سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری «حوزه» درگفت وگو با آیت‌الله محمدحسن ممدوحی با نگاهی به معارف عمیق دعای عرفه حضرت زین‌العابدین علیه‌السلام رایحه‌ای از این معرفت را به دوستداران حضرتش تقدیم می کند.
*علاوه بربیان برخی از مفاهیم و مطالب دعا ی عرفه امام سجاد علیه‌السلام تفاوت‌ها و شباهت‌های آن با دعای عرفه اباعبدالله الحسین علیه‌السلام را تبیین نمایید ؟
در ابتدا فرارسیدن ایام مبارک دهه ذی‌حجه را گرامی می‌داریم، بنده شرح مفصلی بر این دعا و صحیفه سجادیه نوشته‌ام که طالبین می‌توانند برای تفصیل مطالب به آن شرح مراجعه کنند که احتمالاً جلد دوم یا اوایل جلد سوم این شرح به دعای عرفه امام سجاد علیه‌السلام پرداخته و شرح مستقل دیگری بر این دعا نیز دارم.
از بلندمرتبه‌ترین دعاهایی که از اهل‌بیت علیهم‌السلام به دست ما رسیده، دعای عرفه سید الشهداء و همچنین دعای عرفه امام سجاد علیه‌السلام است و ما مضامینی بلندمرتبه‌تر از برخی مضامین این دعاها نداریم و در زیبایی سبک و خوش‌قوارگی عبارت و پشت سر هم انداختن لغات مناسب در این دعاها به چشم می‌خورد که در دیگر ادعیه کمتر وجود دارد؛ مخصوصاً در دعای عرفه سید الشهداء از لحاظ ادبی هنرمندی خاصی وجود دارد که شاید جزو افتخارات ادبیات عرب باشد و ازلحاظ مضامین بلند عرفانی و فلسفی نیز این دعا دربردارنده معارف عمیق و بلندی است؛
*لطفاً از باب نمونه به برخی از این معارف فلسفی و عرفانی نیز اشاره‌ای داشته باشید؟
از باب نمونه حضرت در فرازی از این دعای شریف می‌فرماید: «هَا أَنَا أَتَوَسَّلُ إِلَيْكَ بِفَقْرِي إِلَيْك وَ كَيْفَ أَتَوَسَّلُ إِلَيْكَ بِمَا هُوَ مَحَالٌ أَنْ يَصِلَ إِلَيْك» چگونه ممکن است ما با چیزی به تو توسل پیدا کنیم که محال است به تو برسد و آن فقر من است و از خداوند متعال توفیق درک و فهم این معارف بلند را طلب می‌کنیم.
*چرا عرفه را عرفه می‌گویند؟
عرفه عید بزرگی است و مردم در این روز ،راه بسیار خوبی به‌سوی خدا را می پیمایند آن‌هم با بهترین عباراتی که ممکن است و خدای تعالی هم وعده اجابت همه ادعیه را در آن روز داده در روایت است که امام زین‌العابدین علیه‌السلام در روز عرفه دیدند شخصی در حال درخواست از مردم است، حضرت ناراحت شدند و فرمودند: امروز خدا به بچه‌های در رحم مادران نیز ترحم می‌کند، حال آیا امروز روز درخواست از دیگران است؟ چرا از خدا درخواست نمی‌کنی و این روز؛ روز بسیار مبارک و میمونی است و حتی شب عرفه نیز از شب‌هایی است که سزاوار است احیاء داشته باشیم و در ادعیه‌ای برای شب عرفه نیز وارد شده که مرحوم محدث قمی در مفاتیح‌الجنان این ادعیه را نقل کرده‌اند.
عرفه روز شناخت و عرفان است و اگر کسی بتواند از دعاها استفاده بکند و اهل اندیشه و فکر باشد، به شناخت خوبی خواهد رسید و آنچه اسلام به آن توجه دارد مسئله تفکر و اندیشیدن است؛ در روایت آمده «تفكر ساعة خير من عبادة سبعين سنة؛ رک: هذه الرواية بعبارات گوناگونی نقل شده مراجعه شود به تفسير روح المعاني، ج 6، ص 212، ذيل الآية 7، سورة هود (11)؛ آياتالأحكام للجرجاني، ج 1، ص 234؛ الكافي، ج 2، ص 54، باب التفكر، ح 2؛ بحارالأنوار، ج 66، ص 293.» و مراد از لفظ ساعَة در این روایت لحظه هست که شاید یک لحظه تفکر منشأ تحولی عمیق در انسان شود؛ توصیه من نیز به دوستان و طلاب محترم این است که این ایام را مغتنم بشمارند و برای استفاده از برکات آن، این ایام را با روزه همراه کند، همچنین ما در این روز طلب معرفت و شعور نسبت به‌حق متعال کنیم که دعای عرفه هم همین معرفت و شناخت را به انسان اعطا می‌کند.
