حجت‌الاسلام و المسلمین سید علی عماد در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری حوزه با اشاره به فعالیت‌‌های یک سال اخیر معاونت پژوهشی حوزه، اظهار داشت: برای نخستین بار در عناوین و سر فصل‌‌های دروس طلاب سطح یک، با همکاری معاونت آموزش، دو واحد آموزش پژوهش با هدف آشنایی طلاب با مهارت‌‌های پژوهشی قرار داده شد.

وی افزود: برنامه آموزشی نیز از سالیان گذشته برای مقاطع مختلف، از مقدماتی تا سطح سه، طراحی شده که بسته آموزشی در سطح مقدماتی منتشر شده و امیدواریم برای مقاطع بعدی هم این بسته آماده و ارایه گردد.

وی با بیان این ‌که کمیته‌هایی در حال بررسی شرایط تحقق این برنامه هستند، گفت: در نیم سال دوم سال تحصیلی 92-93 در بخشی از مدارس، این برنامه به صورت نمونه اجرا می‌‌شود که بعد از یک‌سال، در سایر مدارس نیز به عنوان نظام نهایی روند اجرایی پیدا می‌‌کند.

فرهنگ‌سازی و ترویج پژوهش

معاون پژوهش حوزه‌های علمیه‌‌‌ به فعالیت‌‌های فرهنگ‌سازی و ترویج پژوهش اشاره کرد و گفت: شاهد رشد کمی و کیفی در واحد‌‌های آموزشی توسط اساتید و طلاب بوده ایم، چنان‌چه ظرف یک‌سال اخیر، نشریات بسیارخوبی با استاندارد‌های مطلوب در مدارس منتشر شده‌؛ به‌طور نمونه، شماره نخست نشریه مدرسه شهیدین با کیفیت خوب و مقالاتی به زبان‌‌های عربی، فارسی و انگلیسی منتشر شد؛ در حوزه علمیه تهران نیز اقدام خوبی در هماهنگ‌سازی فرایند انتشار نشریات و کیفیت بخشی و استاندارد‌سازی محتوا رخ داده که نوید بخش است.

رشد شرکت طلاب در جشنواره علامه حلی

 وی با اشاره به رشد شرکت طلاب در جشنواره علامه حلی به ویژه در حوزه علمیه قم، ادامه داد: در گذشته سرانه تولید مقالات در قم به متوسط سرانه کشور نزدیک بود، اما در سال جاری بر اساس اطلاعات موجود، شاهد رشد صد در صدی آثار که از لحاظ کیفی و محتوایی نیز در سطح خوبی می‌‌باشند، هستیم.

حجت‌الاسلام والمسلمین عماد با اعلام این‌که برای نخستین بار جشنواره استانی علامه حلی در سال جاری در استان‌‌های همدان، کرمان و فارس برگزار می‌‌گردد، ابراز داشت: امسال جشنواره در این سه استان در کنار استان‌‌های تهران، اصفهان و خراسان رضوی که در سال‌های قبل نیز شاهد برگزاری جشنواره بوده‌اند، برگزار می‌‌گردد و امیدواریم در سال آینده بتوانیم به تدریج و بر اساس شاخص‌ها، با رشد صددرصدی در دوازده استان، جشنواره علامه حلی را برگزار کنیم و آثار برتر جشنواره‌‌های استانی در جشنواره سراسری مورد ارزیابی قرار گیرند.

تربیت اساتید پژوهش

معاون پژوهش حوزه‌های علمیه خاطرنشان کرد: تلاش شده با هدف کیفیت بخشی بهتر به پژوهش، حداقل برای هر واحد آموزشی، یک استاد، در دوره‌‌های آموزشی مرتبط با پژوهش شرکت ‌کند تا با مهارت‌‌های پژوهشی در قالب کارگا‌ه‌های آموزشی آشنا شود.

وی یادآور شد: در قم، با توجه به امکانات، هر هفته روز‌های پنج‌شنبه، کارگاه‌های آموزش پژوهش در حال برگزاری است و برای سایر استان‌ها نیز در صددیم که در صورت فراهم شدن شرایط، در ایام نوروز و یا در برنامه‌ تابستانی آینده، دوره‌های کوتاه مدت برگزار و به شرکت کنندگان در صورت موفقیت گواهینامه اعطا شود.

