به گزارش خبرگزاری حوزه، در آخرین حلقه از سلسله یادداشت های بررسی اسلام و جریان های دینی در آمریکای لاتین، وضعیت کشورهای اسلامی و نحوه فعالیت تبلیغی شان مورد بررسی و ارزیابی قرار می گیرد:

4ـ فعالیت کشورهای اسلامی در منطقه

در آمریکای لاتین، هر نقطه که محل مهاجرت اعراب، به خصوص لبناني، فلسطيني و سوري بوده، مسلمانان آن‌جا بيشتر است. مثلاً فلسطيني‌ها در شيلي، سوري‌ها و لبناني‌ها در آرژانتين و برزيل، هندی‏ها و پاکستان‌ها در سورینام، ترینیداد و توباگو و گویان تعداد بیشتری دارند. لذا مي‌توان گفت كه اين كشورها، محل تجمع مسلمانان در اين منطقه هستند. البته مسلمانان كم وبيش در ونزوئلا، مکریک، كلمبيا، پاراگوئه و ديگر كشورهاي آمريكاي مركزي هم هستند.

 كشورهاي اسلامي مانند لبنان و سوريه با عمده اين كشورها و جماعات مسلمان آن‌جا ارتباط بیشتری دارند اعم از ارتباطات مذهبي، تجاري و حتي سياسي؛ چون اكثر مسلمانان آنجا از اعراب لبناني و سوري هستند و با كشورهايشان مبادلات تجاری دارند. غیر از این کشورها که به صورت سنتی با مهاجران اعراب تعامل دارند، دیگر كشورهاي اسلامي مانند اندونزي، مالزي، ایران، عربستان، تركيه، مصرو پاکستان نیز در منطقه فعاليت‌هاي مذهبي و اقتصادي و سياسي دارند. اما فعاليت‌هاي اقتصادي‌شان چندان چشم‌گير نيست.^[1]

1-4. عربستان

دولت عربستان براساس توان مالي خود توانسته است فعال‌تر از بقيه كشورهاي اسلامي در زمینه دینی عمل كند. این کشور در اكثر كشورهاي اسلامي درصدد ساخت مساجد و مراكز اسلامي و هويت‎دهي به مسلمانان و اعراب مهاجر منطقه برآمده است. مثلاً در برزيل، بوينوس آيرسآرژانتین، ونزوئلا و شیلی مساجد خيلي بزرگي ساخته است. در بعضي از كشورهاي ديگر منطقه، مساجد و مراكز اسلامي مشابه را در حال ساخت دارد و از اين لحاظ، پول زیادی خرج مي‌كند. ولي به لحاظ فرهنگي، دانشگاه‌هاي الازهر مصر،المدينه و امّ القری عربستان و ... نمايندگان و روحانيوني را به منطقه مي‌فرستند. البته غالب روحانیون فارغ‏التحصیل‏ جامعه الازهر مصر، امامت جماعت و سرپرستي مراكز اسلامي ساخت عربستان را بر عهده می‏گيرند؛ يعني نوعی تعاملات بين دولت‌های مصر و عربستان است كه تأمین بعد مالي‌اش بر عهده سعودی‏ها و بعد فرهنگي و تبليغي‌اش در دست مصري‌هاست.^[2] البته در سال‌های اخیر، دولت عربستان خود، واعظ و روحاني به منطقه اعزام مي‌كند.