*لطفاً توضیح و شرح مختصری از فرازهای دعای عرفه امام زین‌العابدین علیه‌السلام بفرمایید؟
حضرت سجاد سلام‌الله‌علیه در آن روز درنهایت بندگی فرمایشاتی می‌فرماید که بسیار عمیق است و من از باب اختصار تنها به شرح و توضیح چند فقره ابتدایی این دعا می‌پردازم فقرات ابتدایی عبارت‌اند از: «الحمد للّه ربّ العالمين اللّهمّ لك الحمد بديع السّموات و الأرض» و اگر کسی درست در معنای بدیع السموات و الارض تفکر کند به قول بعض اعاظم بیابانگرد می‌شود بدیع به معنای ابداع و ایجاد است، این به معنای از هیچ ایجاد کردن بوده و کسی که چیزی را از هیچ ایجاد می‌کند باید در مرحله ابقاء آن را نگه دارد، چون هر ایجادی ابقاء می‌خواهد و خداوند عالم قیوم همه عالم است و این دلیل بر این است که همه عالم نیازمند به قیومی است که ناظر و حاضر بوده و ذره‌ذره کائنات تحت اشراف و قیومتی اوست و «وَ ما تَسْقُطُ مِنْ وَرَقَةٍ إِلاَّ يَعْلَمُها وَ لا حَبَّةٍ في ظُلُماتِ الْأَرْضِ وَ لا رَطْبٍ وَ لا يابِسٍ إِلاَّ في كِتابٍ مُبينٍ؛ انعام 59» و هيچ برگى نمىافتد مگر آنكه آن را مىداند، هيچ دانهاى در تاريكىهاى زمين، و هيچ تر و 
خشكى نيست مگر آنكه در كتابى روشن [ثبت] است. و کتاب مبین همان هستی مطلق محض و مشیت قاهره حضرت رب‌العالمین است که همه‌چیز در آن ثبت و ضبط است.
باز حضرت در فراز دیگری می‌فرماید: «و اله كلّ مالوه و خالق كلّ مخلوق و وارث كلّ شيء ليس كمثله شيء»
و مراد از "و وارث كلّ شيء" یعنی همه‌چیز به‌سوی او بازمی‌گردد و این مضمون «إِلَيْهِ يَصْعَدُ الْكَلِمُ الطَّيِّب، فاطر آیه 10» و «إِلى رَبِّكَ الرُّجْعى، علق آیه 8» و مانند آن است و این مطالب در بردارنده نگاهی توحیدی است و کسانی که ادعای عرفان و توحید می‌کنند باید خوشه‌چین دریای معارف اهل‌بیت(ع) باشند
حضرت در ادامه می‌فرمایند: «و لا يعزب عنه علم شيء و هو بكلّ شيء محيط » هیچ چیزی از دایره علم او مخفی نیست، او بر همه‌چیز محیط است و مراد از این احاطه، احاطه هندسی نیست، بلکه مراد احاطه وجودی و قیومی است و علم حق متعال نسبت به اشیاء نیز به‌صورت علم حضوری بوده و محیط بر همه‌چیز است.
*لطفاً به شباهت‌ها یی که دعای عرفه امام سجاد علیه‌السلام با دعای عرفه امام حسین علیه‌السلام دارند اشاره‌ای داشته باشید؟
شباهت‌هایی که این دو دعا با هم دارند در نظام توحیدی آن است و هر دو دعا کلمات مربوط به توحید و نظارت مطلقه حق متعال را در بردارد که از این نظر هر دو شبیه‌اند.
*چه خاطراتی راجع به عرفه و توصیه‌های بزرگان درباره این روز به خاطر دارید؟
مرحوم علامه طباطبایی (ره) می‌فرمودند روزی یکی از بزرگان را دیدم که می‌گفت امروز حال بسیار خوشی دارم و تعجب کردم، فهمیدم امروز روز عرفه است، علامه طباطبایی(ره) سفارش و تأکید بسیار زیادی بر احیا و توجه داشتند و می‌فرمودند باید از قبل خودت را برای این روز و عید قربان آماده کنی و مراقبه شدیدی در این ایام برای درک عرفه و عید قربان داشته باشید.
* با توجه به طولانی بودن متن دعای عرفه امام حسین علیه‌السلام آیا خواندن همه دعا مطلوبیت دارد؟
بله، همه دعا خوانده شود متأسفانه برخی فقرات انتهایی این دعای عظیم الشان را به علت کمی وقت نمی‌خوانند درحالی‌که مهم‌ترین معارف این دعا در فرازهای انتهایی آن آمده و توصیه من این است که دعا را در وقت مناسب شروع کنند.
*سفارشی برای بهره‌گیری بیشتر از این ایام رادارید؟
انسان در این چند روز جز به‌حق متعال فکر نکند و اعضا و جوارح او همه غرق در خدا باشد و این توصیه اکید انبیا و اولیا و اساتید بزرگ است و نگاه که می‌کند آثار خدا را ببیند و تکلمش به ادعیه و قرآن باشد.
