سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری «حوزه» به مناسبت سالروز شهادت مظلومانه امام زین العابدین علیه السلام در گفتگو با حجت الاسلام و المسلمین قاسم شبان نیا، دانش‌آموخته حوزه و عضو هیئت علمی موسسه امام خمینی(ره) به بررسی موضوع رساله الحقوق امام سجاد علیه السلام وجایگاه باز نشر آن درعرصه جهانی  پرداخته است.

*ضرورت توجه به سیره علمی و سیاسی امام(ع)

یکی از نکاتی که در سیره سیاسی امام سجاد علیه السلام  قابل مشاهده است زمان شناسی و موقعیت شناسی امام سجاد علیه السلام می باشد؛امام علیه السلام در زمان حیات پدر گرامی خود در تبعیت کامل و مطلق از امام و ولی زمان خویش حرکت می کند و بعد از شهادت پدر و واقعه عاشورای سال 61 هجری، حضرت به افشای ماهیت حکومت طاغوت زمان خود می پردازد؛لذا در ایام اسارت در کنار حضرت زینب(س) نقش تبلیغی بسیار پر رنگی را ایفا کردند به طوری که می‌توانیم با توجه به گزارشات تاریخی که از آن حضرت به ما رسیده، سیره سیاسی حضرت را  استخراج کنیم و بعنوان مبنا در حوزه سیاست مورد توجه قرار بدهیم.

*رساله حقوقیه امام سجاد علیه السلام

اما بحثی که درباره امام سجاد علیه السلام قابل مطرح است و مطالب بسیار ارزنده ای دارد رساله حقوقیه حضرت می باشد که به خاطر توجه به ماهیت حقیقی انسان در بردارنده نکاتی است که حقوق بشر امروزی به این دلیل که به ماهیت حقیقی انسان توجه نداشته اند از مسائلی که امام سجاد(ع) فرموده اند بسیار دور هستند و چنانچه رساله حقوقیه امام سجاد   موردملاحظه  قرار گیرد، این تفاوت را به خوبی احساس می‌کنید.

*تفاوت حقوق بشر غربی با حقوق بشر اسلامی

تفاوت مبنایی که ما در مباحث حقوق بشر با غر بی‌ها داریم در نوع نگاه ما به انسان است. در غرب انسان را موجودی مادی دانسته و اصالتی برای امور معنوی قائل نیستند که از لوازم این نوع نگاه صدور اعلامیه جهانی حقوق بشر است و نسبت به مذهب و باور های دینی بی تفاوت می باشد، تنها مسائلی که در این اعلامیه جهانی مورد توجه شده جنبه مادی و حیوانی انسان را تعمیم می دهد.

برخی از موادی که در اعلامیه جهانی حقوق بشر برای انسان ملاحظه شده در نگاه اسلام نه تنها برای انسان بلکه برای حیوانات هم لحاظ شده است؛ به این دلیل که انسان و حیوان برخی نیازهای مادی مشترک دارند که در این قسمت اشتراکات اعلامیه جهانی حقوق بشر با حقوقی که اسلام برای حیوانات ترسیم کرده فراوان است؛ اما اسلام می‌گوید علاوه بر این حقوقی که شما با نگاه حیوانی برای انسان ترسیم کرده اید باید جنبه انسانیت انسان را هم مد نظر داشته باشید و با توجه به آنها قوانین حقوق بشر را ترسیم کنید.

*برخی از مفاد اعلامیه جهانی حقوق بشر

حق حیات:

 در اعلامیه جهانی حقوق بشر بر حق حیات تأکید شده در حالی که انسان برای حیوانات هم حق حیات قائل بوده و در فقه ما آمده سفری که برای شکار انجام می‌شود بدون اینکه انسان نیاز به شکار داشته باشد سفر معصیت است پس انسان برای حیوانات هم حق حیات قائل بود و این امر ارزشی برای انسان ایجاد نمی کند.

حق برخورداری از مسکن:

همچنین در اعلامیه جهانی حقوق بشر حق برخورداری از مسکن را مطرح می کنند ، که اسلام حق زیستگاه مناسب را برای حیوانات هم قائل است و کتاب هایی نیز تحت عنوان «حقوق حیوان در اسلام» به نگارش در آمده ، بنابراین با توجه به این نکات معلوم می گردد نگاه غرب به بشر نگاهی حیوانی بوده و فقط به جنبه مادی انسان توجه دارند، اما به این جهت که اسلام می‌خواهد انسان به کمال نهایی برسد، لازم است به حقوق معنوی انسان نیز توجه شود و در نگاه اسلام امور معنوی انسان نیز اصالت پیدا می‌کند.

