به گزارش خبرگزاری «حوزه»، در ابتدای این نشست حجت الاسلام والمسلمین سید باقری، دبیر این جلسه، گفت: بحث عدالت همیشه یک بحث جدی بوده و از گذشته و دیرهنگام این بحث مطرح بوده است.
دبیر نشست علمی عدالت بین نسلی از منظر اسلام گفت: در گروه عدالت پژوهشی موسسه حکمت حوزوی این بحث عدالت از منظره های مختلف مطرح بوده است که نخست، شامل نظریه مبنای عدالت است.
وی افزود:بحث بعدی که در این زمینه مطرح می شود، عرصه عدالت های مضاف از جمله عدالت اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سلامت، تعلیم و تربیت، عدالت قضایی و حقوقی و... است.
دبیر این نشست علمی بیان کرد: یکی از مسایلی که در این زمینه مطرح است این است که عدالت بین نسلی آیا زیر مجموعه عدالت اقتصادی قرار می گیرد یا خیر در این نشست علمی بررسی می شود.
در ادامه این نشست، حجت الاسلام والمسلمین فراهانی فرد، به عنوان ارایه دهنده این نظریه گفت: مباحث مربوط به عدالت بین نسلی در اندیشه متفکران غربی از آنجا منشا گرفت که از سالها پیش دانشمندان محیط زیست و بوم شناسان افزایش فعالیت های اقتصادی را عامل مهم تخلیه و نابودی منابع طبیعی معرفی کرده و نشان داده بودند که با افزایش فعالیت های اقتصادی پایداری و انعطاف پذیری اکوسیستم ها در معرض خطر جدی قرار گرفته است.
وی افزود: از این جهت بود که فعالیت های اقتصادی و به تبع آن، رشد و توسعه اقتصادی باید به وسیله ظرفیت های محیط زیست طبیعی محدود شود.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بیان کرد: منشاء نظریه محدودیت ها در تحقیقات متفکرانی چون مالتوس و ریکاردو قراردارد؛ نظریه مالتوس در عکس العمل به کتابی است که شخصی به نام گادوین نوشت که در این کتاب بیان کرده بود، زمین به اندازه کافی بخشنده است و می تواند همه فرزندان بشر را در ناز و نعمت سیر کند.
وی افزود: ریکاردو نیز نوع دیگری محدودیت منابع را طرح کرده و ادعا می کند که افزایش جمعیت سبب به کارگیری زمینه های دارای حاصلخیزی کمتر شده و پدید آمدن رانت را در زمینه های حاصلخیز به دنبال دارد.
این محقق خاطرنشان کرد: وی بر خلاف اسمیت و مالتوس معتقد است که رانت بدون این که نشانه سخاوت طبیعت باشد نتیجه افزایش جمعیت و نادر بودن زمینه های نامرغوب است؛ جوونز نیز نگران امکان محدودیت رشد در سیستم صنعتی کل جهان بود که به آلودگی و تخلیه و نقصان منابع مرتبط می شد.
وی گفت: موج جدید نگرانی ها نیز با انتشار کتاب آینده مشترک ما آغاز شد که البته همچنان ادامه دارد؛ هوفه نیز در باره عدالت بین نسلی و وضعیت فعلی جهان در موقعیت فعلی بیان کرد که طبیعت از دیدگاه اصولی و به خاطر ماهیت وجودی اش به تمام انسان ها و به تمام نسل ها به یک اندازه تعلق دارد؛ سرمایه ای است که باید به هر نسلی بدون دست درازی به اصل سرمایه از آن برخوردار شود.
استاد دانشگاه بیان کرد: اکنون این سوال به صورت جدی مطرح است که با وجود محدودیت و کمیابی منابع طبیعی، نسل حاضر تا چه اندازه حق دارد از منابع استفاده نماید و آیا باید در استفاده از منابع کمیاب که نقش تعیین کننده ای در تولید و رشد و توسعه و رفاه اقتصادی دارند، حقی را برای نسل های آینده قایل شد یا خیر؛ این درحالی است که چهارده قرن پیش اسلام اهمیت حفظ و حراست از آیندگان را به تناوب و با اسباب متنوعی گوشزد کرده است.
وی گفت: از روایت های که در باره اراضی مفتوح عنوه یعنی زمین هایی که با جنگ به تصرف مسلمانان درآمده باشد وارده شده، نیز می توان اهمیت اسلام به نسل های آینده را پی برد.
حجت الاسلام والمسلمین فراهانی فرد خاطرنشان کرد: در برخی از این روایت ها به حق نسل های آینده از این اراضی تصریح شده و در برخی نیز از عمومی که درباره جمیع مسلمانان آمده؛ می توان حق نسل های بعد را نیز استفاده کرد.
این استاد دانشگاه بیان کرد: علاوه بر آیات و روایات بالا، سیر تشریع احکام و قواعد دین اسلام، بیانگر این است که این دین فقط به مسایل ایده ال نپرداخته و واقعیت های موجود جامعه را نیز در نظر دارد و با توجه به این نکته که همواره حتی در زمان خود پیامبر اسلام نیز کسانی بوده اند که اعتقاد کامل به دین نداشته و عده ای که به صورت ظاهری مسلمان و اعتقاد قلبی به اسلام نداشته اند و یا عده ای غیر مسلمان که به صورت شهروند با مسلمانان زندگی می کرده اند.
