سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری«حوزه» پاسخ حضرت آیت الله مکارم شیرازی در خصوص چگونگی نقش وجدان در تکامل اخلاقی انسان را منتشر می کند.
پرسش: آیا وجدان انسان می تواند زمینه هدایت و تکامل اخلاقی او را فراهم کند؟.
پاسخ: از بعضى از روايات اسلامى استفاده مى شود كه وجدان بيدار كه از آن به واعظ درون تعبير مى شود، نقش مهمّى در پيمودن راه تكامل اخلاقى و تقوا دارد، بلكه بدون آن پيمودن اين راه مشكل است.
در حديثى از امام سجّاد(عليه السلام) آمده است كه فرمود: «اِبْنَ آدَمَ اِنَّكَ لاتَزالُ بَخَير ماكانَ لَكَ واعِظٌ مِنْ نَفْسِك، وَما كانَتِ الْمُحاسَبَةُ مِنْ هَمَّكَ»(1)؛ اى فرزند آدم! تو همواره در مسير خير و خوبى قرار دارى مادام كه واعظى از درون داشته باشى، و مادام كه حسابرسى خويشتن از كارهاى اصلى تو باشد.
شبيه همين معنى با كمى تفاوت نيز از آن حضرت نقل شده است. (2)
در يكى از خطبه های نهج البلاغه نيز چنين آمده است: «وَاعْلَمُوا اَنَّهُ مَنْ لَمْ يُعَنْ عَلى نَفْسِهِ حَتّى يَكُونَ لَهُ مِنْها واعِظٌ وَزاجِرٌ، لَمْ يَكُنْ لَهُ مِنْ غَيْرِها لازاجِرٌ وَلاواعِظٌ» (3)؛ آگاه باشيد آن كس كه به خويش كمك نكند تا واعظ و مانعى از درون جانش براى او فراهم گردد، موعظه و اندرز ديگران در او اثر نخواهد داشت!.
بديهى است در اين راه انسان بيش از هر چيز نياز به واعظى دارد كه در همه حال با او باشد و از اسرار درونش با خبر گردد و همواره او را تحت مراقبت خود قرار دهد؛ و چه عاملى جز واعظ درون يعنى وجدان بيدار، مى تواند اين نقش را عملى كند؛ و در لغزش ها و خطاها در اوّلين فرصت به انسان هشدار دهد و او را از سقوط در پرتگاه انحرافات اخلاقى باز دارد.
در حديثى از اميرمؤمنان علی(عليه السلام) چنين مى خوانيم: «اِجْعَلْ مِنْ نَفْسِكَ عَلى نَفْسِكَ رَقيباً» (4)؛ از خودت مراقبى بر خويشتن قرار ده!.
در حديث ديگرى نیز آن حضرت می فرماید: «يَنْبَغى اَنْ يَكُونَ الرَّجُلُ مُهَيْمِناً عَلى نَفْسِهِ مُراقِباً قَلْبَهُ، حافِظاً لِسانَهُ»(5)؛ شايسته است كه انسان بر نفس خويش مسلّط باشد و قلب خود را مراقبت كند و زبان خويش را حفظ نمايد.(6)
پی نوشت:
(1). بحار الأنوار، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، محقق / مصحح: جمعى از محققان، چاپ دوم، ج 75،ص 137، باب 21 (وصايا علي بن الحسين ع و مواعظه و حكمه ...).
(2). همان ص 147، باب 21 (وصايا علي بن الحسين(ع) و مواعظه و حكمه).
(3). نهج البلاغة، شريف الرضى، محمد بن حسين، محقق / مصحح: للصبحي صالح، ص 123، خطبه 90 (و من خطبة له ع و تشتمل على قدم الخالق و عظم مخلوقاته، و يختمها بالوعظ ...).
(4) غرر الحكم و درر الكلم، تميمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، محقق / مصحح: رجائى، سيد مهدى، چاپ دوم، ص 144، ح 203 .
(5). همان ص 797، ح 26.
(6). گرد آوری از: اخلاق در قرآن، آيت الله العظمى ناصر مكارم شيرازى، مدرسه الامام على بن ابى طالب(ع)، قم، چاپ اول، 1377 ش، ج 1، ص 147.
منبع: پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله العظمی مکارم شیرازی