2-4. جمهوری اسلامی ایران

غالب فعالیت‏های فرهنگی و دینی ایران اسلامی بعد از پیروزی انقلاب اسلامي در منطقهآمریکای لاتین به فعاليت‌هاي عميق و ارزشمند حجت‌الاسلام والمسلمین محسن ربانی برمی‏گردد. ربانی، رایزن فرهنگی سابق ایران در آرژانتین بود که از سوی بخش بین‏الملل سازمان تبلیغات اسلامی به این کشور اعزام شد و در مدت 10 سال حضورش در منطقه، فعالیت‏های فراوانی در آرژانتین و کل منطقه آمریکای لاتین صورت داد. حضور در دانشگاه­ها، گفتگو با کشیشان و رهبران ادیان دیگر، شرکت در کنفرانس‏ها و همایش‏ها، ترجمه مباحث اسلامی به زبان اسپانیولی و هم‌چنین شناسایی و فرستادن جوانان مستعد مسلمان به قم برای فراگیری علوم اسلامی از جمله فعالیت‏های وی بود. مقر اصلی فعالیت‏های او در آرژانتین بود، ولی وی بیشتر در کشورهای اسپانیولی زبان منطقه فعالیت داشت و سفرهای تبلیغی به شیلی، کلمبیا، ونزوئلا، کوبا و... نیز انجام داد. وی در گسترش و تقویت و انسجام شیعیان در منطقه نقش موثر و قابل تقدیر دارد و حتی زمینه سفر آیت‏الله مصباح یزدی^[3]، آیت‏الله جعفر سبحانی و آیت‏الله عمید زنجانی به این منطقه را فراهم کرد. وی هم اکنون مشاور بین‌الملل‌ رياست جامعه المصطفی6 العالمیه است و در قم یک موسسه پژوهشی ـ فرهنگی به نام «اندیشه شرق» راه‏اندازی کرده است.^[4] در کنار این موسسه، مجمع جهانی اهل بیت:، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و اخیراً جامعه المصطفی6 العالمیه نیز فعالیت‌هایی در عرصه تبلیغ اسلام و اسلام‌شناسی در منطقه دارد. ناگفته نماند که وزارت امور خارجه هم طی دهه اخیر فعالیت‌های دیپلماتیک خود را در این منطقه گسترش داده و با حضور در این منطقه باعث شناخت بیشتر انقلاب اسلامی و اسلام شده است.

3-4. ترکیه

بعضي از گروه‌هایفرهنگی و اقتصادی ترکیه به ویژه گروه‌های صوفي این کشور و هم‌چنین اخيراً هواداران و پيروان فتح‏الله گولن (Fathullah Gulen)متوجه آمريكاي لاتين شده و مكاتب خود را در منطقه اشاعه مي‌دهند. چرا که رقص و سماع و تفکرات صوفیهتا حدودي مي‌تواند جاذبه‌هاي غربي را در كنار خودش داشته باشد و براي برخي مردم منطقهنیز جالب و جذاب به نظر برسد. از آنجایی که غالب مردم منطقه، تشنه معنویت، سیاست‌زده و منتقد عملکرد کلیساها هستند، لذا گروه‌های صوفیه امیدوارند با توجه به روحیات مردم و مساعد بودن فضا، پیروان و مریدانی برای خودشان دست و پا کنند.^[5]

گولن، روشنفکر مسلمان و سکولار ترکیه است که هم اکنون در آمریکا زندگی می‏کند. تلاش وی شکل دادن اسلام مدرن است و او این کار را با مهم جلوه دادن علوم تجربی و طبیعی انجام می‏دهد. به بیانی دیگر، وی دغدغه اول خود راآموزش و تغییر در نظام آموزشی مسلمانان قرار داده است. لذا وی و هوادارانش ظرف 30 سال گذشته، شبکه‏ای از مدارس تقریباً یکسان را در ترکیه و کشورهای دیگر تأسیس کرده‌اند. آموزش در این مدارس، سکولار و غیردینی است و تمرکز اصلی روی شیوه‏های آموزشی مدرن و روی قشر سرمایه‌دار و سیاسیّون است، لذا توانسته‏ است برای تأسیس این مراکز، از دولت لائیک ترکیه و حتی دیگر کشورهای اروپایی و آمریکایی، امکانات و تسهیلات بگیرد. زبان اول این مدارس، انگلیسی است. این مدارس در بسیاری از کشورهای جهان شعبه دارد و توانسته است در آسیای مرکزی بسیار تأثیرگذار باشد و مورد استقبال فراوان مردم قرار بگیرد.فعالیت‏های گولن را در چند محور می‏توان خلاصه کرد: 1. فعالیت در حوزه مناسبات بین‏الادیانی، 2. سازگار نشان دادن اسلام و لائیسیته، 3. محکومیت علیه خشونت تحت نام اسلام و 4. توجه به اهمیت فراوان آموزش در اسلام.^[6] فعالیت‏های وی را می‏توان در راستای دیپلماسی فرهنگی ترکیه قلمداد کرد.

