندی با تأکید بر سخت‌گیری در انتخاب مقالات تصریح کرد: تمام تلاش ما این بود که مقالات انتخاب‌شده در شأن جایگاه والای مطالعات دینی و قرآن‌پژوهی باشند و بتوانند اهمیت موضوع مرجعیت علمی قرآن را به‌درستی منتقل کنند؛ به همین دلیل، ارزیابی مقالات با دقت ویژه‌ای انجام شد تا بهترین آثار برای ارائه انتخاب شوند.
وی همچنین درباره روند ارائه مقالات توضیح داد: این ارائه‌ها با هدف بررسی نقش مرجعیت علمی قرآن در مبانی حکمرانی اسلامی و دیگر حوزه‌ها طراحی شده است.
دبیر علمی کمیسیون در پایان اظهارکرد: امیدواریم این نشست‌ها بتوانند گامی مؤثر در راستای تبیین مرجعیت علمی قرآن و کاربرد آن در حل چالش‌های اساسی علوم انسانی و طبیعی باشند.
مرجعیت علمی قرآن کریم مبنای حکمرانی اسلامی است
حجت‌الاسلام مرتضی غرسبان در توضیح مقاله خود با موضوع «مرجعیت علمی قرآن کریم در مبانی حکمرانی اسلامی» بیان کرد: این مقاله با هدف بررسی اثرگذاری معنادار قرآن بر دانش‌های ساخت‌یافته و چارچوب مفهومی حکمرانی اسلامی نگارش شده است؛ در این مقاله، پنج حوزه مبانی حکمرانی شامل معرفت‌شناسی، هستی‌شناسی، خداشناسی، انسان‌شناسی و ارزش‌شناختی مورد بررسی قرار گرفته است که هرکدام از این حوزه‌ها بر اساس آیات قرآن تحلیل و تدوین شده‌اند.
وی افزود: در حوزه معرفت‌شناسی، قرآن تمامی منابع معرفتی اعم از وحی، عقل، تجربه و الهام را تأیید کرده و انحصارگرایی را نفی می‌کند؛ همچنین در بحث هستی‌شناسی، قرآن با تأکید بر زندگی پس از مرگ و عدم محدودیت به دنیاگرایی، بینش گسترده‌ای از جهان ارائه می‌دهد که در حکمرانی اسلامی نیز تأثیرگذار است؛ در مبانی خداشناسی، بر یگانگی خداوند و نقش او به‌عنوان آغاز و پایان جهان تأکید شده است که مستقیماً با مبانی حکمرانی اسلامی در تضاد با تفکرات اومانیسمی هماهنگی دارد.
غرسبان با اشاره به شاخص‌های استخراج‌شده از این مبانی گفت: مرجعیت علمی قرآن در حکمرانی اسلامی، نه‌تنها ارزش‌های الهی را در قانون‌گذاری و اجرا تثبیت می‌کند، بلکه به رشد مادی و معنوی انسان‌ها نیز توجه دارد؛ این مبانی باید به‌عنوان پیوست اصلی در تمامی عرصه‌های حکمرانی اسلامی مورد توجه قرار گیرند.
حکمرانی اسلامی نیازمند تمرکز دقیق‌تر بر مبانی عملی است
حجت‌الاسلام ملکی در نقد مقاله‌ای با موضوع «مرجعیت علمی قرآن کریم در مبانی حکمرانی اسلامی» تأکید کرد: مبانی ارائه‌شده در مقاله باید به‌صورت کاربردی‌تر به حوزه حکمرانی وارد شوند.
وی گفت: مقاله در بخش تعاریف، مفاهیم و چکیده بسیار خوب عمل وکلمات کلیدی مانند مرجعیت و کنایه‌های مبانی را با دقت توضیح داده است؛ همچنین در حوزه انسان‌شناسی و تعالیم مرتبط با حکمرانی خوب و بد نیز به نکات ارزشمندی پرداخته است. با این وجود، در بخش اصلی مقاله، جایگاه حکمرانی به‌طور دقیق بررسی نشده است.
