وی البته در کنار این کتاب، مجموعه های دیگری را نیز در موضوعات فقهی مختلف با رویکردهایی قابل توجه و شایان تقدیر، به انجام رسانده است که یا به چاپ رسیده یا در انتظار نشر است.
حجت‌الاسلام محمدی نژاد، طلبهای جوان و خوش فکر است که با تلاشی وافر، برای به منصه ظهور رسیدن ایدههای آموزشی و تربیتیاش به حمایت بیشتر مدیران و مسئولان نیاز دارد.
*جناب آقای محمدی نژاد، ضمن تشکر از وقتی که در اختیار خبرگزاری حوزه قرار دادید؛ همانطور که می دانید دلیل اصلی گفتگوی ما کتاب «رساله مصور» خودتان را معرفی کنید و انگیزه و زمینههای تألیف رساله مصور را بیان نمایید.
بسم الله الرحمن الرحیم. علیرضا محمدی‌نژاد هستم اهل قزوینم و در سال 1375 وارد حوزه علمیه قم شدم. البته زمینهها و اسباب نگارش رساله مصور مختلفند. عوامل زیادی دست به دست هم دادند تا این کار مهم انجام شود؛ ولی شاید انگیزه بنده به محیط و شرایطی که با آن برخورد داشتم خیلی مرتبط بود. به جهت اینکه از همان سالهای آغازین طلبگی همکاری تنگاتنگ با یک مجموعه فرهنگی و گاهی مسؤولیت آن را نیز به عهده داشتم و از نزدیک برخی نیازهای ضروری دینی جامعه را حس میکردم و با توجه به این که فقه آموزی مهمترین رسالت حوزههای علمیه است بنده مانند خیلی از روحانیون معزز و محترم حوزهها با این سوال و مشکل مواجه بودیم که خروجی این علم مهم و سرنوشت ساز که ارتباط فراوان با دنیا و آخرت مردم دارد آن طور که شایسته و بایسته است و به دلایلی قابل استفاده جامعه به طرز مطلوبی نیست. ساده گویی و روان بودن متنها و واژهها و به روز نبودن برخی از مصادیق و عدم به کارگیری تکنولوژی آموزشی و غیره. یکی از علاقهها و برنامههای بنده در حوزه از همان سال اول طلبگی مطالعه رساله بود و خیلی سوالات برایم پیش میآمد که پاسخش را نمیدانستم و برخی به خاطر همین شیوهها و ایرادات بود.
چون مقلد آیت‌الله العظمی بهجت (ره) بودم به خصوص به صورت کتبی استفتائات زیادی از ایشان پرسیدم و برخی سوالات و مشکلات را با کمک اساتید حل کردم، ولی به هر حال ما که حوزوی هستیم گاهی در عبارات به مشکل میخوریم، بدون شک مردمی که با این واژهها آشنا نیستند خیلی سوالاتشان اگر حل نشود سراغ رساله ها نمیآیند. احساس من این بود که بین حوزه و خارج حوزه یک واسطه نیاز است تا خروجی فقه را با شیوه و زبانی روان ارائه دهد. البته کارهای خوبی هم قبل از این شده بود؛ ولی میشد نوآوری داشت و کمی تألیفات قبل از این را تکمیل کرد.
در موسسه اطلس تاریخ شیعه عضو گروه جغرافیای تاریخی بودم بنا شد کار احکام نیز در این موسسه انجام شود که بنده با پیشنهاد دوستان و نظر مدیر محترم موسسه توفیق همکاری پیدا کردم و سرگروهی بخش احکام را عهده دار شدم. با اینکه کار اصلی موسسه و رسالت مجموعه اطلس تاریخ شیعه تحقیقات در زمینه تاریخ و جغرافیا بود و از جهت مالی هم وضعیت و بودجه مطلوبی برای چنین کارهایی نداشت، ولی انصافاً از طرف موسسه از این کار خوب حمایت کردند. یکی از بزرگان اخلاقی هم که با موسسه ارتباط دارند این کار را سبب گرایش مردم به احکام دانستند و گروه را مورد تشویق قرار دادند؛ لذا بحمدالله کار به خوبی و با اخلاص دوستان خوبم در موسسه ادامه یافت و به سرانجام رسید.
