به گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری «حوزه»، کنفرانس علمی "تندروی، افراط گرایی و صلح جهانی" در دانشگاه نایروبی کنیا برگزار شد.

* اهداف برگزاری کنفرانس

بررسی مسئلۀ افراط گرایی، واکاویِ مبانی و علل و عوامل تفکّرات و جریان­های تندروانه، شناختِ گروه­های مختلف تکفیری، تحلیلِ تهدیدهایی که از جانب آنها متوجّه امنیّت در جای جایِ جهان شده است، و تبادل نظر در بارۀ روش­های مناسبِ رویارویی با آنها درجهت دستیابی به صلح و آرامش پایدار از اهداف برگزاری این کنفرانس اعلام شده بود.

در این کنفرانس بیش از 120نفر، غالباً مسلمان و مسیحی حضور داشتند و در آن رئیس دانشکدۀ علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه نایروبی (به عنوان میزبان)، استادان و محقّقانی از دانشگاه­های نایروبی، کنیاتا، سنت پل، کاتولیک شرق آفریقا، امّت، و محقّقی از مصر و دیگری از مومباسا به سخنرانی و ارائۀ مقاله پرداختند.

کنفرانس در ساعت 09:30 با قرائت آیاتی از قرآن کریم و سپس آیاتی از انجیل آغاز شد. سپس، دکتر آکارانگا، رئیس بخش فلسفه و مطالعات دینی دانشگاه نایروبی، به حاضران خوشامد گفت و توضیحاتی در بارۀ اهداف و موضوعات عمدۀ کنفرانس ارائه کرد.

سخنرانی رئیس دانشکده علوم انسانی دانشگاه نایروبی

پروفسور اِنوس اِنجرو (Enos H. Nthia Njeru)، رئیس دانشکدۀ علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه نایروبی، نیز در سخنانی کوتاه، ضمن ابراز خوشحالی از برگزاری این کنفرانس اظهار امیدواری کرد که کنفرانس بتواند در دستیابی به اهداف مهم خود، به ویژه در روشنگری اذهانِ مردم و خصوصاً جوانان و زمینه­ سازی برای برقراری صلح و امنیّت در جامعه، موفّق شود.

سخنرانی استاد حقوق دانشگاه تهران

دکتر بهرام مستقیمی، استاد بازنشستۀ حقوق از دانشگاه تهران، نخستین سخنران کنفرانس بود. وی که از سوی مرکز مطالعات فرهنگی بین المللی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی برای شرکت در این کنفرانس به نایروبی اعزام شده بود، گزیده­ای از مقاله­اش را با عنوان "مسئولیت اعمال نادرست گروه­های تکفیری در قوانین بین المللی" ارائه کرد.

بنا بر نظر دکتر مستقیمی در این مقاله، که از سوی کمیتۀ علمی کنفرانس به عنوان مقالۀ کلیدی انتخاب شده بود، به طور سنّتی، مسئولیت بین­المللیِ این گونه اعمال تنها می­تواند در روابط بین دولتی که مرتکب آنها شده و دولتی که از آنها زیان دیده است تعریف و بررسی شود. گرچه امروزه این روابط دیگر محدود به دولت­ها نیست و نه تنها بازیگرانِ غیردولتیِ جامعۀ بین­الملل، همچون سازمان­های بین­المللی و جریان­ها و جنبش­های آشوبگر، که حتّی خودِ جامعه می­تواند بخشی از این نوع روابط باشد.

دکتر مستقیمی در بخشی دیگر از مقالۀ خود اشاره کرد که در سالیان اخیر گروه­های تکفیریِ جنگ­افروز مرتکب جنایاتی وحشتناک شده­اند که جامعۀ بین­الملل را به جدّ نگران امنیّت یکایکِ اعضای آن کرده است. اکنون باید به این پرسش مهم پاسخ گفته شود که چه کسی مسئول این اعمال جنایتکارانه و خسارت­های فاجعه­بارِ آنهاست.

پاسخ دکتر مستقیمی به این پرسش اجمالاً ناظر به این بود که مسئولیت این گونه گروه­ها و دولت­های جنایتکار، برطبق قوانین و مقرّراتِ مربوط به مسئولیت دولت­ها در قبال نقض حقوق بین­المللیِ بشردوستانه، همچنین مسئولیت سازمان­های بین­المللی و جامعۀ بین­الملل به مثابۀ یک کلّ، مبتنی است بر مسئولیت حمایت از حقوق عمومیِ بین­المللی و نیز مقرّرات ناظر به نقض جدّیِ قواعد قطعی و آمرانۀ این حقوق.