وی افزود: هرچند مفاهیم ارائه‌شده در حوزه‌های هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی کاربرد دارند، اما برای پاسخ‌گویی به نیازهای امروزی جمهوری اسلامی، باید این مبانی تأثیرات عملی خود را بر حکمرانی و مسائل حکومتی نشان دهند؛ حکمرانی اسلامی به‌عنوان موضوعی حیاتی، نیازمند تمرکز بر اجرای مبانی در حوزه‌های، اقتصاد و مدیریت است.
ملکی در پایان اظهارکرد: مقاله از نظر ساختار و مفاهیم، موانع ارزشمندی را بررسی کرده، اما ضروری است تا به موضوعات اجرایی حکمرانی توجه بیشتری شود؛ این حوزه نیازمند تحلیل عمیق و راه‌کارهای عملی برای رفع نواقص موجود در نظام حکومتی است.
قرآن منبعی جامع برای ارائه سبک زندگی اسلامی است
حجت‌الاسلام عیسی عیسی‌زاده در ارائه مقاله‌ای با موضوع مرجعیت علمی قرآن در سبک زندگی تأکید کرد: قرآن با ارائه الگوهای فردی، اجتماعی، و خانوادگی می‌تواند مرجعی علمی برای سبک زندگی اسلامی باشد.
وی در آغاز سخنان خود با اشاره به اهمیت موضوع سبک زندگی در جامعه اسلامی گفت: مقام معظم رهبری در سال‌های اخیر بحث سبک زندگی را به صورت جدی مطرح کرده‌اند و پژوهش‌های ارزشمندی در این حوزه انجام شده است؛ قرآن با ظرفیت بالای خود در ارائه آموزه‌ها می‌تواند در انتزاعی‌ترین لایه‌های اعتقادی تا عینی‌ترین سطوح رفتاری، الگوهای مناسبی برای سبک زندگی ارائه دهد.
استاد حوزه و دانشگاه افزود: سبک زندگی اسلامی بر مبنای اعتقادات و اندیشه‌های توحیدی شکل می‌گیرد و رفتارهای فردی و اجتماعی بر اساس آن ساماندهی می‌شود؛ در این راستا، قرآن به عنوان اصلی‌ترین منبع آموزه‌های دینی، سرشار از الگوهایی است که می‌توانند به عنوان مرجع علمی برای استخراج سبک زندگی اسلامی مورد توجه قرار گیرند.
عیسی‌زاده در پایان اظهار کرد: قرآن کریم در حوزه‌های مختلف از جمله زندگی فردی، تعاملات خانوادگی، مسائل اجتماعی، و حتی محیط زیست راهکارهایی ارائه کرده است این آموزه‌ها، که برگرفته از زندگی پیامبر اکرم (ص) و معصومین (ع) هستند، به‌روشنی سبک زندگی اسلامی ایده‌آل را به نمایش می‌گذارند.
قرآن مسیر علوم طبیعی را جهت‌دهی می‌کند
حجت‌الاسلام سید عیسی مسترحمی در ارائه مقاله‌ای با موضوع نقش قرآن در جهت دهی به علوم طبیعی تأکید کرد: قرآن با تأثیرگذاری بر مبانی، پیش‌فرض‌ها و اهداف علوم طبیعی، نقش مهمی در جهت‌دهی به این علوم ایفا می‌کند و می‌تواند پاسخگوی بسیاری از چالش‌های علمی باشد.
عضو هیئت علمی جامعه المصطفی العالمیه گفت: قرآن کریم در بیش از ۲۰ آیه به هوشمندی طبیعت و نقش آن در زندگی انسان‌ها اشاره کرده است؛ این آیات مبانی عمیقی را برای دانشمندان علوم طبیعی فراهم می‌کنند و تأکید دارند که طبیعت و ماورای طبیعت هر دو بخشی از هستی هستند. این نگرش کلی‌نگر، جهت‌دهنده تحقیقات علمی در زمینه‌های مختلف است.
