خبرگزاری «حوزه» رهنمودهای فقیه اهل بیت آیت اللّه العظمی حاج میرزا جواد تبریزی (ره) در مورد سنت حسنه اعتکاف که توسط فرزند ارجمندشان جناب حجت الاسلام والمسلمین شیخ جعفر تبریزی تدوین گشته است، در ذیل تقدیم خوانندگان ارجمند می شود.

یکی از اموری که فقیه عالی قدر، میرزا جواد تبریزی (ره) به آن علاقه فراوان داشت، شب زنده داری، توسل و مراسم معنوی و ملکوتی اعتکاف بود.

ایشان شب زنده داری، توسل و مراسم ملکوتی اعتکاف را در سازندگی و کسب معنویت و نیل به درجات کمال، مؤثر می دانستند.

معظم له در همان سنین جوانی، که در قم مشغول تحصیل بودند، علاوه بر شب زنده داری و توسل، با عده ای از طلاب معتکف می شدند و شیرینی آن روزها را تا آخرین لحظات عمر خود احساس می کردند و آن روزها را بهترین دوران زندگی می دانستند و مکرر می فرمودند: اشخاص، به خصوص طلاب باید قدر جوانی خود را بدانند و در ایام تحصیل با جدّیت به درس اشتغال داشته باشند و در این مدت، برای سازندگی معنوی و غلبه بر نفس اماره خود تلاش کنند.

اعتکاف، توسل و شب زنده داری فرصتی است الهی، جهت رسیدن به کمال و کسب درجات معنوی.

اگر ایشان شخصی به خصوص طلبه جوان را در حال شب زنده داری، توسل و یا اعتکاف مشاهده می کردند، بسیار خوشحال می شدند و می فرمودند: فرزندم، با جدّیت درس بخوان و هنگامی که در مثل این مکان ها هستی، از خدا کمک بخواه و اهل بیت علیهم السلام را واسطه قرار بده و به آنان متوسل شو، که آنان سفینه نجات اند.

فرزندم! در مقابل انجام این اعمال عبادی، توقعی نداشته باش و امر را به خدا واگذار کن و تنها با پروردگار منان معامله کن، چون کسانی که در راه تهذیب نفس و کسب کمال و تقرب به خداوند و رستگار شدن در آخرت گام برمی دارند، باید مشکلاتی را تحمل کنند، زیرا دنیا دار امتحان است و هر کس به نحوی امتحان می شود.

* در شب زنده داری ها و توسلات و مراسم اعتکاف باید دعا کرد

دسته جمعی دعا کنید و دست های خود را خالصانه و با تواضع بالا ببرید و بگویید: پروردگارا! آرزوی ما این است که فقط به دین خدمت کنیم؛ ما را بپذیر و ما را از مخلصین درگاه ولایتت قرار بده.

مرحوم میرزا دوست داشتند، افراد در تمام مراحل زندگی خودشان مانند یک معتکف زندگی کنند و آن حالت معنوی که در اعتکاف حاصل می شود را نقطه شروعی برای زندگی سالم و معنویت خود قرار دهند.

انسان همواره باید خدا را ناظر اعمال خود بداند، که اگر انسان بدین مرحله رسید که خدا را ناظر دانست، دیگر آنچه را که در شب زنده داری ها، توسلات و اعتکاف کسب کرده است از دست نخواهد داد.

چه اشخاصی که به واسطه این توسلات و شرکت در این مجالس، به درجات عالی رسیدند و چه خدمت ها به دین کردند

عزیزان معتکف، همیشه از خدا بخواهید که شما را لحظه ای به خودتان وامگذارد و همواره شما را تحت حمایت حضرت ولیّ عصر علیه السلام حفظ و هدایت نماید.

مرحوم میرزا در مواقع مختلف می فرمود: باید مؤمنان، به خصوص طلاب، کاری نکنند که دل امام زمان علیه السلام به درد آید.

بدانید هر کاری که می کنید، هر چند بسیار ناچیز، چه آن کار توسل یا دعا یا دفاع از مذهب یا تقویت عقیده و یا خدمت به مردم و... می باشد، مد نظر امام زمان علیه السلام می باشد و او ناظر بر اعمال است.

* عزیزانی که موفق به مراسم اعتکاف می شوند، زیاد توسل کنند

در این مجالس بیشتر حالت التماس و گریه داشته باشید و مجالس را با ذکر، دعا و بیان فضائل اهل بیت علیهم السلام بگذرانید، چون معتکف با حضور خود در اعتکاف می خواهد بگوید: خدایا! تو خود شاهدی که ما می خواهیم آن گونه باشیم که تو دوست داری، اما چه کنیم که گاهی شیطان بر ما غلبه می کند و در آن لحظات به تو پناه می بریم.

در این گونه جلسات ملتزم به دعاهایی شویم که خیلی ها آنها را خواندند و نتیجه گرفتند و چه مراتب معنوی خوبی کسب کردند و توفیق پیدا نمودند به دین خدمت کنند و اثری از خود باقی گذارند.

* زمزمه آیت الله تبریزی در دل شب با امیرالمؤمنین (ع)

یکی از مؤمنان می گفت: صبح قبل از نماز مشاهده کردم که مرحوم میرزا در حال حرکت به طرف حرم مطهر کریمه اهل بیت، حضرت معصومه علیهاالسلام است و در حال زمزمه می باشد. از پشت سر به ایشان نزدیک شدم و سعی کردم ببینم چه چیزی زمزمه می کنند.

