به گزارش خبرگزاری حوزه از کرمان، در تاریخ اسلام، بانوانی بوده‌اند که با ایثار، فداکاری و ایمان استوار خود، نقش‌هایی بی‌بدیل در پیشبرد دین خدا ایفا کرده‌اند. در میان این بانوان، نام حضرت خدیجه کبری(س) همچون ستاره‌ای درخشان می‌درخشد. به مناسبت سالروز وفات این بانوی بزرگوار، خبرنگار خبرگزاری حوزه با حجت‌الاسلام شجاع شهابی‌نژاد، امام جمعه بخش کوشکویه رفسنجان، به گفت‌وگو نشسته است، متن مصاحبه به شرح زیر است:

حضرت خدیجه (س) در زمان وفاتشان وصیتی برای پیامبر (ص) یا مسلمانان داشتند؟ این وصیت چه بود و چه تأثیری بر جامعه اسلامی گذاشت؟

یکی از ماجراهای بسیار جانسوز در زمان حیات پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)، رحلت بانوی بزرگوار اسلام، حضرت خدیجه (سلام‌الله‌علیها) بود. زمانی که بیماری ایشان شدت یافت، حضرت خدیجه وصیتی به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) ارائه کردند.

بنا بر برخی روایات، این وصیت شامل سه مورد و بر اساس برخی نقل‌ها چهار مورد بود. ایشان ابتدا از پیامبر درخواست عفو و حلالیت کردند و گفتند: «من در حق شما کوتاهی کردم، مرا ببخشید.» پیامبر (ص) در پاسخ فرمودند: «هرگز از تو تقصیری ندیدم و تو نهایت تلاش خود را به کار بردی.» سپس حضرت خدیجه وصیت دوم خود را بیان کردند و گفتند: «یا رسول‌الله، پس از من، دخترم فاطمه (س) یتیم و غریب خواهد شد. مواظب او باشید و مبادا کسی از زنان قریش به او آزار برساند یا سیلی به او بزند و او را نیازارد.» وصیت سوم ایشان این بود که《پس از مرگ، من را تنها نگذار و در لباسی که هنگام نزول وحی بر تن داشتی کفن کن》پیامبر (ص) پس از وفات حضرت خدیجه (س) تا حد امکان به این وصایا عمل کردند.

این موضوع از اهمیت بالایی در جامعه اسلامی برخوردار است، چرا که پیکر مطهر حضرت خدیجه (س) در همان لباسی کفن شد که پیامبر (ص) هنگام نزول وحی بر تن داشتند. این عمل نشان‌دهنده وفاداری و ایستادگی حضرت خدیجه (س) از ابتدای نزول وحی تا آخرین لحظات زندگی‌شان بود و دست از ولی شان برنداشتند این درس بزرگی برای مسلمانان است که در راه اسلام و ولایت ثابت‌قدم باشند.

وفات حضرت خدیجه (س) چه تأثیری بر زندگی پیامبر اسلام (ص) و جامعه مسلمانان در آن زمان داشت؟

در مورد تأثیر وفات حضرت خدیجه(س) بر زندگی پیامبر(ص) و جامعه اسلامی، باید گفت که ایشان نه تنها همسر پیامبر(ص)، بلکه حامی مالی و عاطفی ایشان نیز بودند. در جامعه عربستان پیش از اسلام، زنان نقش‌های اجتماعی محدودی داشتند.

در گزارش‌های مربوط به شرح حال زنان صدر اسلام، پیش از اسلام نیز زنانی بودند که به مشاغل اجتماعی اشتغال داشتند، نظیر آرایشگری، صنایع دستی و کارهای تولیدی که عمدتاً برای تأمین مخارج زندگی‌شان انجام می‌شد. برای مثال، در شرح حال همسر ابن مسعود آمده است که او به کارهای دستی مشغول بود و تمام درآمدش را از این راه خرج خانواده‌اش می‌کرد.

با این حال، داشتن نقش‌های اجتماعی برای زنان در آن دوران چندان رایج نبود. همچنین، مسئله زنده به گور کردن دختران در قبایل عرب با شدت و ضعف همراه بود و در برخی قبایل این عمل انجام نمی‌شد. اما موقعیت حضرت خدیجه(س) تا حدودی منحصر به فرد بود. به نظر من، این موضوع از محبت‌های الهی بود که خداوند در چنین جامعه‌ای که در جهل و نادانی فرو رفته بود، پیامبری را مبعوث کرد تا دین اسلام در آن رشد کند و رهبری ظهور یابد که بتواند در میان افرادی که به زر و زینت دنیا وابسته بودند، بت‌ها و مسائل مادی را کنار بزند.