وی افزود: قرآن نه‌تنها پرسش‌های اساسی برای دانشمندان ایجاد می‌کند، بلکه به یافته‌های علمی جهت می‌دهد؛ از مسائل کیهان‌شناسی و زیست‌شناسی گرفته تا پرسش‌های مربوط به آفرینش و علت‌ومعلول، قرآن با ایجاد سوالات کلیدی و اصلاح تصورات نادرست، دانشمندان را به سمت پیشرفت علمی هدایت کرده است.
مسترحمی با نقل سخنی از مقام معظم رهبری خاطرنشان کرد: علمی که از دین جدا شود، می‌تواند به ابزاری برای زورگویی و استثمار تبدیل شود؛ اما اگر علوم طبیعی با هدایت‌گیری از آموزه‌های قرآن پیش روند، می‌توانند خرافات را از بین ببرند و در خدمت پیشرفت واقعی بشریت قرار گیرند.
قرآن متافیزیک نوین را به علوم طبیعی هدایت می‌کند
حجت‌الاسلام قدوسی در نقد مقاله‌ای پیرامون نقش قرآن در جهت‌دهی به علوم طبیعی، با اشاره به اهمیت متافیزیک خدامحور، بر لزوم تبیین روش‌های استخراج و استنباط متافیزیک قرآنی برای هدایت علوم تأکید کرد.
استاد حوزه و دانشگاه گفت: بنده مقاله را مطالعه کرده و از تلاش نویسنده بسیار بهره بردم؛ این مقاله با ورود به مباحث متافیزیکی، از جمله متافیزیک خدامحور و پیش‌فرض‌های مرتبط، توانسته نقش عمیقی در تحلیل علایق و فرضیات دانشمندان علوم طبیعی ایفا کند! با این حال، تمرکز بر یک مسئله خاص می‌توانست به عمق بیشتر بحث کمک کند.
وی با تأکید بر نیاز به روش‌شناسی متافیزیک در قرآن افزود: نویسنده محترم اشارات ارزشمندی به آیات قرآنی داشته‌اند، اما روش استخراج و استنباط این متافیزیک از قرآن باید به صورت نظام‌مند تبیین شود؛ این امر در حوزه روش‌شناسی علوم طبیعی، خلأ مهمی است که می‌تواند راه‌گشا باشد.
قدوسی در پایان با اشاره به تجربه‌های تاریخی خاطرنشان کرد: تاریخ نشان داده که بازتکرار طبیعیات گذشته که به بن‌بست رسیده بودند، ثمربخش نخواهد بود؛ ما باید متافیزیکی نوین و مبتنی بر آیات ارائه دهیم که بتواند پاسخگوی نیازهای علوم طبیعی باشد و نظریه‌پردازی علمی را متحول کند.
قرآن کریم مرجعیت علمی برای مراقبت از حریم خانواده دارد
حجت‌الاسلام پورعابدین در ارائه مقاله ای با موضوع «مرجعیت علمی قرآن در مراقبت از حریم خانواده» گفت: قرآن کریم به عنوان یک منبع جاودانه و جامع، ظرفیت علمی گسترده‌ای برای تبیین و تحکیم بنیان خانواده دارد؛ شواهدی از منابع فقهی و قرآنی نشان می‌دهد که تدبیر خانواده بخش قابل توجهی از آموزه‌های اسلامی را شامل می‌شود و جایگاه خانواده در اسلام، محور اصلی تربیت و تکامل اجتماعی است.
وی افزود: در این پژوهش مرزهای خانوادگی از منظر قرآن به دو دسته درون خانوادگی و برون خانوادگی تقسیم شده است؛ مرزهای درون خانوادگی شامل احکامی مانند استیذان ورود کودک به حریم زوجین، جداسازی بستر کودکان، و تأکید بر روابط عاطفی و اقتصادی بین اعضای خانواده است؛ مرزهای برون خانوادگی نیز با استناد به آیات قرآن، بر رعایت عفاف، کنترل نگاه، و حفظ حریم محرم و نامحرم تأکید دارد.»
