به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه مستقر در سی‌و دومین نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم در مصلای تهران، علی تقوی، پژوهشگر و مولف ۵۲ اثر منتشره حوزه علوم اسلامی طی سخنانی در نشست تخصّصی با موضوع؛ «بِـحـارِ قِـصـار در جــدال بــا اسـلـام سـکـولـار(واکــاوی مـحـتــوایـی بــرخـی حـکـمـت‌هــای مـهـجـــور نــهــج‌ الـبـلـاغـــه در آیــنــه قــــرآن)» که در سالن همایش های نمایشگاه قرآ «برگزار شد، اظهار کرد: این بحث‌ها و اختلافاتی که این روزها شاهدش هستید، و گاهی اوقات باعث شکل‌گیری گفتمان‌های نادرست در جریان انقلاب می‌شود، همه ریشه در نفسانیت دارند و آنچه موجب این وضعیت شده، این است که به جای معیار قرار دادن حق و سنجیدن افراد با آن، افراد ملاک حق قرار می‌گیرند.

این پژوهشگر حوزه علوم انسانی بیان کرد: خواندن نهج‌البلاغه در کنار قرآن و صحیفه سجادیه برای هر مسلمانی ضروری است، ولی متأسفانه در این زمینه کوتاهی شده و به آن اولویت داده نشده است.

وی ابراز کرد: حکمت چهاردهم از نهج‌البلاغه، موضوع بسیار مهمی را مورد بررسی قرار می‌دهد که امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام به آن اشاره دارند «کسی که نزدیکانش او را رها کنند، بیگانگان او را به خود می‌پذیرند.» که این حکمت در ابتدا ظاهری اجتماعی دارد، اما تأمل عمیق‌تر در آن نشان می‌دهد که ارتباط نزدیکی با مفاهیم اخلاقی و امر به معروف و نهی از منکر دارد.

تقوی ادامه داد: این نکته بر اهمیت رعایت صله رحم تاکید می‌کند و هشدار می‌دهد که اگر خانواده و خویشاوندان شخصی را ترک کنند یا از او فاصله بگیرند، ممکن است این فرد به دست افرادی بیفتد که قصد سو استفاده از او را دارند.

این پژوهشگر حوزه علوم انسانی ابراز کرد: در اینجا امر به معروف و نهی از منکر بار دیگر خود را نشان می‌دهد ضمن اینکه روابط خانوادگی و صله رحم زیرمجموعه‌ای از امر به معروف محسوب می‌شوند، زیرا هدف آن‌ها اصلاح جامعه و جلوگیری از انحراف افراد است.

وی گفت: از طرف دیگر، موضوع تربیت فرزندان و روابط اجتماعی آن‌ها هم در این فضای بحث اهمیت دارد و نباید فرزندان فقط با یک طیف خاص از دوستان ارتباط داشته باشند، مثلاً تنها نماز شب‌خوان‌ها یا مذهبیون. بلکه لازم است فرزندان بیاموزند که با افراد متنوعی تعامل کنند و از تجربیات مختلف درس بگیرند و این به معنی تأثیرگذاری مثبت بر دیگران است، نه تأثیرپذیری منفی از گروه‌های ناسالم.

این پژوهشگر حوزه علوم انسانی اذعان کرد: خطر انزوا برای افرادی که توسط نزدیکان خود رها شده‌اند نیز به وضوح مطرح می‌شود و چنین افرادی ممکن است احساس بی‌ارزشی کنند و راحت‌تر توسط دیگران جذب شوند، بنابراین، تاکیدی مجدد بر لزوم بازسازی روابط و ترمیم شکاف‌های خانوادگی و اجتماعی انجام می‌شود؛ چراکه نتیجه ترک این مسئولیت‌ها ممکن است آسیب‌های جدی برای فرد و جامعه داشته باشد.

تقوی در ادامه با اشاره به حکمت پانزدهم نهج البلاغه یادآور شد: هر فریب‌خورده‌ای سزاوار سرزنش نیست و این حکمت یادآور می‌شود که قضاوت شتاب‌زده درباره افراد اشتباه است و باید شرایط و سرگذشت آن‌ها را نیز در نظر گرفت و نکته‌ای عمیق‌تر در اینجا نهفته است که قضاوت نکردن افراد گمراه یا فریب‌خورده، خود نوعی عمل به امر به معروف است.

وی ادامه داد: این اصول اخلاقی در نهج‌البلاغه با ظرافتی بی‌نظیر ارائه شده‌اند تا راهنمایی برای زندگی فردی و اجتماعی باشند و حفظ صله رحم، اجتناب از قضاوت‌های سطحی، و تعامل سازنده با جامعه ابزارهایی هستند که از طریق آن‌ها می‌توان فضایی سالم‌تر و پربارتر ایجاد کرد.

این پژوهشگر حوزه علوم انسانی اظهار کرد: حکمت ۳۱ در تعریف جهاد بر چهار پایه استوار است؛ ایمان، امر به معروف، نهی از منکر، و دیگر ارکان مرتبط که این حکمت شباهت‌هایی با روایت امام باقر علیه‌السلام در مورد برخورد با منافقان و فاسقان دارد که در وسایل الشیعه نیز ذکر شده است.

