اشاره؛

حالا دیگر دوازده سالی می شود که مقام معظم رهبری، ايده‌ي ایجاد كرسي‌ها‌ي آزادانديشي در مراكز علميِ دانشگاهي و حوزوي را بیان داشته اند.

داستان برمی گردد به شانزدهم بهمن ماه سال 81 که رهبر معظم انقلاب در نامه ای به جمعی از دانش‌آموختگان حوزه علمیه قم این مهم را گوشزد نموده و البته در سال های بعد در دیدارهای مختلفی که نخبگان علمی کشور با ایشان داشتند  به انحای مختلف بر ضرورت توجه بدان اصرار ورزیدند.

با این همه تاکید به نظر می رسد که متاسفانه آن طور که انتظار می رفت، این مطالبه به حق مورد توجه و اهتمام قرار نگرفته و بعضاً در گذار از این سال ها، تحت الشعاع رفت و آمدهای سیاسی و تحولات اجتماعی مغفول واقع شده است.

اهمیت این مساله کلیدی ما را بر آن داشت که در راستای واکاوی چرایی این غفلت و نیز راهکارهای احیای و تقویت بحث ، با تنی چند از کارشناسان و صاحب نظران حوزوی، به گفتگو بپردازیم. آنچه در ادامه ملاحظه می کنید، ماحصل تلاش خبرنگار خبرگزاری حوزه در همین رابطه است؛

مانع فرهنگی بر سر راه آزاداندیشی

حجت الاسلام و المسلمین علی ذوعلم، رئیس پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در خصوص دلایل بی توجهی یا کم توجهی به کرسی های آزاداندیشی در طول سال های اخیر اظهار داشت: یک مانع فرهنگی و درونی است به ویژه در رابطه با کسانی که باید به این مقوله بپردازند که فقدان و یا ضعف سعه صدر و پذیرش حق از جانب دیگران و غلبه روحیه خودمحوری علمی و حتی تعصب نسبت به یافته های که اندیشمند و پژوهشگر در این مساله دخیل است.

وی افزود: از سوی دیگر ، ضعف روحیه گفتگو و تبادل نظر هم یک مانع جدی فرهنگی به شمار می رود که متاسفانه در بین برخی نخبگان و اندیشمندان جامعه ما وجود دارد که همین مساله از موانع جدی گفت و شنود واقعی و نقد علمی است.

با تمرین و ممارست نقد پذیر شویم

این استاد حوزه و دانشگاه یادآور شد: همچنین در برخی مباحثه ها و مناظرات علمی هر کدام از طرفین بحث تنها در صدد اثبات مدعای خود به هر قیمتی هستند و حتی زمانی که یکی از دو طرف نظر خود را مطرح می کند آن دیگری در اندیشه شنیدن و تامل واقعی نیست بلکه در صدد آماده کردن پاسخ در دور بعدی گفت و شنود است و این مانع صرفاً با خودسازی اخلاقی و علمی نخبگان ما چه در حوزه و دانشگاه حل نمی شود؛ بلکه نیاز به تمرین و پذیرش دشواری های درونی نقدپذیری در افراد دارد و نیاز دارد که نخبگان ما شنیدن را نیز بیاموزند و به فکر کردن بر روی سخن مخالف اهمیت دهند.

انظر الی ما قال ...

وی افزود: همان طور که در روایات تاکید شده در گفتگوهای علمی باید از خودنمایی و تعصب پرهیز کرد و تنها به گفته دیگران و "ما قال" توجه داشت و نه "من قال".

مانع ساختاری فراروی کرسی های آزاداندیشی

وی با بیان این که مانع دیگر ناظر به مانع ساختاری است، گفت: در حال حاضر فرآیند ها و ساختارها و چارچوب هایی که در مراکز علمی ما حاکم است و شاخص های ارزیابی و روش هایی که در ارتقای اساتید مدنظر قرار می گیرد و در یک کلمه بروکراسی حاکم بر نظام آموزشی و پژوهشی ما با فضای بحث آزاداندیشی همسو و همخوان نیست.

حجت الاسلام و المسلمین ذوعلم تاکید کرد: متاسفانه گاه آنچه بیشتر بهاد داده می شود کمیت ظواهر و عناوین و اعتبارات ظاهری است که متاسفانه این ساختار بروکراتیک مانع رشد واقعی علم در فضای آموزشی و پژوهشی می شود.