پورعابدین خاطرنشان کرد: هدف این مقاله، نشان دادن مرجعیت علمی قرآن در مراقبت از خانواده و استنباط اصولی برای حفاظت از حریم آن است؛ سوره مبارکه تحریم، آیه ۶، که دستور به حفظ خانواده در برابر آسیب‌ها می‌دهد، یکی از آیات کلیدی این پژوهش به شمار می‌رود.
لزوم توجه به نوآوری‌های پژوهشی و تعریف دقیق اعجاز
حجت الاسلام طوسی در نقد مقاله‌ای با موضوع «شواهد مرجعیت علمی قرآن در مراقبت از حریم خانواده» گفت: این مقاله نکات آموزنده‌ای داشت، اما برخی جنبه‌های آن نیازمند بازبینی است؛ به‌ویژه در بخش اعجاز تشریعی، تعریف دقیق و استدلال قوی برای اثبات دیدگاه‌های مطرح شده ارائه نشده و ارکان اساسی اعجاز در برخی از موارد به‌خوبی تبیین نشده‌اند.
وی با اشاره به استانداردهای مقالات پژوهشی افزود: این مقاله بیشتر به گردآوری مطالب پرداخته و نوآوری علمی در آن چندان برجسته نیست؛ در حالی که مقالات پژوهشی باید با نظریات جدید و حیثیت‌های نوآورانه همراه باشند، در این پژوهش عمدتاً به مطالب موجود در آثار عالمان دینی، مفسران و فلاسفه اخلاقی اکتفا شده است.
طوسی در پایان خاطرنشان کرد: هرچند مقاله در برخی بخش‌ها مانند روانشناسی و تربیتی وارد شده، اما بهتر بود که تمرکز آن بر یک حوزه خاص باشد تا به نتایجی دقیق‌تر و تأثیرگذارتر دست یابد.
روانشناسی قرآن‌بنیان نیازمند تعریف منسجم و ارکان دقیق است
حجت‌الاسلام کاویانی در ارائه مقاله‌ای با عنوان «بیانی تحلیلی از ارکان روانشناسی قرآن‌بنیان» با تأکید بر اهمیت انسجام در تعریف این علم گفت: قرآن‌بنیان بودن روانشناسی باید با تعریف مشخص و دقیق همراه باشد و این موضوع گاهی دچار اختلاف‌نظر در معنا می‌شود؛ در این راستا، ارکان این حوزه شامل موضوع، روش، مبانی نظری، پیش‌فرض‌ها و اهداف نظری و کاربردی باید روشن شود.
وی با اشاره به تقسیم فضای روانشناسی اسلامی به دو رویکرد ترمیمی و تأسیسی، افزود: رویکرد تأسیسی در روانشناسی قرآن‌بنیان نیازمند بهره‌گیری از متون دینی و امتداد آن به شاخه‌های کاربردی است؛ این فرایند باید با مبانی هستی‌شناختی، انسان‌شناختی و معرفت‌شناختی که از متون دینی استخراج می‌شود، سازگار باشد.
کاویانی در پایان خاطرنشان کرد: تعریف علمی روانشناسی قرآن‌بنیان نه‌تنها باید رفتار و تجلیات روانی را شامل شود، بلکه باید به پیش‌فرض‌هایی چون ارتباط قرآن و اسلام با زندگی روزمره و اعتبار معرفت نقلی در عرصه روانشناسی نیز توجه داشته باشد؛ این پیش‌فرض‌ها قابلیت بررسی و اصلاح را دارند و می‌توانند زمینه‌ساز توسعه این علم باشند.
گسترش مرجعیت علمی قرآن نیازمند تدوین مبانی و روش‌شناسی دقیق است
رئیس پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم، در نشست تخصصی کمیسیون نخستین همایش ملی مرجعیت علمی قرآن کریم تأکید کرد: آینده این حوزه نیازمند برنامه‌ریزی عمیق‌تر و استفاده از ظرفیت‌های حوزه و دانشگاه است.