افراط گرایی، قانون و اخلاق

 دکتر حسن ناندوا (Nandwa) از دانشگاه امّت- مومباسا نیز از سخنرانان این کنفرانس بود که مقاله­اش را با عنوان : "افراط گرایی، قانون و اخلاق" ارائه داد. وی در این مقاله بر آن بود تا پرتوی بیفکنَد بر پدیدۀ افراط گرایی و بکوشد تا تمایزی بگذارد میان دخالت حقوقی/ قانونی در یک کشور و دخالت اخلاقی در آن.

وی مثال­هایی تاریخی از صدر اسلام در این زمینه ذکر کرد و به مقایسۀ آنها با دخالت­های ارتش کنیا در سومالی پرداخت که برای برقراری امنیّت در جامعۀ کنیا، به پشتوانه و فشار قانون، به مقابله با تجاوزات تروریستی (الشّباب) می­پردازد. به نظر دکتر ناندوا، با عنایت به مشابهت­هایی که از این حیث میان اوضاع و شرایط کنونیِ کنیا با بسیاری از دیگر جوامع امروزی به چشم می­خورد، با درس آموزی از این گونه مقایسه­ها و تعمیم آنها، می­توان به راه حل­هایی عمومی در رویارویی با افراط گرایی دست یافت.

رسانه ها به تروریستها کمک کرده اند

خانم تیونگو جویس انجری (Thiong’o Joyce Njeri) از دانشگاه کنیاتا دیگر سخنران کنفرانس بود که خلاصه­ای از مقاله­اش را با عنوان "رسانه، افراط گرایی و تندروی: حقِ دانستن" ارائه کرد.

وی گفت: رسانه­ها با انتشار گزارش­های مختلف، در ایجاد هراس در میان عموم مردم به تروریست­ها کمک کرده­اند. ارائۀ گزارش­های تند و نشان دادن صحنه­های ناخوشایند برای توجیه خشونت، عملاً چهره­ای خشن از اسلام به نمایش گذاشته است. تکرار واژه­هایی چون کفّار، انتقام، جهاد، دولت اسلامی و شهادت، نمونه­هایی از این موارد است. رسانه­ها، تصویری از مسلمانان ارائه می­کنند که گویی درصددِ جنگ با مسیحیان­اند. همچنین، اصطلاح "بنیادگرایی"را به معنای افراط گرایی و نظامی­گری به کار می­برند تا اسلام را دینی خشن نشان دهند. بعضی از روزنامه­های پر مخاطب نیز، هر از گاهی، در قالب کاریکاتور، علاوه بر اهانت به اسلام، آن را به عنوان دینی غیر منطقی و خشن معرّفی می­کنند.

سخنران بعدی دکتر کاهومبی ماینا (Kahumbi Maina)، بازهم از دانشگاه کنیاتا بود که موضوع سخنرانی خود را "افراط گرایی از دیدگاه مفهومی در اسلام و متقابلاً از حیث عملکرد مسلمانان" انتخاب کرده بود.

او گفت: حملات تروریستی که تمام کنیا را در سال­های اخیر تحت الشّعاع قرار داده، موجب توجّه بسیار به اسلام و مسلمانان شده است. حملات تروریستی به اماکن و وسایل نقلیۀ عمومی و عبادتگاه­ها و مراکز خرید، موجب ناامنی در کنیا شده­اند و صلح در کشور را به مخاطره انداخته­اند. در واقع، این حملات تروریستی، به دلیل ادّعای عاملانِ این حملات به اسلامی بودن آنها، نوعی اسلام زدایی را در کشور باعث شده است؛ که خود نوعی پارادوکس به نظر می­آید! در یک نگاه کلّی، باید پرسید که آیا می­توان گناه و اعمال فرد یا گروهی خاصّ را به حساب دین یا کلّ جامعه گذاشت.

وی در ادامه گفت: گرچه اسلام، از طریق رسانه­ها، دینی با گرایش­های بنیادی به خشونت و بحران سازی و تعصّب نشان داده شده است، صلح­جویی از مبانی و مباحث پایه­ای در اسلام به شمار می­رود. در واقع، قرآن و حدیث تصویری صلح آمیز از اسلام را در برابر خشونت و تجاوز و افراط ارائه می­کنند.