وی در خاتمه صحبت های خود با بیان این که یکی از عواملی در رشد و تقویت کرسی های آزاداندیشی، نقش بسیار موثری دارد، رسانه های جمعی هستند، ابراز داشت: رسانه های جمعی می توانند با آگاهی بخشی صحیح و نیز انعکاس نقاط قوت و ضعف به این امر مهم و کلیدی کمک جدی نمایند.

از جنبش نرم افزاری نباید غافل شد

حجت الاسلام و المسلمین پیروزمند، قائم مقام فرهنگستان علوم اسلامی نیز لزوم تحول لازم به منظور اسلامی سازی دانشگاه ها و نظام اداری کشور را مورد توجه قرار داد و گفت: برای دست یافتن به اهداف مورد نظر در الگوی ایرانی- اسلامی پیشرفت و تحقق تمدن نوین اسلامی باید جنبش نرم افزاری و کرسی های آزاد اندیشی هر چه بیشتر در سطح دانشگاه ها و مراکز علمی کشور ما جای خود را باز کند، چه آن که خروجی همین مباحث می تواند به ارایه و عرضه الگوی مناسب برای اداره کشور منجر شود.

وی همچنین افزود: به هر حال نمی توان از این نکته کلیدی غافل شد که بدون توجه به شکل گیری زیرساخت ها و روش ها و بنیان های علمی نمی توان به تمدن نوین اسلامی دست یافت و الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت را در سطوح و عرصه های گوناگون اداره جامعه و نظام به عینه مشاهده کرد.

جنبشی که راه رسیدن به تمدن بزرگ شیعی است

حجت الاسلام و المسلمین کریم خان محمدی، عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) با اشاره به اهمیت پرداختن به بحث جدی و عمیق کرسی های آزاداندیشی اظهار داشت: ما اگر بخواهیم به تمدن بزرگ شیعی دست یافته و آن چه مقام معظم رهبری و دیگر بزرگان حوزه مطرح می کنند را برآورده سازیم باید به مساله کرسی های آزاداندیشی و نظریه پردازی بیش از پیش بها دهیم.

وی همچنین افزود: مقدمه این مساله، آزادی اندیشه و شکل گیری فرهنگ متناسب با آن است و این را هم باید بدانیم که اگر اندیشه های متناقض و گاه متعارض به منصه ظهور و عرضه نرسند و تضارب آرا شکل نگیرد ما به تمدن علمی نمی رسیم.

چرا در علوم انسانی ، پیشرفت لازم را نداشتیم؟!

رییس پژوهشکده مطالعات دینی فرهنگ در ادامه صحبت های خود بیان داشت: به نظر می رسد گرچه ما در دو دهه اخیر در زمینه علوم طبیعی و فناوری پیشرفت خوبی داشتیم، اما در عرصه علوم انسانی پیشرفت لازم را نداشته ایم؛ به هر حال علوم طبیعی و فناوری چندان نیاز به آزادی بیان ندارد، چرا که فرد دانشمند در آزمایشگاه تجربی کار خود را انجام می دهد، اما در حوزه علوم انسانی لازمه تولید فکر و اندیشه ، آزادی فکر و افزایش ظرفیت هاست، چرا که در علوم انسانی کسی که نوآوری داشته باشد معمولاً با سنت فکری رایج مخالف است اما مشکل آن جاست که بعضاً ما حرف های جدید را برنمی تابیم که در اینجا مراد آزادی در حوزه های علمی و فکری است.

هنوز هم دچار غرب زدگی هستیم

وی خاطرنشان کرد: متاسفانه ما در این باره یک غرب زدگی مزمن داریم که گاه خود نیز از وجود آن بی خبریم به این معنی که اگر اندیشه ای را یک فرد ایرانی مطرح کند در بدو امر از او نمی پذیریم، اما اگر همان مطلب را یک اندیشمند دست چندم غربی بگوید به قول معروف آن را حلوا حلوا می کنیم!