حجت‌الاسلام محمدصادق یوسفی مقدم، در نشست تخصصی کمیسیون نخستین همایش ملی مرجعیت علمی قرآن کریم که در مجتمع امام خمینی(ره) قم برگزار شد، اظهارکرد: از تمامی عزیزانی که در این نشست حضور داشتند و باعث رونق آن شدند، تشکر می‌کنم؛ همچنین قدردان جامعه‌المصطفی‌العالمیه هستم که میزبانی این کمیسیون را بر عهده داشتند و این اقدام شایسته تقدیر است.
وی با اشاره به نقش برجسته استادان پیشگام در حوزه قرآن و علم، افزود: بیشتر اساتید از پیشتازان این عرصه بوده‌اند و سال‌های متمادی در این مسیر دشوار تلاش کرده‌اند؛ اما باید اذعان کنیم که هنوز در آغاز این حرکت قرار داریم و برای دستیابی به اهداف کلان، نیازمند تدوین دقیق مبانی و تنظیم روش‌شناسی مطالعات مربوط به مرجعیت قرآن کریم هستیم.
یوسفی مقدم با تأکید بر ضرورت برنامه‌ریزی آینده‌نگر در این حوزه، بیان کرد: یکی از برنامه‌های اصلی ما بررسی و برگزاری همایش‌های تخصصی در حوزه‌های علوم انسانی و اسلامی است؛ این همایش‌ها می‌توانند به‌صورت متمرکزتر به بررسی یک علم خاص از هر یک از این دو حوزه بپردازند تا نتایج عمیق‌تر و کاربردی‌تری حاصل شود.
رئیس پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم تصریح کرد: برای تحقق اهداف این طرح، استفاده از ظرفیت محققان برجسته حوزه و دانشگاه ضروری است؛ تنها از طریق این همکاری‌ها می‌توان زمینه‌های گسترش مرجعیت علمی قرآن را فراهم کرد و آن را به شکل کاربردی در جامعه اسلامی به کار گرفت.
مرجعیت علمی قرآن در علوم سیاسی تمدن‌سازی اسلامی را محقق می‌کند
حجت‌الاسلام قاسمی در ارائه مقاله‌ای با موضوع "چیستی، چرایی و چگونگی مرجعیت علمی قرآن کریم در علوم سیاسی" تأکید کرد: مرجعیت علمی قرآن در علوم سیاسی به معنای تأثیرگذاری عمیق و گسترده آن بر علوم است، به‌گونه‌ای که بتوان دانش سیاسی جدیدی بر پایه دیدگاه‌های قرآنی ایجاد کرد و علوم سیاسی مادی‌گرا را اصلاح نمود.
وی با اشاره به ضرورت اثبات مرجعیت علمی قرآن کریم در علوم سیاسی بیان کرد: ناین امر نه‌تنها موجب اسلامی‌سازی علوم سیاسی می‌شود، بلکه به تمدن‌سازی اسلامی کمک خواهد کرد؛ بهره‌برداری حداکثری از قرآن و استفاده از مفاهیم تاسیسی آن، راه را برای دستیابی به دانش سیاسی قرآن‌بنیان هموار می‌کند.
قاسمی همچنین تأکید کرد: برای تحقق این هدف، باید با تدوین نظریه‌های علمی و تربیت متخصصان حوزه علوم سیاسی قرآنی، زمینه‌های گسترش مرجعیت علمی قرآن را فراهم کرد؛ این مرجعیت می‌تواند به‌طور مستقیم در مفاهیم، مبانی و روش‌شناسی دانش سیاسی تأثیرگذار باشد و آن را به ابزاری کارآمد برای جامعه و نظام حکومتی تبدیل کند.
قرآن موانع آزادی سیاسی را با آموزه‌های عمیق وحیانی تبیین می‌کند
حجت‌الاسلام حسینی رامندی در ارائه مقاله‌ای با موضوع "مرجعیت علمی قرآن در تبیین موانع آزادی سیاسی" اظهار داشت: یکی از نقش‌های محوری قرآن در حوزه علوم سیاسی، ارائه مبانی و اصولی است که به تبیین دقیق موانع آزادی سیاسی می‌پردازد؛ این مبانی بر اساس آموزه‌های قرآنی، هستی‌شناسی و ارزش‌شناسی توحیدی شکل گرفته و در مواجهه با مفاهیم لیبرالیستی، ظرفیت علمی قرآن را به‌وضوح نشان می‌دهد.