تصویب نقشه جامع علمی حوزه‌‌

حجت‌الاسلام و المسلمین عماد تصریح کرد: در حوزه مطالعات مرتبط با پژوهش، نقشه جامع علمی حوزه‌‌های علمیه از طریق شورای پیگیری رهنمود‌‌های مقام معظم رهبری، به عنوان شورایی که تمامی دستگاه‌های حوزه را در بر می‌گیرد، به تصویب رسیده که سازوکار اجرایی آن نیز تصویب شده است.

وی همچنین از تاسیس دبیرخانه‌ای با سه کمسیون آموزش، پژوهش، تهذیب و تربیت در این راستا خبر داد و گفت: از ظرفیت‌‌های حوزوی و دانشگاهی در این کمسیون‌ها استفاده خواهد شد و اگر دبیرخانه ظرف یک ماه آینده کاملا استقرار یابد و بودجه‌‌های لازم اخصاص یابد، پیش‌بینی می‌‌شود در یک دوره سه ساله کل این نقشه نهایی و سازو کارها اجرایی آن فراهم شود.

نظام جامع پژوهش

معاون پژوهش حوزه‌های علمیه خاطرنشان کرد: در حوزه نظام جامع پژوهش، با همکاری کمسیون تلفیق پیگیری رهنمود‌‌های مقام معظم رهبری، شیوه نامه تدوین نظام‌‌های جامع تدوین و ابلاغ شده است.

حجت‌الاسلام والمسلمین عماد با اشاره به این‌که در حوزه تطبیق نیاز‌‌های کشور با فعالیت‌‌های پژوهشی حوزه که از مطالبات مقام معظم رهبری و مراجع معظم تقلید است، کار‌های خوبی صورت گرفته، ابراز داشت: در روش شناسایی نیاز‌های واقعی، کار‌هایی انجام شده و مدل نیازسنجی پژوهشی به عنوان کاری علمی تدوین گردیده و در حال ارزیابی است.

رونمایی از اسناد نیاز سنجی

وی با بیان این‌که ظرف یک‌سال گذشته، نخستین اسناد نیاز سنجی پژوهشی حوزه‌‌های علمیه منتشر و رونمایی شد، اظهار داشت: در خصوص اولویت‌‌های پژوهشی، اولویت‌های دانش فقه، در همایش کتاب سال گذشته منتشر شد که امیدوارم نیازسنجی روانشناسی اسلامی و هم‌چنین علوم تربیتی نیز امسال در کتاب سال حوزه رونمایی ‌‌شود.

لزوم طراحی سامانه علمی نیاز سنجی پژوهش‌‌های دینی

معاون پژوهشی حوزه‌های علمیه با اشاره به این‌که در حوزه ادبیات داستانی، اقتصاد، اصول، مطالعات سیاسی و... نیز نیازسنجی در حال انجام است، گفت: در پی آن بودیم که 15 نیازسنجی علمی در علومی مثل فقه، اصول، حدیث، جامعه‌شناسی، اقتصاد، علوم سیاسی، ادبیات، حقوق، تعلیم و تربیت و روانشناسی را ظرف یک فرصت دو ساله منتشر کنیم که محدودیت‌ها مانع از نهایی شدن آنها شد؛ البته امیداریم که به سمت طراحی سامانه علمی نیاز سنجی پژوهش‌‌های دینی کشور حرکت کنیم که مطالعات و گفت‌وگو‌‌های اولیه در خصوص چگونگی فرآیند و انجام آن نیز انجام شده است.

وی اضافه کرد: در این سامانه تمامی مشارکت‌کنندگان عرصه دانش، در حوزه‌‌های مختلف، اعم از طلبه، دانشجو، اساتید حوزه و دانشگاه و دستگاه‌های مصرف کننده این دانش، وارد سامانه شده و ایده خود را به عنوان نیاز مطرح کرده و پس از آن، توسط کارشناسان، روایی‌سنجی و کنترل‌شده و پس از ویرایش علمی و تبدیل به صورت نیازپژوهشی، به عنوان یک نیاز تلقی می‌‌شود.

