سرویس علمی فرهنگی «حوزه»: به منظور، آشنایی بیشتر شیفتگان اهل بیت (ع) با صحابی امیر مومنان حضرت علی (علیه السلام ) به معرفی برخی یاران آن حضرت می پردازد .

 ابوسلمان زید بن صوحان عبدی، معروف به «زید الخیر» و ربعی، از اصحاب خاص علی علیه السلام بود. او اهل کوفه یا حجاز شمرده می شد و در کوفه، مدائن و بصره سکونت داشت. وی حیات پیامبر گرامی اسلام(ص) را درک کرده بود و در حضور آن حضرت اسلام آورد؛ از این رو برخی تاریخ نگاران وی را صحابی حضرت رسول(ص) شمرده اند. برخی روایات نیز نشان می دهد او همانند اویس قرنی پیامر(ص) را ملاقات نکرد.

* جایگاه روایی

دیدگاه رجال شناسان شیعه و سنی درباره زید، بسیار روشن و صریح است. به گواهی همه آنها زید از شخصیت والایی برخوردار و از اولیا و خواص اصحاب علی علیه السلام به شمار می رفت. شیخ طوسی او را از اصحاب امام علی علیه السلام خوانده و می گوید: زید از ابدال بود. آیت الله خویی، صاحب کتاب معجم رجال الحدیث می گوید: در بزرگی قدر و منزلت زید همین بس که او از یاران علی علیه السلام بود و در مقابل دیدگان آن حضرت در جنگ جمل به شهادت رسید. ذهبی در دو کتاب خود از او یاد می کند و درباره اش می نویسد: زید بن صوحان از بزرگان تابعان و از دانشمندان و عابدان بود. او بسیاری از روزها روزه می گرفت و شب ها به نماز می ایستاد.

* مشایخ و شاگردان

زید بن صوحان از علی علیه السلام، سلمان فارسی، ابی بن کعب و ام سلمه، همسر گرانقدر رسول اکرم(ص) حدیث نقل کرده است. راویانی چون ابووائل شقیق بن سلمه الاسدی، سالم بن ابی الجعد و... روایات زید را برای مؤمنان باز گفته اند.

* گرایش روایی

روزگار زندگی زید که با ایام خلافت ابوبکر، عمر و عثمان مصادف بود، روزگاری غم انگیز برای او و عاشقان اهل بیت علیهم السلام و ره یافتگان طریق هدایت شمرده می شد. در این دوره تأسف بار که عصر مظلومیت اسلام ناب و ولایت راستین به شمار می رود، یاران و پیروان علی علیه السلام از هر گونه تلاش برای استفاده از دریای علوم و معارف حقیقی دین و نشر احکام شریعت و عمل به وصایای نبی اکرم(ص) بازداشته شدند؛ به ویژه در زمان خلافت عمر که نوشتن حدیث و نقل روایات پیامبر گرامی اسلام(ص) نیز ممنوع شده بود.

* فعالیت های سیاسی

بیشترین فعالیت سیاسی زید در جریان خلافت علی علیه السلام گزارش شده است. او در راه معرفی چهره حقیقی علی علیه السلام تلاش بسیاری انجام داد تا جایی که برخی او را فدایی علی علیه السلام لقب دادند. در دوره امامت آن حضرت، دشمنان واقعی دین و دنیاطلبان، عدالت علی علیه السلام را تحمل نکردند. هر یک برای رهایی از آن به نیرنگی دست یازیدند و قلب آن حضرت را جریحه دار کردند. امام علیه علیه السلام در نامه ای مردم کوفه را برای شرکت در جنگ جمل دعوت کردند.

زید مردم کوفه را به یاری علی علیه السلام فراخواند. او در این راستا از شیوه های گوناگونی بهره برد که یکی از آنها نقل حدیث بود. او مردم را پیرامون خود گرد می آورد و روایاتی درباره عظمت شأن علی علیه السلام برایشان نقل می کرد. از جمله، چنین می گفت: در میان امت محمد صلی الله علیه و اله، علی علیه السلام اولین فردی است که اسلام آورد. زید در تشویق مردم برای دفاع از حریم ولایت، مجالسی برپا کرد و به معرفی شخصیت علی علیه السلام پرداخت. او می گفت: ای مردم! به سوی علی علیه السلام حرکت کنید تا به حق دست یابید.

* جانباز بهشتی

پیامبر اسلام(ص)روایت های مختلف زید را ستوده، از سعادتمندی او خبر داده است. طبق این روایات، پیامبر(ص) پیشاپیش از قطع شدن دست زید در جهاد خبر داد و فرمود: این دست پیش از زید به بهشت می رود. بر اساس روایتی از نبی مکرم اسلام(ص) درباره زید و جندب فرمودند: دست یکی از این دو نفر (زید) سی سال زودتر از خود او به بهشت می رود و دیگری ضربه شمشیرش جدا کننده حق از باطل است.

* تندیس زهد و تقوا

یکی دیگر از برجستگی های زید، زهد و تقوای اوست. بسیاری از مورخان او را «صوام» و «قوام» توصیف کرده؛ متقی، زاهد و پارسا شمرده اند. او بسیاری از روزها روزه می گرفت و شب ها به عبادت می پرداخت. بسیاری اوقات از زن و فرزند کناره می گرفت، شب های جمعه تا صبح بیدار می ماند و به راز و نیاز با خدا می پرداخت. بدین سبب، طبق برخی از روایت ها، روزی سلمان فارسی به او گفت: ای زید! بدنت و همسرت بر تو حق دارند، قدری از عبادت خود بکاه و به امور آنان رسیدگی کن.