وقتی به این موضوع می‌نگریم، می‌بینیم که پشتوانه اقتصادی برای پیامبر(ص) بسیار اهمیت داشت. ازدواج حضرت خدیجه(س) با پیامبر(ص) باعث شد اسلام از لحاظ اقتصادی پشتوانه قدرتمندی پیدا کند، چرا که ایشان از ثروتمندترین زنان قریش بودند و دارایی‌های تجاری بسیاری داشتند. با وفات حضرت خدیجه (س)، این پشتوانه اقتصادی تا حدی تضعیف شد و این ذهنیت در میان مردم ایجاد شد که ممکن است موقعیت اجتماعی و اقتصادی پیامبر (ص) تحت تأثیر قرار گیرد.

بنابراین می‌توان گفت که نفوذ و نقش اجتماعی حضرت خدیجه (س) بسیار ارزشمند بود و وفات ایشان تأثیر قابل توجهی بر جامعه آن زمان گذاشت.

چرا سال وفات حضرت خدیجه (س) و حضرت ابوطالب (ع) به عنوان عام الحزن شناخته می شود؟

سال وفات حضرت خدیجه (س) به دلیل از دست رفتن دو حامی بزرگ پیامبر(ص)، یعنی حضرت خدیجه و حضرت ابوطالب (س)، به «سال اندوه» یا «عام‌الحزن» معروف شد. این سال برای پیامبر(ص) بسیار سخت بود، چرا که هم پشتوانه عاطفی و هم حامی سیاسی و اجتماعی خود را از دست دادند. برخی نیز علت نامگذاری این سال به «عام‌الحزن» را به محاصره اقتصادی قریش و سختی‌های ناشی از آن نسبت می‌دهند. در این دوران، قریش با ایجاد محاصره اقتصادی، مسلمانان را تحت فشار قرار دادند و این موضوع به مرگ برخی از یاران پیامبر (ص)، از جمله حضرت خدیجه (س)، منجر شد.

حضرت خدیجه (س) نه تنها با ثروت خود، بلکه با عواطف و حمایت‌های بی‌چشمداشت خود، نقش بسزایی در پیشرفت اسلام ایفا کردند. ایشان اولین زنی بودند که به پیامبر (ص) ایمان آوردند و در سخت‌ترین شرایط، از ایشان حمایت کردند. حتی در مواقعی که پیامبر (ص) مورد آزار و اذیت قریش قرار می‌گرفت، حضرت خدیجه (س) با همراهی حضرت علی (ع) به یاری ایشان می‌شتابد. این حمایت‌ها نشان‌دهنده عمق عشق و وفاداری ایشان به پیامبر (ص) و اسلام بود.

در منابع تاریخی و روایی اختلاف نظری درباره زمان و شرایط وفات حضرت خدیجه (س) وجود دارد؟

وفات حضرت خدیجه (س) در سن ۶۵ سالگی و در روز دهم ماه رمضان سال دهم بعثت، یعنی سه سال قبل از هجرت به مدینه، رخ داد. این واقعه تأثیر عمیقی بر پیامبر (س) گذاشت و خلأ عاطفی بزرگی در زندگی ایشان ایجاد کرد.

اگرچه حضور حضرت فاطمه (س) و حضرت علی (ع) تا حدی این خلأ را پر کرد، اما فقدان حضرت خدیجه (س) تأثیرات طولانی‌مدتی بر روابط پیامبر (ص) با اطرافیان و جامعه مسلمانان گذاشت. برخی از افراد پس از وفات حضرت خدیجه (س)، دیگر آن حمایت و مهربانی سابق را نسبت به پیامبر(ص) نشان نمی‌دادند.

در نهایت، نقش حضرت خدیجه (س) به عنوان اولین حامی پیامبر (ص) و اسلام، بر کسی پوشیده نیست. ایشان با ایثار و فداکاری، راه را برای گسترش اسلام هموار کردند و الگویی برای همه مسلمانان، به ویژه زنان، در ایستادگی و وفاداری به دین و ولایت شدند.