حجت‌الاسلام والمسلمین بهرام‌پور، مدیر مدرسه علمیه امام خمینی اهواز در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری حوزه، ضمن تبیین اصول تربیت در آموزه‌های دینی، شیوه تربیت در مدارس علمیه را برای نوجوانان که پا بر عرصه طلبگی می‌گذارند تبیین کرده‌ است.

* دلیل این که اسلام تأکید زیادی بر تربیت فرزندان دارد، چیست؟

از منظر اسلام، انسان موجودی قابل تعلیم و تربیت با اعمال ارادی و غیر ارادی است، و علاوه بر آن زمینه ای در وجود انسان با عنوان استعدادهای پیدا و پنهان نهاده شده تا افراد با عواملی که در زندگی برای شکل دهی استعدادهایش به کار می گیرد، موجب ارتقاء یا کاهش آنها شود.

از سوی دیگر، هر استعدادی که خداوند متعال در وجود انسان نهاده، مورد نیاز و ضرورت بشر است؛ از این رو انسان باید همه تلاش خود را در راستای به کمال رساندن استعدادهای ذاتی و اکتسابی با توجه به ضرورت های زندگی خویش، به کار گیرد.

حال، انسان برای این که بتوانند این حد تعادل را احصاء، و بر اساس آن، خویش را تربیت سازد، نیاز به آموزه دارد، به همین دلیل خداوند انبیاء را به عنوان مربیان تربیت بشر مبعوث کرد تا شیوه خوب زیستن را آموزش دهند.

اگر کسی بخواهد راه سعادت را در پیش گیرد، باید به آموزه های انبیاء الهی روی آورد که این مهم نیاز به حرکت و تلاش دارد، تا انسان استعدادهای خود را به فعلیت رساند، علما و اندیشمندان از این مقوله به عنوان تربیت یاد می کنند.

پیامبر اعظم(ص) در حدیثی بیان می کنند «السَّعيدُ مَن سَعِدَ في بَطنِ اُمِّهِ، وَالشَّقِيُّ مَن شَقِيَ في بَطنِ اُمِّهِ»، و این بدان معناست که انسان از زمانی که نطفه آنها منعقد می شود، استعدادی ذاتی برای سعادت و شقاوت دارد و عاقبت آن، بستگی به اعمال و رفتار خویش دارد که خود را به چه سویی سوق دهد.

* روش های صحیح تربیتی از منظر اسلام چه چیزهایی هستند؟

اگر بخواهیم به صورت سلسله وار بیان کنیم، باید بگویم اسلام عزیز تأکید زیادی بر تربیت فرزندان داشته که به دو بخش تقسیم می‌شود.

نخست، وظایفی والدین نسبت به تربیت فرزندان و دوم وظایفی است که خود فرد نسبت به خود بر عهده دارد.

آنچه والدین نسبت به تربیت فرزند بر عهده دارند، در گام نخست، طهارت مولود و انعقاد نطقه ای است که از پدر و مادری با ایمان بسته شده باشد؛ بدین صورت که مرد در ابتدا باید همسری شایسته و پاک را به عقد خود در آورد تا پس از آن بتوان فرزندی پاک و مطهر را از حاصل این ازدواج ایجاد نمود.

دوم، غذایی این که مادر به واسطه شیر خود یا اطعام در سفره به فرزند خود می خورانند، به طوری که اگر این غذا پاکیزه و حلال نباشد، تأثیر به شدت مخربی در آینده فرزند خویش بر جای می ماند.

و مرحله سوم محیطی است که که والدین برای فرزند خویش ایجاد می کنند، که از دو بخش داخلی و خارجی تشکیل می شود.

در محیط داخلی که به مراتب از محیط خارجی تأثیر گذارتر است، والدین باید با الگوهای رفتاری مناسب، خوبی ها و زشتی ها را به فرزندان خود آموزش دهند، تا فرزند پس از قرار گرفتن در محیط خارجی به خوبی، با رفتارهای درست و غلط آشنا باشد و بداند چه کارهایی صحیح و چه کارهایی غلط است.

در محیط بیرون نیز خانواده ها باید تلاش کنند تا فرزند خود را در مکانی پرورش دهند که این اماکن شرایط خوبی برای تربیت فرزند داشته باشد.

به طور مثال، اگر در محله ای زندگی می کنند که در آن محله مسجدی وجود دارد، می بایست فرزند خود را با مسجد و محیط اسلامی آشنا کنند و برای تحصیل فرزند خود نیز به مدرسه ای که شرایط و شایستگی های لازم را برای تربیت دینی داشته باشد، بفرستند.

پس از انجام وظایف والدین نوبت به فرزندان می رسد که با تاثیرپذیری از دو مقوله فوق برای آینده و سعادت خویش رقم می‌زنند.