حجت‌الاسلام و المسلمین عماد با اشاره به فرآیند پس از تعیین نیاز پژوهشی، ادامه داد: پس از این مرحله، اولویت‌گذاری این نیاز انجام می‌گیرد و مشخص خواهد شد که مصرف‌کننده این نیاز چه افراد و دستگاه‌هایی هستند و یا چه نهادی حامی پژوهش خواهد بود؛ دستگاه‌های پژوهشی حوزه اعم از مراکز، افراد و یا نهاد‌‌های پژوهشی که توانایی انجام این پروژه را دارند، شناسایی و معرفی خواهند شد.

وی خاطرنشان کرد: با ایجاد این سامانه، شناسایی، نیازمندی دستگاه‌های حمایت‌گر و هم‌چنین مصرف‌کننده‌ها و پژوهشگران مشخص می‌‌شود و ما فقط مسیر پایش، پالایش و کنترل کار را برعهده خواهیم داشت.

افزایش انجمن های علمی

معاون پژوهشی حوزه علمیه در ادامه به فعالیت‌‌های انجمن‌‌های علمی حوزه نیز اشاره کرد و با بیان این‌که در حال حاضر در کنار تعدادی از انجمن‌‌های فعال، درخواست‌‌هایی برای ایجاد انجمن‌های جدید مطرح شده، گفت: در یک‌سال گذشته، با تشکیل انجمن‌‌های مطالعات اجتماعی و اصول فقه موافقت شده و انجمن فلسفه اسلامی نیز در دبیرخانه شورای عالی در نوبت تصویب نهایی می‌باشد.

معاون پژوهش حوزه‌های علمیه یادآور شد: چند تقاضا برای حوزه ارتباطات، رسانه و تبلیغ مطرح شده که ناظر به محدودیت‌های موجود پیشنهاد گردیده که تا این مجموعه به یک انجمن با در برگیری این سه حوزه، با حوزه‌‌های پژوهشی زیر مجموعه آن شکل گیرد.

استاندارد‌سازی فرهنگ واژگان پژوهشی

وی به استاندارد‌سازی فرهنگ واژگان پژوهشی به عنوان تعریف واژه عناوین، اصطلاحات و واژه‌‌های پرکاربرد در پژوهش به صورت استاندارد اشاره کرد و گفت: قریب به 50 درصد از این کار انجام گرفته که امیدواریم در ادامه فعالیت، به ادبیاتی مشترک در حوزه‌‌های علمیه و متعاقب آن، در جامعه علمی کشور برسیم، تا با یک ادبیات مشترک، به تعریف اصطلاحات مفاهیم ساز بپردازیم.

حجت‌الاسلام و المسلمین عماد خاطرنشان کرد: در حوزه استانداردسازی، برای تعیین استانداردها تقسیم کار مدنظر بوده تا نقشه راه آینده معاونت پژوهشی حوزه و بخش‌های مختلف آن باشد، همچنین در قلمرو‌‌های مختلف، استاندارد‌ها نیز بیان شود.

وی به حوزه آمار‌های علمی هم اشاره کرد و بیان داشت: با کمک دبیرخانه ممیزی علم، شاخص‌های مطلق و نسبی برای حوزه علم و فن‌آوری در حوزه‌‌های علمیه را معین و شناسنامه علمی و فرآیند تولید دیتاها نیز دنبال می‌‌شود.

فعالیت کمسیون مراکز پژوهشی

معاون پژوهشی حوزه‌های علمیه ادامه داد: در حوزه مراکز پژوهشی، کمسیون مراکز پژوهشی، فعالیت خوبی داشته و تمامی تقاضا‌هایی که نیازمند مجوز بوده‌اند را مورد بررسی قرار داده، همچنین در خصوص ارتباط بین مراکز نیز جلساتی با هدف نهایی‌سازی و اطلاع رسانی فضای علمی کشور برگزار می‌‌شود.