دکتر کریسپینوس ایتیو (Crispinous Iteyo) و دکتر فرانسیس اُواکا (Francis Owakah)، از استادان دانشگاه نایروبی، اوّلین سخنرانان نشست بعد از ظهر بودند که مقاله­ای مشترک ارائه کردند تحت عنوان "ملاحظاتی در بارۀ بنیادگراییِ دینی".

آن دو بر آن بودند که بنیادگرایی دینی پدیده­ای گرچه کسل کننده، امّا در عین حال، انقلابی است و سؤالاتی مطرح کردند از قبیل: "آیا بنیادگرایی مترادف با افراط گرایی است؟" یا "چرا نوآوری، به رغم کسل کننده بودنِ بنیادگرایی، به آن توجّه دارد؟"

از دیدگاه آن دو، پرسش اصلی این است که: چرا بعضی از ادیان بیشتر تحت چنین بررسی­هایی قرار می­گیرند و، با این وصف، آیا ممکن است کسی یک بنیادگرای دینی باشد بی آن که بداند آن چیست؟

دکتر عبدالله خیر، استاد دانشگاه کنیاتا، سخنران بعدی بود و عنوان سخنرانی­اش:"تعرّض به حقوق انسانیِ مسلمانان و تأثیر آن در افراط گرایی در کنیا".

وی گفت: تا زمانی که عدّه­ای از حقوق ابتدایی و بشری خود محروم­اند و بی­عدالتی نظام مستقرّ جهانی شده، صلحی برقرار نخواهد شد. بی توجّهی به حقوق بشر و بی­عدالتی در جامعه از دلایل اصلیِ افراط گرایی و در نهایت تروریسم به شمار می­روند. بر خلاف عرف رایج، اسلام حقوق بشر و عدالت را از تعالیم اصلی و بنیادین خود می­داند. اسلام از روز خلقت حضرت آدم، انسان را شایستۀ احترام و موجودی متعالی دانسته است؛ به فرشتگان از طرف خداوند فرمان داده شد تا به انسان سجده کنند. وی به آیۀ 70 سورۀ اِسراء (در بارۀ کرامت بنی آدم به عنوان موهبتی الهی) و حدیث مشهور پیامبر اکرم (ص) استناد کرد که آن حضرت فرمود: عرب بر غیرعرب و غیرعرب بر عرب هیچ گونه برتری ندارد و سفید پوست بر سیاه پوست و سیاه پوست بر سفید پوست نیز هیچ برتری ندارد، مگر به تقوا.

دکتر خیر گفت: طبق گزارش سال 1992سازمان جهانی دیدبان حقوق بشر، سال 1991 سالی بود که موضوع حقوق بشر مورد توجّه بیشتر قرار گرفت. در کنیا، به رغمِ چند حزبی بودن نظامِ سیاسی، رهبران مذهبی و وکلا و سیاستمداران، در صورت انتقاد از قدرت طلبیِ رهبران کشور، دستگیر و جریمه می­شوند. وی اشاره کرد که در مقاله­اش سعی در نشان دادنِ موارد نقض حقوق مسلمانان در قبل و بعد از استعمار تا کنون دارد.

نگاهی به تاریخ افراط گرایی در کنیا

آقای استامبولی عبدالّله ناصر، از محقّقان مشهورِ تاریخ معاصر، ساکن مومباسا، گزارشی جالب از مقاله­اش را با عنوان "نگاهی تاریخی به افراط گرایی در کنیا" ارائه کرد.

وی که بسیار گیرا سخن می­گفت، تأکید کرد که اگرچه منابع مطالعاتی اخیر راجع به افراط گرایی، تنها بر افراط گراییِ اسلامی و تروریسمِ جهادی متمرکزند، امّا باید به تاریخچۀ تروریسم و ریشه­های افراط گرایی، به عنوان یک موضوع مهمّ تحقیقی، توجّه ویژه و عمیق شود. وی به تعریف واژۀ افراط گرایی پرداخت و از چگونگی تبدیل آن به خشونتِ ضدّ مردم سخن گفت.