وی با اشاره به نقش کلیدی پیامبران الهی در آزادی‌بخشی انسان‌ها گفت: رسالت بنیادی پیامبران، آزادسازی انسان‌ها از بردگی و بندگی غیر خدا و مبارزه با طاغوت و استکبار بوده است؛ واژه‌ها و مفاهیمی نظیر "اسوه" در قرآن به عنوان الگوهای مبارزاتی پیامبران به‌ویژه حضرت ابراهیم و پیامبر اسلام (ص) به روشنی این رسالت را ترسیم می‌کنند.
حسینی رامندی در ادامه گفت: یکی از کلیدی‌ترین مفاهیم قرآنی در بحث آزادی "رشد" است که در تفسیر کمتر مورد توجه قرار گرفته است؛ این مفهوم در کنار واژه‌هایی مانند "قلب سلیم" و "اسوه بودن"، پایه‌های منظومه فکری قرآنی را در زمینه آزادی و نقش انبیا در تبیین این موضوع تشکیل می‌دهد.
خاورشناسان تاریخ قرآن را فراتر از معیارهای مدرن می‌دانند
حجت‌الاسلام علیزاده موسوی در ارائه مقاله‌ای با موضوع "واکاوی دیدگاه‌های خاورشناسان درباره رابطه قرآن و تاریخ با رویکرد مرجعیت علمی قرآن" گفت: خاورشناسان در بررسی گزاره‌های تاریخی قرآن دو رویکرد کل‌نگر و جزئی‌نگر اتخاذ می‌کنند؛ رویکرد کل‌نگر بر این باور است که وقایع تاریخی قرآن، داستان‌هایی با اهداف اخلاقی و عبرت‌آموزی هستند و جنبه تاریخ‌نگاری مدرن ندارند، درحالی‌که رویکرد جزئی‌نگر با بررسی دقیق متن و زمان نزول، به دنبال منابع خارجی احتمالی برای این گزاره‌ها است.
وی با اشاره به الگوهای روایتگری قرآن در بیان تاریخ، گفت: قرآن در روایتگری وقایع تاریخی دو الگوی اصلی دارد؛ یکی مربوط به انبیای اقوام بومی منطقه عربستان و دیگری مرتبط با رسولان اهل کتاب؛ در الگوی اول، داستان‌ها بدون ارتباط مشخص روایت می‌شوند، اما در الگوی دوم، اتصال و پیوستگی میان روایات به چشم می‌خورد؛ خاورشناسان با تمرکز بر این تفاوت‌ها، سعی در تحلیل منابع احتمالی و ساختارهای روایی قرآن دارند.
علیزاده موسوی ضمن نقد نگاه خاورشناسان به تاریخ قرآن گفت: این مطالعات اغلب تفاوت وحیانی بودن قرآن و کتاب مقدس را نادیده می‌گیرند و از روش‌شناسی تاریخ‌نگاری انتقادی بهره می‌برند که مبتنی بر احتمالات است و به نتیجه قطعی نمی‌رسد؛ این نوع پژوهش‌ها نتوانسته‌اند مرجعیت علمی قرآن را در زمینه تاریخ به چالش بکشند.
نقد روش‌شناسی خاورشناسان، مرجعیت علمی قرآن را تقویت می‌کند
اسکندرپور در نقد مقاله‌ای با موضوع واکاوی دیدگاه‌های خاورشناسان درباره رابطه قرآن و تاریخ، با تمجید از روش مستند و قلم روان نویسنده، گفت: استفاده دقیق از منابع معتبر، از جمله آثار آنجلیکا نیورد، قرآن‌پژوه آلمانی، نشان‌دهنده تسلط علمی نویسنده بر موضوع و زبان انگلیسی است؛ این مقاله توانسته با رویکردی منطقی و منسجم، روش‌های تاریخی خاورشناسان را نقد کند.
