سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری«حوزه» تعریف اجمالی از اقسام حج و مناسک آن را منتشر می کند.

حج، يعنى زيارت خانه خدا و انجام اعمال مربوط به آن، يكى از فروع دين و واجبات الهى است كه بر مكلف، عاقل، آزاد و مستطيع واجب است آن را انجام دهد. زيارت بيت الله به دو گونه انجام مى شود:

1 ـ حج تمتع يا حَجة الاسلام. 2 ـ عمره تمتع.

حج بر سه قسم است:

1 ـ حج تمتع. 2 ـ حج قِران. 3 ـ حج اِفراد

حج تمتع؛ به اين معناست كه حاجى اعمال عمره را در ماه هاى حج انجام دهد و بعد از فراغ از عمره، براى حج تمتع احرام ببندد. اين كه آن را حج تمتع مى نامند از اين روست كه حاجى در بين عمره تمتع و حج، از آنچه بر او حرام بوده بهره مند مى شود.

حج اِفراد؛ آن است كه حاجى ابتدا اعمال حج را انجام داده و سپس احرام عمره مفرده مى بندد و اعمال آن را هم به جا مى آورد. حج اِفراد و عمره مفرده از يكديگر جدا هستند.

حج قِران؛ آن است كه حاجى براى حج و عمره يك احرام ببندد به طورى كه اعمال عمره را در حج داخل كند؛ يعنى يك نيت براى هر دو كافى است.

براى انجام حج و ورود به حرم امن الهى، مكه مكرمه، بايد احرام بسته و تلبيه گفت. احرام حج و عمره تمتع بايد در ماه هاى حج يعنى شوال، ذى قعده و ذى حجه بسته شود.

تمام فقهاى مذاهب خمسه معتقدند؛ چنانچه در وقت احرام، آب موجود نباشد، غسل ساقط است ولى در مورد تيمم بدل از غسل بين مذاهب اسلامى اختلاف است.

*پوشيدن سر براى مرد مُحرم جايز نيست.

زنى كه احرام بسته جايز نيست تمام يا قسمتى از صورت خود را به وسيله نقاب يا مانند آن كه به صورت مى چسبد، بپوشاند.

تمامى مذاهب اسلامى پوشيدن لباس دوخته براى مردان را حرام ولى براى زنان جايز مى دانند.

انگشتر به دست كردن براى زينت در حال احرام و نگاه كردن در آئينه بر مُحرم حرام است و نيز ناخن گرفتن و ازاله مو از بدن به هنگام احرام تا قبل از قربانى جايز نيست.

استعمال بوى خوش به هر شكلى بر مُحرم حرام است و سرمه كشيدن نيز همين حكم را دارد.

عقد كردن زن به وسيله مرد مُحرم، چه براى خود و چه براى ديگرى، در حال احرام جايز نيست؛ همچنين فقها حجامت را در حال ضرورت جايز مى دانند ولى در غير ضرورت اختلاف دارند.

طواف كعبه بايد از حجرالاسود شروع و به همانجا ختم شود. هر يك از طواف كه بدين گونه انجام شود را يك شوط گويند كه بايد هفت شوط طواف نمود.

هنگام طواف، خانه بايد در سمت چپ واقع شود و حجر اسماعيل را نبايد داخل در طواف كرد. همچنين طواف داخل بيت يا روى ديوار حجر و شاذروان كعبه و آنچه جزو خانه است، صحيح نيست.

بعد از طواف، نماز طواف كه دو ركعت و همانند نماز صبح است به جاى آورد. مكان آن نيز بايد به احتياط واجب پشت مقام ابراهيم به جا آورده شود و اگر پشت مقام امكان نداشت در هر يك از دو طرف بخوانند، كافى است و در غير اين صورت در هر جاى مسجدالحرام بخوانند، مانعى ندارد.

پس از انجام نماز طواف بايد به سعى بين صفا و مروه پرداخت كه هفت بار انجام مى شود و از واجبات حج است. بعضى آن را ركن مى دانند و بعضى واجب غير ركنى دانسته اند. سعى بايد از صفا آغاز و به مروه ختم شود.

پس از انجام سعى صفا و مروه كه در بخشى از آن هروله مى كنند، بايد تقصير انجام داد. تقصير كوتاه كردن مقدارى از موى سر يا شارب يا ريش و يا چيدن ناخن است كه يكى از واجبات حج به شمار مى رود ولى به اتفاق جميع فقها ركن نيست؛ پس از انجام تقصير، حاجى از احرام خارج مى شود.

*وقوف در منا و رمی جمرات

پس از طلوع خورشيد روز دهم، حاجيان در سرزمين منا توقف مى كنند تا به انجام اعمال آن بپردازند. يكى از اعمال واجب در منا رمى جمره هاى ثلاثه، قربانى، حلق و يا تقصير است.

در مورد زمان انجام رمى جمره عقبه، ميان مذاهب اسلامى اختلاف است.

انجام اعمال روز عيد، يعنى شب هاى يازدهم، دوازدهم و سيزدهم (ليالى تشريق) را بعضى واجب و بعضى مستحب دانسته اند؛ ولى به اتفاق تمامى فقها، حاجيان بايد در روزهاى تشريق، جمرات ثلاثه را رمى كنند.

پس از انجام مناسك، حاجى مى تواند روز عيد به مكه برگردد و اعمال واجب مكه را انجام دهد. اين اعمال به فتوى اماميه عبارتند از:

1 ـ طواف. 2 ـ نماز طواف. 3 ـ سعى. 4 ـ طواف نساء. 5 ـ نماز طواف نساء.

ساير مذاهب تنها طواف زيارت را لازم مى دانند. در آخرين مرحله بايد به طواف وداع پرداخت و مراسم را به پايان برد.

منبع: نيم نگاهي به حج، اصغر قائدان