مثلاً فرزندان پس از رسیدن به سن بلوغ، مکلف می شوند واجبات شرعی را انجام دهند، و این بدین معناست اگر والدین در تربیت فرزند کوتاهی کرده و موازین و مسایل شرعی را به آنها آموزش نداده‌اند، چون پایه کار خوب بسته نشده ممکن است، نوجوانان تازه به سن تکلیف رسیده برای تشخیص وظایف مقداری با مشکل مواجه شود، اینجاست که بحث مسئولان تربیتی جامعه از دبیرستان‌ها گرفته تا دانشگاه‌ و حوزه علمیه، روحانیت و سیاست‌گذاران فرهنگی رسالت سنگین‌تری بر عهده دارند.

* مهم ترین عوامل درونی و برونی که می تواند مانع تربیت صحیح فرزندان می شود؟

نخستین چیزی که مانع تربیت صحیح فرزندان می شود جهل است. امروزه «جهل» به عنوان یکی از اصلی ترین عوامل گمراهی و ضلالت انسان هاست؛ چرا که بسیاری از آدم ها امروزه متوجه خطاهای بزرگ و کوچک خود که به واسطه عدم آگاهی و جهل به مسایل است، نیستند.

هم اکنون توجه به خیر و شر درونی انسان که از آن با عنوان «نفس اماره و لوامه» یاد می شود، مهمترین مسأله ای است که فرد باید به آن دقت کند؛ چرا که عدم توجه انسان به شر درونی، سبب ایجاد خساراتی جبران ناپدیر می شود و «باری به هر جهت» رشد می کند و نسبت به مواردی که سر راه او قرار می گیرد، صرف نظر از این که خوب است یا زشت، واکنش مثبت یا منفی نشان می دهد.

برای توجه به خیر و شر درونی خود، لازم است به این نکته توجه کنیم که آیا انسان به تنهایی می تواند خیر و شر را از یکدیگر تشخیص دهد؟ و آیا انسان در تشخیص خیر و شرهایی که در مسیر او قرار می گیرد، نیاز به منبع و راهنمایی جهت پیدا کردن مسیر صحیح ندارد!؟؛ قطعا پاسخ این سؤال مثبت است...

به یقین انسان ها برای شناخت از مسایل درونی و برونی خود، نیاز به منبع و مرجعی برای تشخیص راه صحیح و آموزش آنها دارد؛ به همین دلیل خداوند انبیاء را مبعوث کرد تا به انسان ها بفهماند پیمودن مسیر زندگی بدون راهنما و پیشوا ممکن نیست و باید برای داشتن زندگی بهتر، سراغ افرادی رفت که از سوی خداوند تبارک و تعالی به عنوان پیشوا و هدایت گر معرفی شده اند؛ لذا بعثت انبیاء برای کمک به انسان در شناخت خیر و شر بوده است.

اما عامل دیگری که مانع تربیت صحیح فرزندان می شود، دوست انسان است؛ دوست انسان می تواند انسان را سعادت مند و یا بدبخت کند.

در همین راستا قرآن کریم می فرماید: «وَیَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلَی یَدَیْهِ یَقُولُ یَا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلًا»؛ و این بدان معناست که در روز قیامت برخی انسان ها دست خود را گاز گرفته و به خودشان می گویند: ای کاش با فلانی رفاقت نمی کردم.

از این آیه شریفه متوجه می شویم از موانع اصلی رشد و تربیت انسان، «دوست» است، این دوست هم می تواند عامل رشد و هم عامل شقاوت انسان باشد؛ از این رو خانواده ها باید در دوست یابی فرزندانشان کمال دقت و حساسیت را داشته باشند.

پیامدهای تربیت ناصحیح فرزند درخانواده چیست

  آسیب وارد شده به سبب تربیت ناصحیح والدین، فردی بوده و اجتماعی است؛ از منظر اسلام، وقتی انسان دچار خطا می شود، ابتدا به خود لطمه زده و در مرحله دوم، اجتماع را مورد حمله قرار داده است؛ از این رو دین مبین اسلام جامعه را مورد خطاب قرار داده و فریضه امر به معروف و نهی از منکر را واجب کرده است. تا در این صورت وقتی فردی دچار اشتباهی شد، بر همه مردم واجب می شود که او را از کار زشت باز داشته و به راه راست هدایت کنند

* مسلما تربیت طلبه به جهت اینکه باید جامعه سازباشد با تربیت یک نوجوان   متفاوت است، به عنوان یکی از مدیران  مدارس علمیه، چه رویکرد و روش هایی را برای تربیت طلاب نوجوان به کار گرفته اید؟

تربیت طلاب در حوزه های علمیه با روش های خاصی انجام می شود که هم اکنون به چند مورد آن اشاره می کنم؛ نخستین موضوع، علم آموزی و کسب معارف اسلامی است.

جوانان به محض ورود به حوزه های علمیه با احادیث معصومین(ع) و آموزه های اسلامی آشنا شده و انس عجیبی با آنها پیدا می کنند. حال این مطالب می تواند در قالب نکات درسی ذکر شود و یا ممکن است از سوی استاد در ابتدای هر کلاس بیان شود و یا می تواند در حوزه کاری خود طلاب به عنوان فعالیت های تبلیغی آنها در مساجد ذکر شود.

به هر حال انس با موضوعات اخلاقی که در مدارس علمیه وجود دارد، یکی از عوامل اصلی در شکل گیری روحیات طلاب و اصلاح و تربیت آنهاست.