وی خاطرنشان کرد: رهنمودهای دین به ویژه در ارتباط با مسایل اقتصادی و اجتماعی به گونه ای تشریح شده که این افراد نتوانند حقوق دیگران را تضییع کنند؛ برخی از این قاعده ها عدالت را در سطح های محدودتر مانند خانواده، عشیره یا صنفی خاص محقق می سازند اما کاربردی برخی فراگیر بوده او در تحقق عدالت چه در درون یک نسل و چه نسل های گوناگون کارایی دارد.
وی گفت: توجه در رهنمودهای قرآن و بحث های فقه، نشانه توجه عمیق شارع به مساله عدالت است؛ می توان ادعا کرد که بنیان تمام احکام فقه بر عدالت بنا شده است و شارع مقدس که خود متصف به این صفت و همواره به اجرای آن سفارش کرده احکامی را نیز که برای سعادت انسان ها تشریح کرده بر این اساس بوده؛ برخی از نهادهایی را که به وسیله شارع بنا شده و در آن رفتارهای اقتصادی به گونه ای تنظیم شده که عدالت بین نسلی راهرچند به صورت محدود و در دایره خانواده، قبیله و.... محقق می سازد، عبارتند از وقف و ارث و وصعیت.
این استاد دانشگاه بیان کرد: کاربری این دست از اصول فراگیر بوده و به منظور تحقق عدالت در درون نسل ها و بین نسل های گوناگون تشریع شده است از این دسته نیز برخی اصول مانند اصل اول و دوم، زمینه ساز تحقق عدالت هستند؛ یعنی زمینه را برای اسفتاده همه افراد و همه نسل ها از ثروت های طبیعی فراهم می کند و برخی دیگر ماننده قاعده لاضرر و اتلاف و ... نیز از موانع احتمالی تحقق عدالت جلوگیری می کند.
وی گفت: اصل حاکمیت دولت نیز ضمانت برای اجرای دقیق و شایسته این اصول را فراهم می سازد؛ این اصول شامل تشریع مالکیت دولتی و عمومی برای ثروت های طبیعی، سازوکار توزیع اولیه منابع طبیعی، سازوکار توزیع مجدد ثروت و درآمد، قواعد بازدارنده و اصل حاکمیت دولت است.
در ادامه این نشست حجت الاسلام والمسلمین رضایی، گفت در مقام ناقد این نظریه گفت: در این مقاله و نظریه تعریفی از عدالت انجام شده؛ حال باید مشخص شودکه تعریف پذیرفته شده از سوی نظریه پرداز چیست.
عضو هیئت علمی دانشگاه قم افزود: یکی از مهمترین مولفه های عدالت، مفهوم حق است یعنی اینکه بیان می شود که در عدالت باید حق هر کسی را به آن فرد بدهیم باید مفهوم حق را کاملا مشخص کنیم.
وی گفت: در این زمینه باید مشخص شود که آیا حسن و قبح عدالت شرعی است یا عقلی؛ در هر صورت استفاده از کلمه عدالت چالش زا است زیرا پیاده کردن این اصل در اقتصاد ملزوم حل این مشکلات نظری است.
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: در مفهوم بین نسلی نباید از بحث عدالت استفاده کنیم، بلکه می توانیم از مفاهیم دیگری چون قناعت در زمینه استفاده بهینه از منابع طبیعی استفاده کنیم.
وی گفت: در بحث قناعت نیز این موضوع حاکم است که آیا قناعت در عرصه مصرف نمود دارد یا در زمینه تولید نیز می توان قناعت را نیز می توانیم مطرح کنیم؛ زیرا تولید بیش از حد نیز می تواند فساد ایجاد کند که فساد در محیط زیست و هوا را از جمله آنها است.
در ادامه این نشست، حجت الاسلام والمسلمین جهانیان، استاد دانشگاه در مقام ناقد گفت: مفهوم عدالت و مفهوم نسل در پژوهش های مرتبط با عدالت بین نسلی باید به خوبی مشخص شود، تا بتوانیم نگاه دقیقی به این مفهوم داشته باشیم.
وی افزود: در این زمینه میتوانیم به حق حیات نیز اشاره کردزیرا آیات و روایات نقش بسیار مهمی را به بحث حق حیات می دهند؛ خداوند برای کل بشر حیات قائل است و به همین دلیل است که زمین و آسمان را برای انسان مسخر کرده است پس حاکمیت حدود طبیعی از اصول اسلام است.
ناقد این نست علمی خاطرنشان کرد: در این زمینه دولت و ملت در این زمینه سرمایه گذاری کرده که اگر به این مسایل نظر بیاندازیم، از آیات روایت برداشت بهتری خواهیم داشت.
استاد دانشگاه مفید اظهارکرد: نکته دیگر آن است که وقتی وارد یک بحث توسعهای میشویم باید به الگوهای توسعه نیز نظر بیاندازیم و نباید توسعه را با نظریات سطحی که در غرب بیان می شود یکی بیانگاریم.
