خبرگزاری حوزه/ نام بلند شیخ طوسی این رادمرد خطه ایمان و مجاهد عرصه علم و عمل، از روزگار او تاکنون از امروز تا همیشة تاریخ، بر بلندای عظمت، معنویت، تلاش علمی و عملی در راه احیای ارزش‌های دینی و ارتقای معارف شیعی می‌درخشد.

محمد‌ بن حسن‌ بن علی، که شیخ‌الطایفه‌اش می‌خواندند و  از برجسته‌ترین فقها، و بزرگ‌ترین محدّثین و بلندمرتبه‌ترین متکلمین امامیِ قرن پنجم به شمار می‌رفته است.

ایشان در رمضان سال ۳۸۵ در شهر طوس دیده به دنیا گشود.

عمری جهاد علمی و تلاش فکری

در طول ۲۳ سال حضورش در طوس، به کسب مقدمات علم و خرد پرداخت و به تحصیل معارف دینی همت گمارد و سال ۴۰۸ به بغداد رفت، تا در آن سامان به تکمیل تحصیل و ادامه فعالیتهای علمی خویش بپردازد.

شیخ طوسی از شاگردان مبرز شیخ مفید(ره) و سید مرتضی (رحمةالله) بود  در این راه آن چنان محکم، پایدار و ثابت قدم گام برداشت که توانست با استعانت از محضر علمی اساتید خویش، به ویژه این بزرگواران، به درجه استادی نائل آید و از استوانه‌های علمی و دانشی شیعه در قرن پنجم شود.

منظومه‌ای از فنون و علوم گوناگون در روح یک مرد

شیخ طوسی به راستی و در حقیقت، عالمی ذوالفنون بود و در حیطه‌های مختلف فقهی، اصولی، کلامی، تفسیری، حدیثی و رجالی از سرآمدان علم و خرد به شمار می‌رفت.

ایشان علاوه بر وادی علم، فکر و اندیشه در حیطه اخلاق و فضیلت‌های معنوی نیز از زمره بزرگان بود.

نظریات علمیش بر مبنای عقل و نقل بود که از ادله فقهی سرمنشأ می‌گرفت و بر آن پایه استوار بود.

 طوسی چهل سال در بغداد حضور داشت، رحل اقامت افکنده و خوان علمی و مکتب درسی‌اش را بر طلاب علوم دینی گسترانده بود.

علم و عالم؛ قربانی درگیری حکام جور

اما به دنبال حوادث تلخی که به دلیل اختلافات و درگیری‌های امرا و صاحبان مذاهب بعد از حکومت از دیالمه و آل بویه و در آغاز سیطره طغرل سلجوقی رخ نمود و منتهی به آتش گرفتن کتابخانه‌های بغداد و سوزانده شدن محله شیعه نشین کرخ و در آن میان خانه شیخ طوسی شد ایشان به ناچار و به اضطرار در سال ۴۴۸ ق از بغداد کوچ کرد و مابقی عمر خویش را در شهر نجف اشرف بیتوته نمود.

این حضور و اقامت در نجف باعث شد تا پایه ریزی بنای ارزشمند و سترگ و پربرکت حوزه نجف انجام گیرد و شروعی باشد بر یک حرکت علمی نورانی که سرمنشأ خدمات و ثمرات بسیاری برای عالم تشیع و دین مبین اسلام گشت.

شیخ طوسی در بغداد، به درس شیخ مفید رفت و تا واپسین لحظات حیات شیخ مفید در ۴۱۳، پنج ‌سال در محضر ایشان به شاگردی مفتخر گردید و تألیفات و تصنیفاتش را برای ایشان بیان و از نظرات این عالم برجسته بهره مند گردید.

همین زمان بود که شیخ طوسی تألیف کتاب تهذیب الاحکام را که شرح المقنعه شیخ مفید(ره) است، شروع کرده بود.

ملازمت عالمان بزرگ تا آخرین دم حیاتشان

شیخ طوسی این توفیق را یافت که تا آخر عمر سید مرتضی(ره) در سال ۴۳۶، ۲۳ سال، ملازم ایشان باشد و آثار قلمی خویش را بر این عالم برجسته عرضه نماید و از نظرات ارزشمند و نقدهای ایشان بهره مند گردد.

یکی از تلاشهای ماندگار و تأثیرگذار شیخ طوسی این بود که به مدد اقدامات علمی و رویکرد فکری استادش شیخ مفید سعی کرد در علوم مختلف دینی از جمله فقه و اصول از مباحث کلامی بهره ببرد و این سعی جدی، اصیل و البته مبتکرانه، باعث شد تا علمای هم عصر و پس از ایشان در حوزه تألیفات و تتبعات علمیشان و خاصه در حوزه تفسیر بتوانند از این رویکرد کلامی بهره گیرند و بر غنا و تکاپوی فکری و علمی  آثار خویش بیافزایند.