دومین شیوه تربیتی جهل زدایی است؛ به طوری که هر میزان جهل زدایی در حوزه های علمیه صورت گیرد، طلبه می تواند تکامل معنوی بهتری داشته باشد.

هم اکنون این جهل زدایی در قالب های مختلفی صورت می گیرد، مثلاً در کلاس های درس، در موضوعات درسی و بیان نکات اخلاقی، در بیان اساتید و در حوزه های عملی که همان تبلیغ است، صورت می گیرد.

موضوع دیگری که در تربیت طلاب مؤثر بوده و سایر مدیران مدارس علمیه باید به آن توجه ویژه ای داشته باشند، تلاوت و قرائت روزانه قرآن توسط خودِ طلاب است؛ چرا که قرآن زمینه ساز و اصلاح گر خوبی در زمینه های اخلاقی و تربیتی بوده و وقتی انسان کلمات این کتاب آسمانی را قرائت می کند، تزکیه روحی می شود و با این تزکیه روحی، جهل درونی آن کاسته می شود.

در همین راستا اساتید و کادر مدرسه، طلاب را مکررا توصیه به تلاوت قرآن کرده و آنها نیز به صورت روزانه، قرآن کریم را تلاوت می کنند و با توجه به آشنایی طلاب با دروس عربی، تسلط بهتری بر معانی و مفاهیم قرآن کریم پیدا کرده اند.

شیوه تربیتی موثرتری که اساتید و مدیران مدارس باید به آن بپردازند، برگزاری جلسات و درس های اخلاق است که در مدرسه علمیه امام خمینی(ره) اهواز، در دو بخش کلاسی و جلسات اخلاقی به آن پرداخته می شود، در بخش کلاسی، اساتید مدارس که خود از الگوهای اخلاقی طلاب هستند، ابتدا با پایان هر کلاس، به برخی از نکات اخلاقی مبتلا به طلاب همان پایه اشاره می کند.

برگزاری جلسات عمومی اخلاق، یکی دیگر از شیوه های تربیتی طلاب است، به طوری که برگزاری جلسات اخلاق در برنامه درسی طلاب قرار گرفته و طلاب مشتاق به شرکت در این گونه جلسات می شوند.

از دیگر شیوه های تربیتی، استفاده از ظرفیت های طلاب در راستای اجرای برنامه های فرهنگی، اخلاقی است، و در همین راستا طلاب هیئتی را تحت عنوان «هیئت طلاب» راه اندازی کرده اند، که عمده فعالیت این هیئت برنامه ریزی برای اوقات فراغت و برگزاری جلسات انس با شهدا و جلسات اخلاق با حضور اساتید مطرح می باشد.

* ابزارهای رسانه جمعی همچون گوشی های هوشمند، تبلت ها و رسانه ها، چه میزان بر روحیات طلاب مؤثر است؟

طلاب امروز در عصر ارتباطات مجازی زندگی می کنند این واقعیت آشکار را نمی‌توان انکار کرد که ما بگوییم طلبه نباید با این فضاها و ابزارها مأنوس شود، خسران بزرگی است؛ چرا که استفاده از این ابزارها علاوه بر این که پل ارتباطی طلاب با جهان است، می تواند عاملی مؤثر در رشد علمی او باشد؛ اما باید توجه داشت که استفاده از این ابزارها وسیله برای سرگرمی و خدایی ناکرده برخی مسائل دیگر نشود.

به طور کلی همه اشیائی که در اطراف ما هستند، می توانند استفاده مفید و مضر نیز داشته باشند، اما در صورتی که انسان بداند همواره در معرض خطر شیطان قرار دارد و دشمنی شیطان با خودش را جدی گیرد، هیچ گاه در دام او اسیر نمی شود؛ چرا که به تعبیر قرآن «إِنَّ الشَّيْطَانَ لَكُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا» شیطان با ما دشمنی می کند، اما ما با او دشمنی نمی کنیم، اگر طلبه مراقب باشد و بداند این فضای مجازی می تواند دام شیطان باشد، از او دوری می کند و در این صورت استفاده بهینه ای از آن می کند.

* چه برنامه ای را برای استفاده بهینه طلاب از این ابزار به کار گرفته اید، آیا برنامه منسجمی برای این مهم داشته اید؟

برنامه یک پارچه ای که به صورت مستمر باشد، تا کنون در مدرسه علمیه صورت نگرفته است، اما در حد ضروریات و آموزش های کلی و نوع دشمنی هایی که استکبار با استفاده از این ابزارها علیه جوانان به کار گرفته است، جلساتی را با عنوان «آفات رسانه و خطرهای آن» برگزار کرده ایم.

امروزه با توجه به هجمه شدید دشمنان علیه فرهنگ ناب شیعی، ضرورت پرداختن به این مسأله در مدارس علمیه وجود دارد، اما با توجه به حجم درسی طلاب، جلسات توجیهی در خصوص پرداختن به ابزارهای رسانه و فرصت‌ها و تهدیدها برگزار شده است.