رساله مصور با یک گروه 7 تا 10 نفره از محققان حوزه در طول 4 سال و با نظارت و مدیریت ارزنده حجة الاسلام و المسلمین بنایی انجام شد.
*گفتید جرقه اصلی کار از یک مجموعه فرهنگی که با جوانان ارتباط داشتید شروع شد؟
بله خود بنده انگیزه اصلیام را برای کار از همان جلسات احکام داشتم و این در ذهن من بود که رسالهها با تمام خوبی و ارزشی که نزد ما شیعیان دارند ولی حلقه مفقودهای هنوز باقیست و ارائه آن به این شکل جذابیت ندارد. البته بنده از کار خودم کاملا راضی نیستم ولی دوستان من هر آنچه در توان داشتند انجام دادند. و واقعا ثمره تلاششان را هم دیدند که امیدوارم خدا از همه ما قبول کند. بالاخره این کار، کار فردی نبود. و تنها جایی که زمینه چنین حرکتی فراهم شد موسسه اطلس تاریخ شیعه و حمایت مدیر محترم آن بود و تا الان هفت کتاب توسط کانون نشر احکام تولید شده است. کتاب احکام مصور پوشش بانوان، کار اخیر ما بود.
*احتمالا کتاب جالب توجه و مناقشه برانگیزی هم بوده؟
کتاب خیلی خوبی شد که قبل از ماه رمضان با پنج‌هزار تیراژ چاپ شد و مورد استقبال قرار گرفت که در حال حاضر آماده چاپ دوم است.
*و عناوین دیگر کتاب‌ها؟
احکام عزاداری کار شده که تصویری است ولی محور تصاویرش آموزشی نیست و نیز رساله مصور روزه و احکام عید فطر که به صورت جزوه چاپ شده است.
رساله مصور جانبازان هم ان شاالله به زودی چاپ خواهد شد.
این نکته را هم عرض کنم که اولین بار رساله مصور به سفارش کانونهای مساجد چاپ شد. از ابتدای رساله کار شده بود مانند مباحثی چون: تقلید، تکلیف، طهارت، نجاست، مطهرات، وضو، غسل، تیمم و نماز و روزه؛ ولی هنوز خروجی نداشتیم. ستاد هماهنگی و نظارت بر کانونهای فرهنگی هنری مساجد تقاضا کردند 5هزار جلد برای آنها چاپ شود که پس از چاپ مورد استقبال واقع شد و چاپهای بعدی هم ادامه یافت و بالاخره همان جلد هم که اولین کار گروه بود به عنوان کتاب سال حوزه انتخاب شد.
* آیا در رساله مصور علاوه بر توجه به تکنولوژی آموزشی، به جزیی شدن احکام هم توجه شده؟
بله سعی شده تا جایی که امکان دارد مخاطب کتاب با اما و اگر مواجه نشود. عرض کردم در بیان حد ترخص آمده: اگر دیوار شهر دیده نشود یا صدای اذان شنیده نشود شما میتوانی روزه را افطار کنی. حال مکلف می‌گوید من چگونه این را تشخیص دهم؟ حد ترخص چند کیلومتر است؟ برخی حتی تا 10 کیلومتر احتیاط میکنند. برای حل این مشکل گروهی 3-4 نفره تشکیل شد و این افراد دو مرتبه به اطراف شهر رفتند و بالاخره این فاصله را به متر مشخص کردند.
*چگونه بعضی عناوین مثل تقلید را مصور کردید؟
همان طور که میدانید تصویر در ماندگاری مطلب در ذهن و همینطور یادگیری سریع تأثیر دارد. کار دیگری هم قبل از ما در این بعد انجام شده بود مثل رساله نوین جناب حجة الاسلام و المسلین بی‌آزار شیرازی بعضی پایان‌نامه‌های فقهی و کتاب‌های احکام و تحقیقات فقهی استدلالی که می‌توانست به ما کمک کند تهیه کردیم نوجوان که بودم کارهای ایشان برایم خیلی جذاب بود. اگر دیده باشید گاهی ایشان یک عکس یا نقاشی بسیار ساده در کنار مساله می آورد ولی این باعث میشد شما کتاب را از دستت زمین نگذاری.