وی با اشاره به کاستی‌های مقاله افزود: هرچند به آیات قرآن کریم استناد شده، اما بهره‌گیری از تفاسیر معتبر مانند تفسیر علامه طباطبایی می‌توانست مرجعیت علمی قرآن را بیشتر به نمایش بگذارد؛ همچنین، پرداختن به پیشینه تحقیق و ارائه نقد دقیق‌تر به دیدگاه خاورشناسان درباره اخلاقی یا سمبولیک بودن داستان‌های قرآنی، می‌توانست مقاله را غنی‌تر کند.
اسکندرپور همچنین تأکید کرد: به رغم شباهت‌های ساختاری میان برخی آیات و بیانات کاهنان، از نظر محتوایی تفاوت‌های بنیادینی وجود دارد که باید به آن پرداخته شود؛ این مقاله، با اعمال این اصلاحات و تقویت جنبه‌های اعتقادی در نقدها، می‌تواند به اثری برجسته و قابل استناد در عرصه بین‌المللی تبدیل شود.
مرجعیت قرآنی و مشارکت سیاسی؛ تبیین نظریه‌ای جدید بر اساس آیات قرآن
حجت‌الاسلام آقاجانی در ارائه مقاله‌ای با موضوع "مرجعیت قرآنی و مشارکت سیاسی؛ رهیافتی به نظریه مطلوب مشارکت سیاسی در قرآن" به بررسی الگوهای مشارکت سیاسی در چارچوب علوم سیاسی غربی و تطبیق آن با مبانی قرآنی پرداخت.
وی با اشاره به دو نظریه واگذاری و کارگزاری در علوم سیاسی غربی، اظهار داشت: نظریه واگذاری که در اندیشه هابز مطرح شده، قدرت را به‌صورت مطلق به یک حاکم واگذار می‌کند، در حالی که نظریه کارگزاری در اندیشه لاک اختیار را به‌طور کامل به مردم می‌سپارد؛ در این میان، نظریه مشارکت سیاسی حداکثری مشروط با بهره‌گیری از اجزای این دو الگو و بر اساس مبانی قرآنی طراحی شده است.
آقاجانی با تأکید بر روش تفسیر موضوعی قرآن، بیان کرد: عناصر مشروط بودن حاکمیت از منظر قرآن در آیاتی همچون "اولی‌الامر"، "آیه امامت"، "آیه ۳۶ احزاب"، و "آیه وفای به عقد" قابل استنباط است؛ از سوی دیگر، عناصر کارگزارانه و حداکثری نظریه نیز بر اساس آیاتی نظیر "آیه شورا"، "آیه بیعت"، "آیه امر به معروف و نهی از منکر" و "آیه امانت" تبیین می‌شود؛ در این آیات، شورا به‌عنوان یک امر نهادی در تصمیم‌گیری‌های حکومتی معرفی شده که حاکم موظف به رعایت نتایج آن است.
وی در پایان خاطرنشان کرد: لزوم تنفیذ نتایج شورا توسط حاکم به‌عنوان یکی از الزامات قرآنی می‌تواند نقش مؤثری در تقویت عقول مردم و جلوگیری از لغو شورا داشته باشد؛ این نگاه به شورا، برخلاف برداشت‌های محدود، لسان قرآن را به‌عنوان لسان الزام و نه توصیه معرفی می‌کند.
لزوم بازنگری در نظریه‌پردازی علوم سیاسی بر مبنای مرجعیت قرآنی
حجت‌الاسلام لک در نقد مقاله "مرجعیت قرآنی و مشارکت سیاسی؛ رهیافتی به نظریه مطلوب مشارکت سیاسی در قرآن" به تأثیر معارف قرآنی در تفسیر سیاسی و مرجعیت علمی قرآن پرداخت و اظهار داشت: رواج ادبیات قرآنی در علوم سیاسی نتیجه مهمی است که باید به آن توجه ویژه شود.