هواداران گولن به ویژه در شیلی، آرژانتین، برزیل و دیگر کشورهای آمریکای لاتین، امکانات آموزشی خاصی را تأسیس کرده‌اند که با توجه به رویکرد این مدارس و آموزشگاه‌ها، جای تأمل جدی دارد.

البته علاوه بر کشورهای اسلامی برخی از گروه‌ها و فرقه‌های اسلامی در این منطقه تبلیغات می‌کنند و فعالیت دارند. از جمله قادیانیه (احمدیه)، اسماعیلیه، جماعت تبلیغی^[7]، خوجه­ها. مؤسسه بلال میشن آمریکا (وابسته به خوجه­ها)، افزون بر ایالات متحده آمریکا، در حوزه دریای کارائیب مانند ترینیداد و توباگو و چند کشور آمریکای جنوبی از جمله گویان، کلمبیا و آرژانتین، نیز فعالیت دارد. این مرکز با چاپ کتاب، مجله، جزوه و ... در زمینه تشیع و ارتباط با اساتید و مردم مشغول است.^[8]

5ـ علل گرایش مردم منطقه به اسلام

گرایش مردم منطقه به اسلام دلایل مختلفی دارد. به صورت خلاصه می‏توان گفت اسلام براي مردم منطقه آمریکای لاتین بسيار جالب و جذاب است. اما این علل و عوامل عبارت است از:

يكم، تبليغات زيادعليه اسلام. تبلیغات فراوان علیه اسلام و مسلمانان، باعث شهرت اسلام شده است و همه می‏خواهند بدانند که اسلام چه دینی است که این‌گونه آمریکا، رژیم صهیونیستی و کشورهای اروپایی را به ترس واداشته است.

دوم،جامعیت دین اسلام. آموزه‏های انقلابی، مباحث اجتماعي، سیاسی، فلسفي، عرفاني و حتي مسائل عبادي اسلام براي آنها خيلي جديد و پرجاذبه است. در دوره بحران معنویت و زندگی ماشینی، معنویت اسلامی جذابیت بیشتری دارد.

سوم، مقاومت اسلامی منطقه خاورمیانه. به خاطر استقامت سه دهه‏ای جمهوری اسلامی ایران و خصوصاً موفقیت‏های جنبش‏های حزب الله لبنان و حماس فلسطین (از جمله پیروزی در جنگ‏های 33 روزه و 22 روزه) علیرغم تهدیدات غرب و تجاوزارت اسرائیل و...

چهارم، عملکرد غیرمردمی و سابقه تاریخی نفرت‏انگیز کلیسای کاتولیک و وجود بدبینی به کشورهای غربی در بین برخی اقشار روشن­فکر و آزاداندیش جوامع. از آنجایی کهکشورهای آمریکای لاتین به مانند آفریقا، سابقه استعمار و عملكرد نظام سرمايه‏دارى را در كشورهاى خويش به چشم ديده‏اند،نسبت به مناطق دیگر، کمتر تحت تأثير رسانه‏هاى غربى هستند.

پنجم، سُست بودن پایه‎های معرفتی مسیحیت و غیرعقلانی بودن برخی آموزه‎های آن. البته در بین مردم منطقه به ویژه با وجود آیین‎های مختلف سرخ‌پوستی و بومی، رگه‏هاى مذهبى و اعتقادى و حتى بعضاً خرافى و غيرعقلانى هم در آنها وجود دارد، و به لحاظ روحیات اجتماعیو فرهنگى، افرادی باز و آزادند و تعصبات کمتری دارند و مانند مردم كشورهاى اروپايى و آمريكايى، مقاومت كمترى در مقابل فعاليت‏هاى دينى و فرهنگى جديد دارند، لذا نه تنها دین اسلام، بلکه ادیان و مکاتب شرقی و معنویت‏گرای شرقی مانند هندویسم و بودیسم و فرقه‏های صوفی و شیطان‌پرست نیز پیروان قابل ملاحظه‏ای یافته و توانسته‌اند برای خود پیروانی بیابند.