تقوی بیان کرد: حکمت ۳۲ از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و شاید یکی از مهم‌ترین آموزه‌هایی باشد که باید با دقت به آن توجه کنیم و پرسش کلیدی اینجاست: آیا خداوند با گناه مشکل دارد یا با گناهکار؟ ما هم باید نگاه دقیقی داشته باشیم؛ اگر فردی چنان در گناه غرق شود که خود گناهکار عین گناه شود، چگونه باید برخورد کنیم؟

وی افزود: بیانات حضرت علی (ع) اینجا بسیار روشنگر است: «فاعِلُ الخَیرِ اَفضَلُ مِن الخَیرِ، و فاعِلُ الشّرِّ اَشَرُّ مِن الشّرِّ.» یعنی انجام‌دهنده عمل خیر از خود عمل خیر برتر است و انجام‌دهنده عمل شر بدتر از خود عمل شر.

این پژوهشگر حوزه علوم انسانی ادامه داد: همین موضوع بحث قبح فاعلی و قبح فعلی را به میان می‌آورد و فردی که گناه می‌کند، چون مرتکب آن است، قبح بیشتری نسبت به خود عمل پیدا می‌کند، البته باید از قضاوت عجولانه پرهیز کنیم و همیشه نیت خیر داشته باشیم؛ شاید فرد اشتباهش از روی غفلت یا ناآگاهی باشد.

تقوی در ادامه با اشاره به حکمت ۴۶ که معنای عمیقی دارد و مبنی بر «گناهی که تو را پشیمان کند، بهتر از کار نیکی است که تو را به خودپسندی بکشاند.» است، گفت: این نکته ظریفی است که می‌تواند دیدگاه ما را نسبت به خطاها تغییر دهد و پیام این سخن آن است که پشیمانی از گناه راهی به سوی توبه باز می‌کند، در حالی که خودپسندی ناشی از نیکی راه‌های رشد معنوی را مسدود می‌سازد.

وی بیان کرد: هر گناهی که باعث شرمندگی و پشیمانی شود، فرصتی برای رشد است؛ اما باید مراقب باشیم که این پشیمانی جایگزین غرور ناشی از اعمال ظاهری نشود و گناه نکردن آسان‌تر از توبه کردن است، اما اگر گناهی رخ دهد، ندامت و بازگشت به سوی خدا بالاترین فضیلت محسوب می‌شود.

این پژوهشگر حوزه علوم انسانی گفت: اینکه انسان در مسیر نزدیک شدن به خداوند قرار بگیرد، نکته مهمی است، حتی اگر گناهانی مرتکب شود و گناهکار، هرچند که از خداوند فاصله گرفته باشد، همچنان می‌تواند با توبه و بازگشت، به مقام و منزلت پیشین خود برسد که این همان مفهوم امر به معروف و نهی از منکر است.

تقوی تصریح کرد: گناه، هرچند نازیبا باشد، فرصتی برای اصلاح است و وقتی کسی گناه آشکار انجام می‌دهد، گویی فریاد کمک سر داده و از دیگران می‌خواهد که دستش را بگیرند و آنچه در ظاهر جامعه به عنوان هنجارشکنی مشاهده می‌شود، شاید بازتابی از نیازهای فرهنگی و نادیده‌گرفته شده افراد باشد و به همین دلیل مهم است که این دردها شناسایی شوند و با رویکردی درست درمان گردند.

وی اذعان کرد: وظیفه کسانی که امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند، صرفاً یادآوری نکات اخلاقی است، نه برخورد تند و تخریبی. دلسوزی و خیرخواهی، باید مبنای کار باشد و نباید با نفرت یا افراط به افراد گناهکار نگاه کرد، بلکه لازمه اصلاح جامعه، داشتن رویکردی متعادل، محبت‌آمیز و حکیمانه است.

این پژوهشگر حوزه علوم انسانی ادامه داد: در این مسیر باید مراقب افراط‌وتفریط بود، چراکه تفریط باعث بی‌تفاوتی می‌شود و افراط می‌تواند چهره دین را مخدوش کند و دشمنان نیز ممکن است از چنین مواردی سوءاستفاده کنند تا چهره نیروهای مردمی یا دینی را لکه‌دار کنند. بنابراین، آگاهی و آموزش در این زمینه بسیار ضروری است.

تقوی در ادامه با اشاره به حکمت ۶۷ اظهار کرد: معنای این حکمت عمیق‌تر از آن است که با سطحی‌نگری از کنار آن بگذریم و در اینجا امام تأکید می‌کنند که از بخشش اندک شرم نکنید، زیرا محروم کردن از آن اندک، به مراتب زیان‌بارتر است و این «بخشش» به معنای «عفو» و گذشت نیست، بلکه اشاره به اعطا و بخشیدن چیزهایی حتی کوچک دارد.

وی خاطرنشان کرد: حضرت رسول (ص) فرمودند: اگر نمی‌توانید مشکل کسی را به‌طور کامل حل کنید یا فرصت توضیح و رفع شبهه ندارید، حتی یک تذکر کوچک هم دریغ نکنید. چیزی از او دریغ نکنید، چراکه نداده‌ها همیشه کم‌ارزش‌تر از داده‌های ناقص است.

۳۱۳/۱۷