وی با اشاره به روش علمی مقاله، بیان کرد: تفکیک میان استخراج نظریه از قرآن کریم و نظریه‌پردازی در علوم سیاسی بر اساس مرجعیت علمی قرآن امری ضروری است؛ وظیفه تفسیر موضوعی، ارائه نظریه قرآنی مشارکت سیاسی است، اما هدف اصلی در این نوع پژوهش‌ها باید نظریه‌پردازی برای علم سیاست با تکیه بر قرآن باشد.
لک در پایان تأکید کرد: ما باید تلاش کنیم تا علوم سیاسی موجود را از دام سکولاریسم خارج کرده و ساختاری مبتنی بر قرآن کریم ارائه دهیم؛ تحقق این امر، پیشرفتی چشمگیر در رشته علوم سیاسی ایجاد خواهد کرد.
جمع بندی/ تحول در علوم انسانی با مرجعیت علمی قرآن امکان‌پذیر است
رئیس کمیسیون نخستین همایش ملی مرجعیت علمی قرآن کریم با تأکید بر ضرورت بازسازی علوم انسانی بر مبنای تعالیم قرآن کریم، گفت: استعمار نوین از طریق علوم انسانی به جهان اسلام نفوذ کرده و تنها راه نجات، مرجعیت علمی قرآن است.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی رضایی اصفهانی، در نشست تخصصی این همایش که در مجتمع امام خمینی (ره) برگزار شد، اظهار داشت: مباحث مطرح‌شده در این همایش بر محوریت مرجعیت علمی قرآن کریم استوار بود که در پنل‌ها و کمیسیون‌های مختلف به مبانی، قلمروها، و عرصه‌های تخصصی و نیمه‌تخصصی آن پرداخته شد؛ این همایش آغاز راهی است که نیازمند تلاش‌های بیشتری در قالب دوره‌های تخصصی و مقالات پژوهشی است.
وی با اشاره به ظرفیت بالای قرآن کریم در حوزه‌های مختلف علوم، بیان کرد: قرآن کریم توانایی ارائه راه‌حل‌های عملی در علومی مانند روانشناسی، مدیریت، تربیت، و حتی علوم طبیعی را دارا است؛ سال گذشته در نشستی علمی، تأثیرات قرآن در بیش از ۱۰ شاخه علمی را بررسی کردیم و نتایج شگفت‌آوری به دست آمد.
رئیس کمیسیون همایش ملی مرجعیت علمی قرآن کریم به بیانات مقام معظم رهبری در سال ۱۳۹۶ اشاره کرد و گفت: رهبر انقلاب تأکید کردند که مسئله مرجعیت علمی قرآن کریم برای حل مسائل فکری، عملی، اجتماعی، و سیاسی جهان اسلام بسیار حائز اهمیت است؛ ایشان فرمودند که با تحول در علوم انسانی مبتنی بر قرآن، می‌توان مشکلات جوامع اسلامی را رفع کرد.
رضایی اصفهانی همچنین با انتقاد از سلطه استعمار نوین از طریق علوم انسانی، اظهار کرد: کشورهای غربی با تربیت مدیران و سیاست‌مداران در چارچوب مبانی سکولاریسم و اومانیسم، جوامع اسلامی را در مسیر منافع خود هدایت می‌کنند؛ راه نجات از این وضعیت، بازسازی علوم انسانی بر اساس مبانی و اصول قرآنی است.
وی در پایان با اشاره به تلاش‌های انجام‌شده در این زمینه، گفت: هم‌اکنون در جامعه‌المصطفی العالمیه، دو واحد درسی با محوریت مرجعیت علمی قرآن کریم در تمامی رشته‌های دکتری ارائه می‌شود؛ اما این ظرفیت به‌قدری گسترده است که می‌تواند به‌صورت یک رشته تخصصی با گرایش‌های مختلف در دانشگاه‌ها تدریس شود؛ از این طریق، می‌توان به اهداف بزرگی چون تحول در علوم انسانی و نجات جوامع اسلامی از استعمار دست یافت.
نظر شما