کار ایشان در حوزه تفسیر قرآن نیز عالی‌قدر، ماندگار و اثرگذار بوده، به نحوی که تفسیر عزیز مجمع البیان مرحوم طبرسی نیز از التبیان ایشان مدد گرفته و این دو اثر در میان مجموعه آثار تفسیری علمای اسلام از زمره برترین‌ها و ماندگار‌ترین هاست.

برجسته‌ترین مشایخ ایشان در حدیث بزرگان ذیل بوده اند:

1 شیخ مفید؛

2 حسین‌ بن عبیدالله غضائری؛

۳ احمد‌ بن عبدالواحد‌ بن عُبدون؛

4  ابن‌ابی‌جید قمی.

در زمره شاگردان شیخ طوسی می‌توان بزرگان بسیاری را مشاهده نمود و از آن جمله:

1  احمد‌ بن حسین خزاعی نیشابوری؛

2  اسماعیل و اسحق پسران حسن‌ بن بابویه؛

3  آدم‌ بن یونس نسفی؛

4 ابوالخیر برکت‌ بن محمد نسفی؛

5  تقی ابن‌نجم حلبی؛

6 جعفر‌ بن علی حسینی؛

7  ابوعلی حسن‌ بن محمد طوسی؛

8  حسن‌ بن حسین‌ بن بابویه؛

9  حسین‌ بن مظفر حمدانی؛

10  حسن‌ بن عبدالعزیز جیهانی؛

و در میان آثار گرانسنگ ایشان در حوزه‌های مختلف می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود:

تفسیر

 1التبیان فی تفسیر القرآن؛

۲  المسائل الرحبیه؛

حدیث

۱ تهذیب الاحکام.

۲الاستبصار فی ما اختلف من الاخبار؛

۳المجالس که به الأمالی معروف است؛

کلام

۱ تلخیص‌الشافی؛

۲ المفصح فی الامامة؛

۳ کتاب الغیبة؛

۴ الاقتصاد فی ما یجب علی العباد؛

۵ النقض علی ابن‌شاذان فی مسألة الغار؛

۶ مقدمة فی المدخل الی علم الکلام؛

۷ ریاضة العقول که شرح کتاب پیشین است؛

۸ کتاب ما یعلّل و ما لا یعلّل؛

۹ المسائل فی الفرق بین النبی و الامام؛

۱۰ المسائل الرازیة فی الوعید؛

۱۱کتاب ما لا یسع المکلّف الإخلال به؛

۱۲ تمهید الاصول.

۱۳ کتاب الکافی که ناتمام است؛

۱۴ تعلیق ما لا یسع.

۱۵مسألة فی وجوب الجزیة علی الیهود و المنتمین الی الجبابرة؛

فقه

النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی؛

فقه استدلالی

۱ المبسوط؛

۲ الایجاز فی الفرائض؛

۳ الجُمَل و العقود؛

۴ المسائل الجنبلانیه؛

۵ المسائل الحائریه؛

۶ المسائل الحلبیه؛

۷مسألة فی تحریم الفقاع؛

۸ مسئلة مواقیت الصلاة؛

اصول

۱ العُدّه؛

۲ مسألة فی العمل بخبر الواحد؛ 

رجال

۱ کتاب الرجال؛

۲ اختیار الرجال کشّی؛

کتابشناسی

فهرست کتب الشیعة و اصولهم و أسماء المصنفین.

دعا

۱ مختصر فی عمل یوم و لیله؛

۲مصباح المتهجد؛

۳ مختصر المصباح المتهجد؛

۴هدایة المسترشد و بصیرة المتعبد؛

۵مناسک الحج‌مجرد العمل و الادعیه؛

تاریخ

۱ مقتل الحسین؛

۲ مختصر اخبار المختار؛

سایر علوم

۱انس الوحید؛

۲ المسائل الالیاسیه؛

۳ مسائل ابن‌البراج؛

۴ المسائل الجبریه؛

۵ المسائل الدمشقیه؛

۶المسائل القمیه؛

۷ مسألة فی الاحوال؛

پرواز به ملکوت و دیدار یار در اعلی علیین بهشت

و سرانجام پس از عمری جهاد فکری، ممارست ایمانی و تلاش قلمی و جد و جهد در تربیت شاگردانی بزرگ و برجسته، بزرگمرد خطه علم و وادی اجتهاد و میدان قلم، شیخ طوسی، در محرّم سال ۴۶۰ درگذشت.

درود خدا و پاکان و نیکان روزگار بر روح پرفتوحش؛ راهش پر رهرو و روانش شاد باد!