*رساله الحقوق امام سجاد علیه السلام تبلور حقوق معنوی انسان

تبلور حقوق معنوی انسان را می‌توان در رساله حقوقیه امام سجاد(ع) یافت، حضرت قرن ها پیش در این رساله، حقوقی را مطرح فرموده اند که شما هر چقدر بخواهید برای جوامع امروزی غربی آن‌ها را بیان کنید، برای آنها قابل هضم نیست، چرا که مبانی فکری و جهان بینی ایشان مادی می باشد.

*مصادیقی از تفاوت های حقوق بشر اسلامی با حقوق بشر غربی

 الف- حقوق الهی: به عنوان مثال در رساله حقوقیه امام سجاد(ع) وقتی حضرت بحث حقوق را شروع می‌کنند، بزرگترین حق را حق خداوند بر بندگان قرار می‌دهند اما در غرب حقی برای خدا قائل نیستند، بلکه بالاترین قدرت برای قانونگذاری خود انسان بوده و اومانیسم یا انسان گرایی بر این پایه است که کسی بالاتر از انسان حق امر و نهی و قانونگذاری ندارد لذا در تفکر غرب و در اعلامیه جهانی حقوق بشر انسان به جای خدا نشسته است.

اما این توجه را امام سجاد علیه السلام در ابتدای رساله حقوقیه خودشان دارند و در نگاه ایشان بزرگترین حق و اعظم حقوق؛ حقی است که خداوند نسبت به بندگان دارد، حضرت می‌فرمایند: منشأ همه حقوق خداوند است، که در اعلامیه جهانی حقوق بشر اثری از این سخن نمی یابید، در این اعلامیه تنها انسان را صاحب حق می‌دانند و چیزی به نام خداوند را قبول ندارند.

ب- حقوق اعضا و جوراح: بعد از اینکه حضرت، حق خداوند بر بندگان را مطرح می‌کنند، برای اعضا و جوارح انسان حقوقی را قرار می‌دهند که به عهده انسان است و این مسئله را در اعلامیه جهانی حقوق بشر نیز نمی یابیم؛ چرا که تعریف آنها از بشر اینگونه نیست.

 خداوند می‌فرماید: برای هر عضوی از اعضای بدن حقوقی قرار می‌دهم زبان شما بر شما حقوقی دارد که اگر آن را رعایت نکردید روز قیامت زبان، گوش و سایر اعضای بدن تان از شما شکایت می‌کنند، چرا که حق آنها را ادا نکرده اید.

ج- حقوق افعال و اعمال: بعد از این مرحله حضرت می‌فرمایند: کارهایی که شما انجام می‌دهید نیز به گردن شما حق پیدا می‌کنند؛ به عنوان مثال حق نماز باید در نماز ادا شود؛ اگر کسی این حق را ادا نکند روز قیامت فعل شما به گردن شما حق دارد و می‌تواند از شما شکایت کند و یا نسبت به حج می‌فرمایند:  باید حق حجی را که انجام می‌دهید ادا کنید، شما این مسائل را در مکاتب غرب نمی بینید، یا نسبت به حق صدقه می فرمایند:شما صدقه می‌دهید و فکر می‌کنید منتی بر سر خدا دارید، در حالی که اینطور نیست؛ در همین راستا خداوند می‌فرماید: صدقه نباید باعث تحقیر مؤمنی یا فقیر بشود اگر این گونه عمل شود حق صدقه ادا نشده، حتی اگر می‌خواهید در راه خدا قربانی کنید، باید حق آن را ادا کنید، بعد از اینکه حضرت این حقوق را تصویر کردند این مطالب بر اساس مکاتب انسان محورغربی که نگاه حیوانی به انسان دارند قابل تصویر نیست ولی امام سجاد(ع) در رساله حقوقیه این حقوق را به بهترین شکل بیان فرموده اند.

از دیگر مسائلی که در این رساله مورد توجه قرار گرفته مباحثی مانند حق سلطان بر شهروندان؛ حقوق معلم؛ حقوق زوجه؛ حقوق رعیت و...معارف فراوان دیگری است که می تواند محل توجه قرار بگیرد، در اعلامیه جهانی حقوق بشر به این حقوق نیز توجه نشده و اگر حقوق مذکور نهادینه شده و در سطح جوامع بشری اجرایی گردد؛ بسیاری از مشکلات خانوادگی و مفاسد اجتماعی از بین خواهد رفت، حتی برخی از تخلفاتی که از سوی حکومت انجام می‌شود و فتنه‌ها شکل می‌گیرد هم از بین می‌رود، منشأ این مشکلات عدم شناخت نسبت به حقوق یکدیگر است و  چنانچه بر اساس این حقوق رسانه ها آنگونه که باید ورود پیدا کنند جامعه متحول می‌شود.