ما هم با اینکه بیشتر در مباحث آموزشی تصویر آوردهایم ولی باور داریم که چون هدف جاذبه و اثر گذاری و بالاخره ایجاد انگیزه برای عمل است، لذا با اینکه مسائل تقلید، تصاویر آموزشی ندارد تصاویری مرتبط ولی غیرآموزشی در کنار متن آوردهایم تا هم جذابیت حفظ شود و هم قالب کار تا حدودی یکسان باشد. بعضی جاها هم از نماد و تصاویر سمبلیک مرتبط با موضوع استفاده شده است.
یکی از دوستان حوزوی که کتاب رساله مصور را دیده بود می‌گفت یک بار از من سوالی پرسیدند که پاسخش را فراموش کرده بودم ولی تصویر کتاب که به ذهنم آمد جواب سوال را دادم.
*به نظر می‌رسد یکی از نقاطی که در چنین کارهایی باید به آن توجه کرد بحث معلولیت جسمی و بیماری و بحث سالمندان است که این گروه‌ها به شدت با مسایل احکام درگیرند.
بله در رساله مصور در برخی قسمتها مسائلی بیان شده.
*منظورم مجموعه کاملی در این زمینه است که در جایی مثل بیمارستان‌ها به شدت نیاز است.
در کتاب رساله مصور جانبازان این کار انجام شده که تحقیقات آن به اتمام رسیده و استفتائات نوی فراوانی همراه تصاویر مربوطه آمده است. مثلا برای ما سوال بود که تیمم با یک دست چگونه است؟ دو طرف پیشانی را با یک دست بکشیم یا دو بار بکشیم یا یک دست را پهن کنیم از عرض به پایین بکشیم. نوع دست‌کشیدن کسی که یک دستش قطع شده؛ تیمم و وضو در سوختگی‌ها، قطع کف دو دست؛ کسانی که نمی‌توانند بایستند یا با عصا می‌توانند بایستند؛ کسانی که باید خوابیده نماز بخوانند کسانی که به روی شکم در بیمارستان خوابیدهاند؛ کسانی که سرم به آنها وصل است کسانی که بدنشان خونی است و... همه این ها در رساله مصور جانبازان آمده است که جناب حجة الاسلام و المسلمین رحیمیان نماینده رهبری در بنیاد شهید هم کتاب را دیدهاند و راهنمایی های خوبی کنار متن مرقوم نموده‌اند. دوستان هم تلاش فراوانی داشتند که کتاب آبرومندانه کار شود و تقدیم جانبازان و ایثارگران عزیز شود. یکی از دوستان هم برای نظارت تصاویر به آسایشگاه ثارالله رفت.
*همان کتاب را میتوان به عنوان کتاب مرجع در بیمارستان استفاده کرد؟
بله البته کتاب رساله مصور جانبازان به سفارش بنیاد شهید و امور ایثارگران کار شده و توزیع هم توسط ایشان انجام خواهد شد. امیدواریم با هماهنگی وزارت بهداشت این کار انجام بشود. نظر ما و دوستان هم این بود که در هر بیمارستان یک رساله مصور جانبازان باشد.
*به نظر می‌رسد جای اطلس کامل بیماران خالی است.
یک کتاب با موضوع پزشکی هم در کانون نشر احکام موسسه اطلس تاریخ شیعه در دست تهیه است که مسایل تخصصی پزشکی آن جا مطرح شده است.
*مخاطب هدف رساله مصور چه کسانی‌اند؟
سنین دبیرستان به بالا. ولی طرحها و ایده‌هایی برای کودکان ابتدایی و نوجوانان هم داریم که به دلیل محدودیت بودجه موسسه تا به حال نتوانستهایم عملی کنیم. پوسترهایی هم مثل آموزش تیمم و وضوی بانوان تهیه شد و برخی مراکز مثل سازمان تبلیغات زنجان به صورت گسترده در مدارس پخش کردند.