تعامل با مراکز غیر حوزوی

وی با اشاره به این‌که تعاملات ما با مراکز غیر حوزوی از طرق مختلف دنبال می‌‌شود، ادامه داد: کمسیون علوم انسانی، معارف اسلامی و هنر شورای عالی انقلاب فرهنگی و حتی تعدادی از نهاد‌‌های حوزوی، عضو کنسرسیوم‌‌های مختلف پژوهشی می‌‌باشند که طرح‌‌های ملی عرصه پژوهش را انجام می‌‌دهند، همچنین از طریق همکاری‌‌های فیمابین مرکز مدیریت حوزه با بخش‌‌های ذیربط معاونت علمی و فن‌آوری ریاست جمهوری، در حوزه ستاد‌های راهبردی علمی، همکاری خوبی در جریان است و حوزویان عضو دایمی شورا‌های زیر مجموعه این ستاد‌ها می‌‌باشند.

حجت‌الاسلام و المسلمین عماد ادامه داد: با شورای تخصصی دبیران ممیزی علم در حوزه وضعیت شناسی علم نیز همکاری‌‌های خوبی در حال انجام است، همچنین از طریق کمسیون‌‌های تابعه شورای حوزوی شورای عالی انقلاب فرهنگی و ستاد‌های راهبردی آن مانند ستاد راهبردی نقشه جامع علمی کشور به صورت عملیاتی و ستاد راهبری نقشه مهندسی فرهنگی کشور، به صورت مطالعات اولیه ارتباط جدی داریم.

ایفای نقش حوزه در تدوین نقشه مهندسی کشور

معاون پژوهشی حوزه علمیه با اشاره به این‌که برای تحقق برخی اقدامات ملی، بر اساس نقشه جامع علمی کشور، در صددیم تا به در خواست شورای عالی انقلاب فرهنگی و با هماهنگی آن‌ها، سیاست اجرایی و هم‌چنین مدل عملیاتی را تدوین نماییم، ابراز داشت: حوزه علمیه در تدوین نقشه مهندسی کشور، در زمینه‌‌های مطالعاتی و برنامه ریزی ایفای نقش می‌‌ کند.

وی به ارتباط با شورای عالی انقلاب فرهنگی و مرکز الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت اشاره کرد و اظهار داشت: این مرکز دارای یک شورای حوزوی است که روابط فیمابین را برقرار می‌کند و جمعی از صاحب‌نظران حوزوی در آن عضویت دارند. اخیراً نیز دبیرخانه شورای حوزوی در قم تاسیس شده و برنامه‌‌های اجرایی هم در دست دارد.

پیگیری مطالبات رهبری

حجت‌الاسلام والمسلمین عماد، مطالبات رهبر معظم انقلاب از حوز‌های علمیه را مورد توجه قرار داد و گفت: مجموعه مطالبات مقام معظم رهبری در حوزه‌‌های مختلف در کمسیون‌‌های شورای پیگیری مطالبات و رهنمود‌‌ها بررسی می‌شود؛ البته این مسئله ناظر به بخش‌‌های مختلف بوده و بخش پژوهش یکی از بخش‌‌های پر مطالبه و جدی ایشان است که 14 مورد اصلی همچون تدوین نظام جامع پژوهش، تدوین برنامه‌‌های ناظر به سند چشم‌انداز، نقشه جامع علمی کشور، ایجاد فضای پرسشگری و ... در آن مورد تو جه می‌باشد.

تصویب آیین نامه حمایت از کرسی های آزاد اندیشی

وی ادامه داد: طی یک‌سال گذشته، در خصوص کرسی‌‌های آزاداندیشی، مجموعه مقررات نهایی و آیین‌نامه حمایت از کرسی‌‌های به تصویب رسید و اعلام شده که چه حمایت‌‌هایی از سوی معاونت پژوهشی انجام می‌‌شود.

معاون پژوهش حوزه‌های علمیه یادآور شد: در آیین‌نامه مطرح شده که هر فردی فرآیند برگزاری منظم کرسی‌ها را از اعلام موضوع، تایید توسط کمسیون ذیربط، ارایه طرح نامه، ارزیابی، داوری، انجام پیش کرسی و برگزاری کرسی با حضور داوران، ناقدان و ارزیابان را طی کند و امتیاز لازم را کسب نماید، با توجه به محدودیت‌ها تا سقف ده میلیون تومان از طریق برگزار کننده کرسی حمایت می‌‌شود.