مردم آمریکای لاتین می‏خواهند بدانند كه اسلام چيست و چه مي‌گويد؟ راجع به زن و حقوق آنها، تروریسم، فقر، اقليت‌هاي مذهبي، ظلم و بی‏عدالتی، انرژي هسته‏اي، کلیسا، بمب اتمي، محيط زيست، حقوق حيوانات، و ... چه نظری دارد؟ فلسفه عبادات، فقر، دوزخ و بهشت و... چيست؟ آيا خريدني هستند؟ برخی از اين سئوالات، مسائلي است كه در آیین كليسایی و دیگر آیین‏های غیرعقلانی بودیسم و هندویسم و...جوابی قانع کننده نمی‏یابند. لذا آنها می‏خواهند ببینند که دین اسلام درباره موضوعات و مسائل مختلف جهان معاصر و دغدغه‏های انسان مدرن، چه نظراتی دارد وتمایل دارند جواب اين سئوالات را از زبان یک مسلمان بشنوند و با سخنان مسیحیت و ديگران ادیان مقايسه كنند. این مقایسه‏ها برايشان مي‌تواند جاذبه داشته باشد.^[9]

ششم، دانشگاه­های منطقه. هم اکنون دانشگاه­ها و مراکز آموزش عالی کشورهای منطقه، دوره­های مختلفی برای اسلام­شناسی برگزار می­کنند که عمدتاً از اساتید یهودی و بهایی استفاده می­شود. هم اکنون دانشگاه­ها ـ به ویژه دانشگاه­های غیر انتفاعی و غیر دولتی ـ این کشورها فرصت مناسبی برای همکاری بین دانشگاهی کشورهای اسلامی با آنهاست. همچنان که به عنوان نمونه، دانشگاه تهران با دانشگاه لاپلاتای آرژانتین قرارداد همکاری دارد، ولی آن­چنان که باید از این فرصت استفاده نمی­کنند.

استقبال از اسلام و گرایش مردم تا حدی است که سازمان تربيتي، علمي و فرهنگي اسلامي (آيسيسکو) در ششمين گردهمايي روساي مراکز فرهنگي و شوراهاي اسلامي کشورهاي آمريکاي لاتين و درياي کارائيب در شيلي در 30 آگوست 2007 خواستار تأسيس شوراي عالي مسلمانان آمريکاي لاتين و هم‌چنين تأسيس کرسي‎هاي تمدن اسلامي در دانشگاه‏هاي آمريکاي لاتين شد.

از سویی دیگر، در حال حاضر به لحاظ خبررساني، سايت‌هايي به زبانهای اسپانیولی و پرتغالی تأسیس شده‌اند يا امواج راديويي كه کشورهای اسلامی از جمله صداوسيمای جمهوری اسلامیایران راه‌اندازي كرده است، باعث امیدهایی در منطقه برای مسلمانان شده است و مسلمانان هم حركت‌هاي فرهنگی و اجتماعي خویش را در اين زمينه شروع کرده‌اند. لذا می‏توان گفت روند اسلام‌‌گرايي و حضور اجتماعی مسلمانان در منطقه روند رو به رشدي دارد. راه‏اندازی شبكه‌ تلویزیونی اسلامی به زبانهای اسپانیولی و پرتغالی از سوی کشورهای اسلامی خصوصاً ایران براي مردم منطقه ضروری است كه خوشبختانه این شبکه اسپانیولی به نام هیسپان تی.وی (Hispan T.V) شروع به فعالیت کرد. تبلیغات مدرن با تکنولوژی‎های جدید می‏تواند فرهنگ و هنر و معارف اسلامی را به آمریکای لاتین بهتر معرفي، تبیین و تبليغ ‌كند و باعث حضور پررنگ‏تر مسلمانان در اجتماع، فرهنگ و حتی سیاست منطقه شود. برای قشر فرهیخته نیز برگزاری نشست‏ها و میزگردها، فرصت مناسبی برای تبلیغ و تبیین دین است. حضور پررنگ در کنفرانس‌های بین‌الادیان و همکاری بین‌الادیانی برای مبارزه با الحاد و ولنگاری و بحران‌هایی چون فقر و بی‌عدالتی فراگیر، استثمار و استعمار جدید، اعتیاد و مواد مخدر، محیط زیست و جنگ­های خانمان‌سوز ـ خصوصاً با کشیشان الهیات رهایی‏بخش ـ و داشتن موضع نسبت به اتفاقات و حوادث دنیای کنونی نیز می­تواند در گرایش مردم به اسلام نقش موثرتری ایجاد نماید.