*ایده اصلی کتاب از خودتان بود؟
در ذهنم چیزهایی بود و به مرور تکمیل شد. کار بنده در موسسه، جغرافیای تاریخی بود و اکنون هم در همین گروه مشغول تحقیق هستم. وقتی سرگروه گروه احکام شدم در جلسات، ایده‌ها و نظرات خوبی مطرح شد و با همکاری دوستان و مدیر محترم کار به اینجا رسید.
*به سوابق تحصیلی‌تان اشاره نکردید؟
شش سال درس خارج در محضر آیت‌الله‌العظمی زنجانی، آیت‌الله شاهرودی و آیت‌الله شب‌زنده‌دار.
*درس غیرحوزوی؟
نه تحصیلات دانشگاهی نداشتهام. از همان دبیرستان وارد حوزه شدم و تمام وقت تحقیقی بنده به شرکت در دروس و درس و بحث و تحقیق در موسسه اطلس تاریخ شیعه میگذرد.
*تیراژ رساله مصور چقدر بوده؟
تا الان 6 بار چاپ شده که میانگین آن در هر چاپ 5هزار نسخه بوده است.
*یعنی حدود 30هزار نسخه؟
حدود 28-27 هزار
*طی چند سال؟ به نظر می‌رسد تیراژ کم باشد؟
همین طور است. نسبت به خودش باید تیراژ خیلی بیشتری داشته باشد ولی متاسفانه ما در موسسه اطلس خیلی در کار توزیع فعال نیستیم.
*پس تیراژها را چکار کردید؟
برای خودمان هم عجیب است. با این تبلیغات کم. استقبال نسبتا خوب بوده است. بعضی مراکز و موسسات حوزوی و دولتی و فرهنگی متوجه شدند و در تیراژ مختلف سفارش دادند.
*چرا برای توزیع، کاری نمی‌کنید؟
به دلیل مشکلاتی هنوز در کار توزیع نتوانستهایم خوب عمل کنیم و اصولا موسسه در این وادیها وارد نشده است که باید این مساله را بیشتر با مدیریت موسسه بررسی کنید.
*این که بی‌نتیجه است. کتاب به دست مخاطب نمی‌رسد.
بله همین طور است که می گویید.
* گفتید از نظر 7 تن از مراجع استفاده شده است.
بله. مراجع محترمی که زمان تحقیق کتاب در قید حیات بودند.
*تفاوت نظر مراجع را چگونه حل کردید؟
هر چند رسالهها تفاوتهایی به لحاظ متن دارند ولی در خیلی از موارد از نظر محتوا بیانشان یکی است که اینها را با کمی دقت میتوان یکسان سازی کرد. به عبارتی خیلی از فتاوای مراجع مثل هم است ولی نگارش ادبی آنها متفاوت است. این نظرات را به راحتی میتوان تلفیق کرده‌ایم. نظراتی هم که نمیشود تلفیق کرد حفظ امانت شده و البته بارها از طرف کارشناسان فن و دفاتر مراجع مورد بررسی قرار گرفته.
*در استفاده از تصاویر برای «زیبا‌شناسی» و در عین حال «گویایی» تصویر چه کرده‌اید؟
در انتخاب تصویر مناسب گاهی با مشکل مواجه بودیم. به ویژه در کتاب تیمم و وضو که باید تصویر افراد استفاده میشد می‌خواستیم تصاویر متنوع باشد و تا توانمان بود سعی کردیم تصاویر زیبا و متنوع باشد.
*بازخورد کتاب چگونه بود؟
خیلی خوب. خاطرات خوبی داریم. بعضی‌ها با این کتاب نماز خوان شدهاند. در یک نمایشگاه آقایی در دفتر پیشنهادات نوشته بود دختر شش ساله من با این کتاب احکام را یاد گرفته است. دختر خود من که 5 سال دارد تمام احکام پوشش بانوان را یاد گرفته است. چون در کتاب در کنار بعضی از تصاویر مهر «حرام» یا «صحیح» آمده خیلی زود حتی می توان به کودکان آموزش داد. مثلا مخاطب ما با مطالعه کتاب می‌داند مهر قرمز حرام است و چیزهایی را که خدا دوست ندارد نشان می‌دهد. اساتید دانشگاه و علما هم از این کتاب استقبال کردند و دوستان کانون نشر احکام را مورد تشویق قرار دادند.