حجت‌الاسلام و المسلمین عماد خاطر نشان کرد: ما برگزارکننده کرسی‌‌های آزاداندیشی هستیم که باید برگزارکننده آن‌ها محققین باشند و هیچ وابستگی به واحدهای آموزشی و پژوهشی نداشته باشند، چرا که اگر عضو واحد پژوهشی و یا آموزشی باشند، باید از طریق آنها برگزاری این‌گونه نشست‌ها باشند.

وی افزود: متاسفانه تاکنون هیچ‌کدام از واحد‌‌های آموزشی و پژوهشی حوزه، تقاضای اجرای کرسی‌‌های آزاداندیشی نداشته ایم.

تولید نظریه علمی کار آسانی نیست

معاون پژوهش حوزه‌های علمیه با بیان این‌که تولید نظریه به معنای تولید یک گزاره سامان‌یافته و نظام‌مند دارای جنبه‌‌های مختلف است که تاثیرگذاری بنیادین و راهبردی در حوزه یک دانش باشد، کار آسانی نیست، گفت: در دنیا نیز شاهدیم که سال‌ها طول می‌‌کشد تا صاحب نظری، نظریه‌های را تولید و یا هسته‌ اولیه یک نظریه مطرح گردد، لذا باید تولید علم انبوه صورت گیرد تا احیانا از درون آن، نظریه‌‌هایی بیرون آید.

 وی تصریح کرد: سامان یافتگی نشست‌‌های علمی مساله محور دستگاه‌های پژوهشی، کار بسیار مهم و موثری است که به همین منظور، دو سالی است که حمایت‌‌هایی از سوی معاونت پژوهشی حوزه در حال انجام است و هر شش ماه یک‌بار، گزارشی از نشست‌‌هایی علمی معتبر برگزار شده، منتشر می‌‌شود.

آیین‌نامه برگزاری نشست‌‌های علمی

حجت‌الاسلام والمسلمین عماد خاطرنشان کرد: آیین‌نامه استانداردی برای برگزاری نشست‌‌های علمی تدوین شده و هر نشستی در قالب این استاندارد برگزار می‌شود، ضمن آن‌ که گزارش نشست منتشر شده و حداقل حمایت تشویقی نیز به تناسب برنامه انجام می‌‌گیرد که تا کنون دو گزارش برای شش‌ماهه اول شامل چکیده نشست‌ها منتشر شده و گزارش سوم نیز به زودی آماده خواهد شد.

طرح ایجاد قطب‌‌های مشترک علمی حوزه و دانشگاه

وی به بازنگری علوم انسانی بر اساس نظام ارزشی اسلام توسط حوزه به عنوان یکی دیگر از مطالبات مقام معظم رهبری اشاره کرد و گفت: برای ایجاد تحول، باید دانش مناسب تولید شود و تحول در علوم انسانی زمانی محقق می‌‌شود که تولید مناسب و مورد نیاز داشته باشیم.

حجت الاسلام و المسلمین عماد بیان داشت: با توجه به تجارب گذشته، به این نتیجه رسیدیم که در درون حوزه، دستگاه جدیدی در این زمینه تاسیس نکنیم؛ زیرا گاهی برخی ایجاد دستگاه‌ها نه تنها مفید نیست، بلکه ما را هم از مسیر دور می‌‌کند، به همین منظور، طرح ایجاد قطب‌‌های مشترک علمی بین حوزه و دانشگاه مد نظر قرار گرفته است.

معاون پژوهش حوزه‌های علمیه ادامه داد: یکی از راه‌‌های مناسب تولید علم ایجاد قطب‌‌های علمی و انجمن‌‌های مشترک بین حوزه و دانشگاه و ماموریت‌گراست که این قطب‌ها با حضور اساتید و صاحب نظران فرهیخته و با توانایی بالای علمی در یک حوزه دانشی، طی یک دوره و با روش معین مثال‌هایی را حل و پاسخ آن هم طی گزارشی علمی، ارایه می‌کنند شکل گرفته و حتی اگر نیمی از آنها موفق باشند در یک دوره دو سه ساله می‌‌توانند موثر باشد که امیدواریم به زودی مراحل نهایی آن طی شود.