نیاز جدی به گفتمان سازی داریم

این محقق و پژوهشگر حوزوی بر ضرورت توجه به اصل گفتمان سازی در این باره تاکید کرد و افزود: ما باید برای آزادی بیان و اندیشه منشوری را تهیه کنیم و گفتمان سازی کنیم که کسانی که حرف های جدیدی می زنند مورد هجوم قرار نگیرند و البته در این باره نیاز به قانون هم است و بزرگان باید کمک کنند.

وی اضافه کرد: در این رابطه شورای عالی انقلاب فرهنگی می تواند با تهیه قانون و گفتمان سازی گام عمده ای برداشته و از آن سو، رسانه های جمعی و فضلای حوزوی به فراهم شدن بستر تقویت کرسی های آزاداندیشی کمک کنند.

حجت الاسلام و المسلمین خان محمدی یادآور شد: به هر حال آنچه مهم است این که ما باید ترس را کنار بگذاریم تا اگر اندیشه نویی مطرح شد آن را مورد بررسی قرار دهیم.

بازگشت به ثقلین، رمز توفیق است

وی با تاکید بر این که گفتمان حاکم در کشور باید بر اساس قرآن و عترت باشد، گفت: ما اگر بازگشت به قرآن داشته باشیم می توانیم اندیشه های نویی را مطرح کنیم چرا که «تبیان لکل شی» است و هر اندیشه ای که با زلال قرآن سنجیده شود می تواند در تولید علم و نوآوری فکری و اندیشه ای محور باشد.

نگاه راهبردی؛ مهم ترین لازمه کرسی های آزاداندیشی

حجت الاسلام و المسلمین دکتر نجف لكزايي ، وجود نگاه راهبردی و سیستماتیک را مهم ترین ضرورت در برپایی کرسی های آزاد اندیشی در کشور دانست و گفت:یکی از دغدغه های جدی مقام معظم رهبری در طول سالیان گذشته این بوده که بحث جنبش نرم افزاری و ایجاد کرسی های آزاد اندیشی در سطح حوزه های علمیه و دانشگاه به خوبی جا بیفتد تا از این طریق کشور به تولید علم دست یابد.

وی افزود: با این حال متاسفانه باید اعلام کرد که در این خصوص آن طور که باید و شاید در کشور به ویژه از سوی مجامع علمی کار نشده است.

اشاره به واقعیتی تلخ

عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم (ع) قم همچنین تصریح کرد: امروز  پژوهشگاه ها و مراكز علمي ما مدعي توليد علم و نظريه هستند در حالي كه بعضاً واقعيت اين گونه نيست و ميزان توليد علم كه توسط اين دستگاه ها به معناي واقعي كلمه صورت مي گيرد ، بسیار كمتر از آن چيزي است كه ادعا مي شود.

وی همچنین بیان داشت: در خصوص کرسی های آزاد اندیشی آن چه قابل توجه است این که بخشي از موانع در حوزه مديريتي و بخشي در حوزه انديشه اي و فكري قرار دارد ، ضمن آن که بخش هایي نیز ناظر به خلا قوانین و نبود امکانات و حمایت های مالی لازم است.

 دغدغه دیده بان انقلاب را مرتفع کنیم

حجت الاسلام و المسلمین محامد، عضو هیئت علمی دانشگاه قم نیز با تاکید بر این که ایجاد و تقویت کرسی های آزاد اندیشی در سطح حوزه های علمیه و دانشگاه ها به عنوان یک ضرورت ملی باید بیش از پیش جدی گرفته شود، اظهار داشت: چندین سال است که مقام معظم رهبری به عنوان دیده بان همیشه بیدار انقلاب و نظام، بر لزوم ایجاد و تقویت کرسی های آزاداندیشی و نظریه پردازی تاکید خاصی دارند و همه باید دست به دست هم دهند تا این مطالبه به حق ، سرانجام مطلوب خود را پیدا کند.

تولید علم ، محدودیت بردار نیست

وی همچنین با بیان این که در راستای تولید و ترویج علم و فناوری و پژوهش هیچ محدودیتی نباید وجود داشته باشد، تصریح کرد: در راه تولید علم باید از جزمیت اندیشی و کوته نگری پرهیز کرد و از هیاهو ها و جنجال ها نیز نهراسید.

گفتگوها از: سید محمد مهدی موسوی