او از حاضران خواست تا نگاهی واقعی و مستند به اسلام داشته باشند تا بدانند که تروریست­ها نمایندگان دین اسلام نیستند، و افزود: ما باید به این پرسش پاسخ دهیم که: "تفاسیر تند و خشن از اسلام از کجا نشات گرفته و می­گیرند؟"

در ادامه، پدر روحانی، دکتر فیلیکس فیری (Felix J. Phiri)، استاد و رئیس بخش مطالعات اسلامیِ کالج تانگازا (وابسته به دانشگاه کاتولیک شرق آفریقا)، در بارۀ "تأثیر خشونت دینی بر رابطۀ دولت و مسلمانان" سخن گفت و با عنایت به جنبه­های منفیِ افراط ­گراییِ دینی- که باید به مثابۀ مشکلی اجتماعی مدّ نظر قرار گیرد- پیشنهادهایی ارائه کرد که، بر اساس آنها و از طریق گفت­وگو، مسلمانان و دولت می­توانند برای کاهش آثار مخرّبِ افراط گرایی در جامعه تشریک مساعی کنند.

دکتر جان بویره (John Bwire)، دیگر استاد دانشگاه کنیاتا، در بارۀ برداشت­های مغرضانه از تفاسیر نادرست از قرآن کریم سخن گفت و اشاره کرد که اغلبِ گروه­های افراطی از متون قرآنی برای توجیه فعّالیت­های خود سوء استفاده می­کنند تا حمایت دینی و قدرت سیاسی بیشتری کسب کنند. القاعده و الشّباب می­کوشند تا اهداف و برنامه­های خود را الهی جلوه دهند و تلاش دارند تا امّت مسلمان را، برای کسب قدرت سیاسی و منافع اقتصادی، با خود همراه کنند.

وی پس از اشاره به نمونه­هایی از این تفاسیر، گفت: اسلام ذاتاً دین صلح است و مسلمانان مردمی صلح طلب­اند، امّا عدّه­ای با سوء استفاده از متون دینی، صرفاً در پیِ منافع و اغراض خودند.

پروفسور جود اونگونگا (Jude J. Ongong’a)، از بخش فلسفه و مطالعات دینی دانشگاه کنیاتا، و پروفسور استفان آکارانگا، استاد و رئیس همین بخش در دانشگاه نایروبی، سخنرانان بعدی بودند که به طور مشترک مقالۀ خود را مطرح کردند، با موضوع "تحمّل و تأثیر آن بر روابط مسلمانان و مسیحیان در کنیا".

یکی از مطالب محوری در مقالۀ پروفسور اونگونگا طرح این پرسش بود که: اگر چنان است که دین تنها مانند ابزاری برای تخریب به کار رفته و می­رود، چگونه تا کنون باقی مانده و همچنان به نفوذ اجتماعیِ مؤثر خود ادامه می­دهد؟

از دیدگاه او، همچون دین، تعریف تروریسم نیز دشوار است؛ امّا به طور کلّی می­توان گفت که تروریسم، به کارگیریِ خشونت برای ایجاد ترس در مردمِ بی گناه است، تنها به منظور فراهم سازیِ شرایط راحت­تر برای رسیدن به اهدافی که جز از آن طریق حاصل نمی­آیند.

تروریسم، اصالت سیاسی دارد

پروفسور آکارانگا تروریسم را اصالتاً سیاسی دانست، حتّی آن گاه که پای انگیزه­هایی دیگر- دینی، اقتصادی، اجتماعی- در میان باشد. وی کسب و حفظ قدرت را انگیزۀ اصلیِ اعمال تروریستی اعلام کرد و گفت که شاید از همین رو بحث در بارۀ راه حلّ تنش­های ظاهری میان مسیحیان و مسلمانان در کنیا، بدون درنظرگرفتن نقش و تأثیر اقدامات الشّباب و القاعده و شورای جمهوری خواهان مومباسا (Mombasa Republican Council - MRC)، به نتیجه نمی­رسد.

دکتر جوزف واندرا (Wandera)، از دانشگاه سنت پل، خلاصه­ای از مقاله­ای ارائه کرد با عنوان: "دیگریِ متدیّن به مثابۀ شخصی دیگر: ذهنیّتِ متعصّب و گسترش امنیت در شرق آفریقا".