وی همکاری در شورای عالی آمار‌های علمی کشور، کمسیون عالی تولید محتوای فضای مجازی کشور و ستاد راهبری علوم شناختی کشور را از دیگر تعاملات علمی و پژوهشی حوزه با نهاد‌‌های علمی غیر حوزوی طی یکسال گذشته برشمرد.

ایجاد فضای پرسشگری و گسترش فضای آزاداندیشی

معاون پژوهش حوزه‌های علمیه، ایجاد فضای پرسشگری، گسترش و تعمیق فضای آزاداندیشی را یکی دیگر از دغدغه‌‌های مقام معظم رهبری برشمرد و گفت: آزاداندیشی و آداب گفت‌وگوی آزاداندیشانه و همچنین تعامل علمی جدی پرسشگرانه و نقادانه را باید در بدنه حوزه ایجاد کنیم، لذا به این منظور، آیین‌نامه کرسی‌‌های آزاداندیشی طلاب و فضلای سطح دو به بالا را تدوین و تصویب کرده‌ و برای اجرا، به همه معاونت‌ها و دستگاه‌ها ابلاغ شده است.

 وی یادآور شد: این کرسی‌ها فضای گفت‌وگوی مناسب را فراهم می‌‌کنند و هر چند از آن‌ها انتظار تولید دانش و نظریه‌پردازی و نوآوری‌‌ نداریم، اما این فضا ایجاد می‌‌شود که در بخش‌ها و عرصه‌‌های علمی و اجتماعی ناظر به نیاز‌‌های پر مصرف جامعه، دغدغه‌های اجتماعی جامعه توسط طلاب به صورت مدیریت شد و راهبری شده مطرح شود.

‌تدوین طرح فعالیت‌‌های پژوهشی در عرصه بین‌الملل

حجت‌الاسلام و المسلمین عماد با اشاره به ‌تدوین طرح فعالیت‌‌های پژوهشی در عرصه بین‌الملل، به عنوان یک سند راهبردی در کار مشترک با معاونت پژوهش بین‌الملل، گفت: این طرح در چند نوبت نیز مورد ارزیابی صاحب نظران و فعالان پژوهش و عرصه بین‌الملل قرار گرفته که ویرایش نهایی آن اخیراً مورد تصویب دو معاونت قرار گرفته و به مرجع ذی‌صلاح نیز ارایه گردیده است.

وی ادامه داد: مسیر فعالیت ما با این سند و راهبرد‌های اصلی در قلمرو پژوهش در عرصه بین‌الملل و هم‌چنین راهبرد‌های کلان و خرد ناظر به امکانات موجود و آتی، طی یک برنامه 3 تا 5 ساله طراحی شده، که هر چند ممکن است در طی سه سال آینده، شرایطی فراهم آید و ما وارد عرصه‌‌های جدید نیز بشویم.

معاون پژوهش حوزه‌های علمیه خاطر نشان کرد: راهبری، تولید و نشر دانش و هم‌چنین نحوه تعامل با دستگاه‌های تولیدگر، ستاد‌های راهبری دانش، سیاست‌‌های انتقال دانش از ایران به خارج و یا انتقال دانش از بیرون به داخل و بومی‌سازی، کنترل و پیرایش آن، از مواردی است که در این سند مورد توجه قرار گرفته و به عنوان سند جامع مورد نظر است.

برپایی نمایشگاه دایمی پژوهش

وی در پایان به برپایی نمایشگاه دایمی پژوهش در هفته پژوهش اشاره کرد و اظهار داشت: آخرین وضعیت فعالیت‌‌های پژوهشی حوزه‌‌های علمیه به خصوص فعالیت‌‌های پژوهشی طی یک‌سال اخیر در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفته که امیدواریم، صاحب‌نظران، پژوهشگران، مدیران واحدها، اساتید و .. با بازدید از این نمایشگاه ضمن آشنایی با فعالیت‌ها، به فرهنگ‌سازی پژوهش نیز کمک کرده و با اظهار نظر‌های خود، اولویت‌ها، کیفیت فعالیت‌ها و نقص‌ها را ارایه نمایند.

گفت‌وگو: علیرضا فقاهتی