* عشق به ولایت

اطاعت از ولایت و امامت علی علیه السلام و دلباختگی به آن حضرت، از صفات برجسته و فراموش ناشدنی زید است و تا ابد در آینه تاریخ می درخشد. هرچند تشیع در گذر تاریخ همواره با نفاق و دشمنی بداندیشان روبرو بوده و در اوج مظلومیت به سر برده است؛ ولی هرگز چهره تابناک عاشقی چون زید بن صوحان مقهور کنیه توزی دشمنان نشد و در زنگار فراموشی فرو نرفت. درباره علاقه زید به خاندان پیامبر(ص) و مرکز ولایت، نمونه های روشنی در تاریخ وجود دارد که تردیدها را از میان بر می دارد.

* از زبان یار

درستی کردار و نیک اندیشی زید، هر انسان منصفی را به ستایش وا می دارد. دوست و دشمن زید را ستوده اند. در میان انبوه سخنانی که در ستایش زید بیان شده، گفتار امام علیه السلام گرانقدر و مهم تر می نماید. بر اساس روایات، آن حضرت در شهادت وی گریست. هنگامی که زید از اسب بر زمین افتاد امام علی علیه السلام نزدش شتافت، بر بالینش نشست و چنین فرمود: «رحمک الله یا زید کنت خفیف المؤونه، عظیم المعونه»؛ ای زید! خدا تو را رحمت کند که کم مصرف و پرفایده بودی. زید گفت: مرا با لباس هایم دفن کنید، لباسم را بیرون نیاورید و خون های بدنم را نشویید؛ زیرا می خواهم آنها در روز رستاخیز بر پایداری ام شهادت دهند.

* پیوند اخوت

زید از محضر سلمان فارسی نیز کسب فیض کرده، از وی حدیث شنیده بود؛ ولی ارتباط این دو بزرگوار تنها در نقل حدیث خلاصه نمی شد. بر اساس گفته مورخان، زید ارادت خاصی به سلمان داشت. این دلبستگی سرانجام با پیوند برادری به اوج رسید و او به میمنت این پیوند، ابوسلمان را برای خود برگزید.

* خدمات اجتماعی

بر اساس آنچه در تاریخ ثبت شده، زید در همه صحنه های اجتماعی و سیاسی روزگار خود حضور جدی داشت و در راه خوشبختی مردم تلاش می کرد. او روزی در بصره مردانی را دید که همواره عبادت می کردند و از دنیا دست شسته بودند. زید بن صوحان با مشاهده وضعیت آنان، برای آنها خانه ساخت و سپس به آنها توصیه کرد که برای برآوردن نیازهای زندگی خود و فرزندانشان تلاش کنند. او همواره به آنها سرکشی می کرد و از احوالشان باخبر می شد.

* رؤیای صادق

علاقه به شهادت، از صفات برجسته مؤمنان واقعی است؛ مؤمنانی که با عشق و آگاهی، خط سرخ شهادت را می پیمایند و در حیات جاوید گام می نهند. وی از گروه دلدادگان عاشق بود. او که دستش را پیشتر به بهشت فرستاده بود، ندای حق را لبیک گفت و در جنگ جمل به یاری علی علیه السلام شتافت. او پیش از جنگ به مولایش علی علیه السلام چنین گفت: ای مولای من! در این جنگ کشته می شوم؛ حضرت فرمودند که از کجا می دانی؟ گفت: در خواب دیدم دستم از آسمان به زمین فرود آمد و در حالی که به من اشاره می کرد، گفت: به سوی من بیا.

* پرچم دار جمل

جنگ جمل در بعد از ظهر یکی از جمعه های سال 36 ق در منطقه فریبه اتفاق افتاد و تا شامگاه پایان پذیرفت. در این جنگ ناو آورانی چون سلمان فارسی، عمار بن یاسر و کمیل بن زیاد در میان سپاه علی علیه السلام دیده می شدند و در مجموع یاران،1500 نفر از صحابی پیامبر گرامی اسلام(ص) حضور داشتند. علی علیه السلام پس از شهادت سیحان، برادر زید، پرچم قبیله ربیعه را به دست وی داد و او تا هنگام شهادت، پرچم دار سپاه امام علیه السلام بود.

* وصیت زید

به نوشته برخی از مورخان، زین بن صوحان هنگام شهادت چنین وصیت کرد: مرا با لباس هایم دفن کنید، لباسم را بیرون نیاورید و خون های بدنم را نشویید؛ زیرا می خواهم آنها در روز رستاخیز بر پایداری ام شهادت دهند. بر اساس روایتی دیگر، زید وصیت کرد: مرا با لباس هایم دفن کنید تا در روز رستاخیز علیه دشمنانم شهادت دهند.

* آستانه غربت

در بصره و در سمت راست مسیر سیبه –در قریه کوت الزین- گنبد گلین، کوچک و قدیمی مزار زید دیده می شود. بیابان خشک و سوزان پیرامون آن گنبد، حکایتی غم انگیز را بازگو می کند؛ حکایتی به تلخی غربت.

* یادگار جاوید

از آثار به یادماندنی و ارزشمند زید، محراب و مسجدی کهن است که در جنوب غربی مسجد سهله در کوفه قرار دارد و از آن کوچک تر است. این مسجد در گذر زمان گواه حوادث مختلف بوده و بارها مرمت و بازسازی شده است. بر اساس برخی روایات، دعا در این مسجد، مورد اجابت قرار می گیرد. علامه مجلسی می فرماید: از آداب مسجد زید بن صوحان آن است که ابتدا دو رکعت نماز می خوانی، دستان خود را به آسمان بلند می کنی و می گویی الهی قد مد الخاطی المذنب یدیه و... (دعای کامل و اعمال آن در مفاتیح الجنان، آداب مسجد سهله و مسجد زید آمده است).

(علی اکبر رضایی)

انتهای پیام// 15/ 313