*در اولویت‌بندی که داشتید به بحث نماز رسیدید؟
بله. آموزش نماز و وضو و تیمم بیشتر لازم است. به خصوص تیمم که خیلی‌ها چون نحوه آن را نمی‌بینند صحیح انجام نمیدهند. در این کتاب تیمم به صورت دقیق و جزیی بیان شده و تصاویر هم زیادتر است. مثلا کشیدن روی دست در سه مرحله توضیح داده شده. در حقیقت در رساله مصور مولفین و طراح محترم واسطه انتقال جذابیت رساله ها به مردم شدهاند و البته این وظیفه ماست نه مراجع محترم و علما. کار علما تدریس و تالیف متون اصلی است و به نظر بنده شاگردان آنها باید ادبیات رسالهها و شیوه را زیر نظر این بزرگواران با همان اتقان و استحکام علمی به روز و آسان کنند و هنرمندان را هم اعم از عکاس و طراح و ادیب و غیره به کار گیرند.
*درباره احکام جدید، ایده ای دارید؟
بله بنده شخصا طرحهایی دارم مثل احکام بازیگاهها و آپارتمان‌نشینی و ... که حدود 40 موضوع جدید را هم به کانون نشر احکام پیشنهاد دادهام و امیدوارم که کانون نشر احکام بتواند این کارها را عملی کند.
*در عین حال که کتاب، کتاب ارزشمندی است ولی در مقایسه با کتاب‌های کودک، نوجوان و جوان به لحاظ چاپ و کیفیت، کتاب نفیسی نیست. برای این بعد چه تدبیری اندیشیده‌اید؟
مشکل اصلی بودجه است؛ البته به قول یکی از علما لاجل تنبلی ما هم شاید باشد؛ ولی به هر حال بودجه مهم است.
*فقط بودجه؟
بله حتی پیشنهاد بنده و برخی از دوستان این بود که کتاب با کاغذ گلاسه چاپ شود. تا اینجا را هم موسسه خیلی خوب از ما و کار حمایت کرده است. در بحث طراحی و عکاسی واقعا مشکل بودجه مطرح است. پیشنهاد ما این بود که دفاتر مراجع، رساله مراجع را به صورت مصور چاپ کنند ولی تا به حال نتیجه نگرفتیم.
*طراحی کتاب حرفه‌ای بوده؟
خوب است ولی بهتر از این می‌توانست باشد. تا آن جا که میشد محتوای رساله را تقویت کرده.
*برای ترجمه کتاب فکری کرده‌اید؟
بله به زبان عربی و اردو تقاضا زیاد است ولی باز همان مشکل بودجه مطرح است.
جناب آقای احمد حنیف (از اهالی کانادا) که کارهای تبلیغی خارج از کشور هم دارند آمد موسسه. و گفت که فرق ایران با اروپا این است که ایران به خصوص حوزه در زمینه محتوا، خیلی خوب کار می‌کند ولی شکل و قالب ارئه کار ضعیف است در اروپا 60 درصد کار، شکلی است. کتاب های حوزوی ما، همه یک شکل است فوقش نوع چاپش مثلا میشود بیروتی. رسالهها برای مخاطب غیر حوزوی نباید به این شکل در بیاید.
*بسیار خب؛ اگر نکته ناگفته‌ای هست بگوئید.
در کانون نشر یکی از دغدغهها همین ساده سازی و بیان واژهها و پرهیز از لغات نامانوس و ویرایش صحیح و دقیق است و سعی کردیم در کتاب هر واژه را در خود صفحه توضیح دهیم و در آخر کتاب هم واژه‌نامه داریم.
از دوستانی که دست‌اندرکار تهیه این رساله بودند تشکر میکنم این کار یک کار جمعی بوده است و حاصل کار یک نفر نیست و بنده به نمایندگی از موسسه اطلس تاریخ شیعه نکاتی عرض کردم که امیدوارم مفید بوده باشد.
*از وقتی که در اختیار ما گذاشتید سپاسگذاریم.
بنده هم از شما و همکارانتان تشکر میکنم که زمینهای در جهت شناسایی متون و تألیفات منتخب حوزوی فراهم ساختهاید.