او گفت: در نقاط مختلف جهان، به ویژه در خاورمیانه و تا حدودی در شرق آفریقا، نوعی تغییر در معرّفی بازیگران و عوامل انگیزه­ مندِ دینی به وجود آمده که ازسویی باعث اختلال در نظام اجتماعیِ سکولار و مردم­سالار شده، و از دیگرسو - دست کم به طور بالقوّه- مشارکت مثبتِ این بازیگران و عوامل را در این عرصه در پی داشته است. گرچه دین بخشی جدایی ناپذیر از جامعه به حساب می­آید، این واقعیّت منجر به تدوین زبان و اصطلاحات مناسب برای درکِ درستِ نقش دین در بنای جامعۀ مدرن و مردم­سالار نشده است. به دین همواره کم توجّهی شده و تنها اخیراً در مباحث ناظر به توسعۀ سیاسی و دموکراسی و امنیّت مورد عنایت قرار گرفته است. البتّه همین اقبال اندک نیز، با اوج­گرفتنِ شهرت عمومیِ گروه­های افراطی در خاورمیانه و شرق آفریقا، جدّاً به مخاطره افتاده است.

دکتر عبدالقادر هاشم، استاد مطالعات اسلامی دانشگاه نایروبی، موضوع مقالۀ خود را "عامل جهاد: نگاهی فقهی- اسلامی" برگزیده بود.

وی پس از تبیین معانی مختلف جهاد در قرآن و فرهنگ اسلامی، گفت: معنای جهاد وسیع­تر و اعمّ از جنگ است و باید با عنایت به معانی گستردۀ آن درک و بررسی شود. جهاد وظیفه­ای اجتماعی است. فرد در صورتی وظیفه دارد از خود دفاع کند که اجتماع در این امر با شکست رو به رو شود.

وی برقراری تعادل میان سود و زیانِ ناشی از جنگ برای منافع شخصی یا مصالح عمومی را، بر اساس "مقاصد شریعت"، از مسائل و وظایف مهمّ مسلمانان، به ویژه در اوضاع کنونی، دانست. به نظر او، از همین روست که مسلمانان نباید در زمانی که جهان بر طبلِ صلح طلبی می­کوبد، چنان رفتار کنند که گویا خواستار جنگ­اند. بر طبق قرآن کریم، "اگر دشمن به صلح  گرایید، شما نیز به آن بگروید و به خدا توکّل کنید که او شنوا و داناست." (انفال:61)

آخرین سخنران کنفرانس دکتر حسن کینیوا (Kinyua) بود، استاد دانشگاه نایروبی، و موضوع بحث او: "نگاهی قرآنی به اسلام و افراط گرایی".

وی گفت: افراط گرایی در عصر حاضر تهدیدی جدّی برای کنیا و سایر نقاط جهان به حساب می­آید که نه تنها زندگی اجتماعی و اقتصادی بلکه جان شهروندان را به خطر ­انداخته است. به رغمِ تلاش­های بسیار برای حذف این گروه­ها، این جریانات به ویژه در میان مسلمانان در حال رشد و گسترش­اند. مناطق مسلمان نشین در کنیا، از جمله حواشیِ نایروبی، بخش­های ساحلیِ لامو، مومباسا و شمال شرق کشور بیشتر تحت نفوذ این گروه­ها قرار دارند.

این موضوع تصویر اسلام در اذهان عمومی را به شدّت تحت تأثیر قرار داده است. اسلام منادیِ صلح و آزادی و امنیّت است و مردم را همواره به همزیستیِ مسالمت آمیز بر اساس آموزه­های قرآن دعوت می­کند و در بارۀ افراط گرایی هشدار می­دهد و از گسترش آن جلوگیری می­کند. قرآن جهاد را تنها محدود به شرایط خاص می­داند. خداوند در قرآن کریم می­فرماید: "اگر کسی فرد بی گناهی را بکشد مانند آن است که کلّ بشریت را کشته است و اگر کسی را نجات دهد مانند نجات دادن کلّ بشریت است".

در پایان سخنرانی­ها دقایقی به طرح اظهار نظرها و پرسش­های حاضران و پاسخ سخنرانان اختصاص یافته بود. این بخش از برنامۀ کنفرانس جاذبۀ بسیار داشت و به ویژه نوبتِ بعد از ظهر آن را سخت پرشور کرده بود.

کنفرانس با ذکر چند دعا از طرف دکتر حسن کینیوا و پدر موسیندای و سپس پذیرایی با شیرینی و چای از شرکت کنندگان، و نهایتاً گرفتنِ عکسی، به رسم یادبود، از بعضی سخنرانان و شرکت کنندگان، در ساعت 18:30 پایان پذیرفت.