*حقوق کسی که به ما بدی کرده

حتی حضرت نسبت به کسی که به ما بدی کرده نیز  حقوقی بیان نموده اند و مانند این مطالب را در کجای اعلامیه جهانی حقوق بشر می توان یافت؟ یعنی کسی که در حق ما دشمنی کرده، حق نداریم به هر شکلی با او مقابله کنیم باید به اندازه دشمنی او با او مقابله کرده و اگر می‌توانیم از او گذشت کنیم، بنده  اعلامیه جهانی حقوق بشر و اعلامیه های مشابه آن را مطالعه کرده ام اما چیزی که زندگی انسان را تأمین می‌کند توجه به حقوقی است که امام سجاد(ع) مطرح کرده اند.

با اینکه زمان زیادی از نوشتن اعلامیه جهانی حقوق بشر می‌گذرد ولی مشکل حقوق بشر را حل نکرده، چرا که نگاه واقعی به انسان نداشته اند ولی به دلیل نگاه متعالی که امام سجاد(ع) به انسان دارند که نگاه خلیفة اللهی به انسان است این مسائل قابل درمان می باشد اما در غرب حقوق بشر بهانه قرار داده شده افراد بی گناه را به خاک و خون می‌کشند تا مثلا حقوق بشر متجلی شود.

*جای خالی کرامت انسانی در اعلامیه جهانی حقوق بشر

یکی از مسائلی که شما در حقوق بشر بر آن تأکید دارید کرامت انسانی است، آیا کشتار مردم بی گناه در راستای کرامت انسانی است؟ یکی از نقص های مهم در فعالیت های علمی ما این است که ذهن خود را متوجه مسائلی مانند اعلامیه جهانی حقوق بشر کرده ایم و گاهی آن را نقد می‌کنیم، اما آن چیزی که در متن دین و منابع دینی خودمان داریم مورد غفلت واقع شده، چنانچه از رساله حقوقیه امام سجاد می‌توانیم یک اعلامیه حقوق بشر استخراج کنیم که مورد پذیرش همه دنیا باشد ما از آیات قرآن و روایاتی که داریم با توجه به نگاه متعالی که به انسان دارند باید استفاده کنیم چرا که کرامت واقعی برای انسان قائل هستند نه نگاه غرب که انسان را در مسائل جنسی آزاد می‌گذارند، اسلام ارزش واقعی به انسان می‌دهد و گاهی محدودیت هایی برای انسان ایجاد می‌کند که این محدودیت ها باعث کمال انسان می‌شود در حالی که در اعلامیه جهانی حقوق بشر این گونه نیست.

*ضرورت باز نشر جهانی رساله حقوقیه امام سجاد علیه السلام

 رساله حقوقیه امام سجاد(ع) آنگونه که شایسته است مورد توجه واقع نشده، همانگونه که نهج البلاغه را ترجمه کره و مورد توجه قرار داده ایم و برخی افراد غیر مسلمان نیز به آن توجه کرده و مسلمان شده اند، باید این اعلامیه جهانی حقوق بشر برنامه تعالیم اسلامی را هم منتشر کنیم، لذا یکی از وظایف حکومت اسلامی این است که این رساله را در کشورهای غربی منتشر کند چون غرب از وجود جریان های تکفیری سوء استفاده می‌کند، لذا اسلام را همین جریان‌ها تکفیری معرفی می‌کند و ما باید نشان بدهیم که این جریان‌ها تکفیری از اسلام انحراف پیدا کرده اند و برای ضربه زدن به اسلام بوجود آمده اند، بنابراین شما غربی ها باید اسلام واقعی را در رساله حقوقیه امام سجاد(ع) ببینید.

 با این هجمه ای که علیه اسلام ه بوجود آمده، یکی از کارهایی که کارگزاران حکومتی می‌توانند انجام دهند، انتشار رساله حقوقیه امام سجاد(ع) در سطح بین الملل است، این امر باعث می‌شود تا بسیاری از سوء رفتارهایی که باعملکرد تکفیری‌ها در منطقه و دنیا ایجاد شده، برطرف بشود. ما در هر جا که روی فرمایشات اهل بیت(ع) کار کنیم، برای مردم دنیا آنقدر جذابیت دارد که سریع به سمت آنها جذب می‌شود همه افرادی که در غرب زندگی می‌کنند منحرف نیستند، بلکه بسیاری از آنها به دنبال حقیقت می باشند، لذا ما باید این حقیقت اسلام و جنبه رأفت و رحمت اسلام را نشان دهیم که متاسفانه این کار را نکرده ایم، رساله حقوقیه امام سجاد جا دارد که در سازمان ملل نیز مطرح شود و به عنوان یکی از متون قانونی معتبر در مباحث حقوق بشر معرفی گردد؛ بنده معتقدم یکی از کارهایی که باید برای نخبگان، خواص و مسئولین ما دغدغه شود، این است که رساله حقوقیه امام سجاد(ع) را به دنیا معرفی کنیم، چرا که می‌تواند نوع نگاه بسیاری از افراد به اسلام را تغییر دهد.