دیدم آن بزرگوار به زبان آذری خطاب به امام زمان علیه السلام می گوید: یا حجة ابن الحسن العسکری علیه السلام، همان طور که علامه امینی (ره) در مقابل ضریح مقدس امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب علیه السلام می ایستادند و زمزمه می کردند و اشک می ریخت و می گفتند: من سرباز شما هستم، من خادم شما هستم، من کوچک و ناچیزم، همان کلمات را من هم می گویم و این حکایت نشانگر ارتباط بالای آن مرحوم با اهل بیت (ع) و روح والای ایشان می باشد که چگونه در هر فرصتی، ارتباط معنوی برقرار می نمودند و با اخلاص، ائمه علیهم السلام را واسطه قرار می دادند و از آنان مدد می جستند.

اعتکاف دارای لذت و حلاوتی است که هرگاه انسان آن را یاد کند، احساس آرامش و سبکی می نماید.

سعی کنید هنگام خروج از اعتکاف با مدد از پروردگار متعال، آن حالت حفظ شود و با ذکر و توسل از خداوند بخواهید که روز به روز بر معنویتتان اضافه گردد.

دنیا دار فناست و همه چیز و همه کس یک روزی فانی می شوند و جای بازگشتی نخواهد بود.

برای خود توشه ای ذخیره کنید تا در آخرت حسرت نخورید و گاهی خداوند توفیقی به انسان می دهد که باید قدر آن را بداند و از جمله آن توفیقات، حضور در مجلس اعتکاف، توسل و دعاست.

مرحوم میرزا می فرمود: در آغاز طلبگی که در قم به تحصیل اشتغال داشتم، مشاهده می کردم بعد از اعتکاف، اثر معنوی در طلاب نمایان می شود.

کسانی که در اعتکاف شرکت می کردند، فقط خواسته های معنوی والا داشتند که نهایت آن، خدمت به دین خدا و درخواست حاجات مشروع بود؛ لذا کسانی که به دنبال کسب کمال و معنویت هستند، باید همواره مدافع دین و شعائر اسلامی باشند؛ به خصوص در این زمان که عده ای می خواهند با گفتارهای نسنجیده، این شعائر را مورد هجوم قرار دهند و با تکیه بر افکار ناقص و باطلشان در دین تحول ایجاد نمایند، لکن اینها غافل اند که این افکار، جز بدبختی و عذاب اخروی چیزی برای آنان نخواهد داشت «يُريدُونَ لِيُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ وَ اللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَ لَوْ كَرِهَ الْكافِرُون‏»

اعتکاف، سکوی پرشی است به سوی معنویت، به سوی آینده روشن و تقرب به خدا و اهل بیت علیهم السلام.

اعتکاف فرصتی است که معلوم نیست حال و آینده برای هر کسی پیش آید.

عزیزانم! سکان هدایت مردم به دست شماست؛ کاری نکنید که دل امام زمان عجل اللّه تعالی فرجه الشریف به درد آید؛ او ناظر بر اعمال ما به اذن خداست.

بنابراین، اگر یک طلبه بر اعمال خود مراقبت کند و زهد، تقوا، صبر، تواضع، شب زنده داری و توسل را سرلوحه زندگی خود قرار دهد، توفیق خواهد یافت و خود را در قبال مردم مسئول خواهد دید و اگر خدای ناکرده حرکتی کند که به حساب دین تمام شود، فردای قیامت مؤاخذه خواهد شد.

ایشان (آیت اللّه العظمی تبریزی(ره)) می فرمود: طلاب در آن زمان، ضمن توکل به خدا، در امور معنوی از یکدیگر سبقت می گرفتند و قبل از اذان صبح چراغ حجره طلاب روشن می شد و شروع به عبادت و راز و نیاز می کردند و مقید به شرکت در اعتکاف بودند؛ لذا موفقیت هایشان ثمره همان شب زنده داری، توسل و دعا بود.

هر فرصتی که جهت ارتباط معنوی با پروردگار برایتان فراهم می شود، برای خود و دیگران دعا کنید و از خداوند بخواهید همواره شما را تحت عنایت خود و در ظل توجهات حضرت ولی عصر علیه السلام، از هر مکروهی حفظ کند و به شما توفیق روزافزون عنایت نماید.

ایشان می فرمود: زمانی که ما قم بودیم، ایام اعتکاف، طلاب و بعضی مؤمنان با کمال خضوع و خشوع وارد مسجد می شدند، در گوشه ای از مسجد عبای خود را به سر می کشیدند، کتاب دعا را باز می نموده و زمزمه می کردند.

همیشه در حال ذکر بودند؛ مانند کسی که از همه چیز دنیا بریده است. فقط کمی استراحت می کردند.

واقعا آمده بودند که با خدای خود معامله کنند و در مقابل، فقط طالب آن بودند که خدا این اعمال را قبول نماید و آنان را تحت حمایت و توجهات حضرت ولی عصر علیه السلام قرار دهد.

مرحوم میرزا (ره)، دائماً می فرمود: باید طوری عمل کرد و به نحوی گام برداشت که امام زمان علیه السلام از ما راضی باشد.

* امام زمان (عج) صاحب و ناظر ماست

خدا نکند انسان فراموش نماید که صاحب و ناظر دارد. ما باید همواره امام زمان روحی له الفداء را ناظر بر اعمال خود بدانیم و تلاش کنیم توجهی به ما نمایند، زیرا دستگیر واقعی ما اوست.

او صاحب ماست و همه ما به عشق و علاقه و کسب رضایت او در حال تحصیل هستیم، زیرا رضای آن بزرگوار رضای خداست.

ما سعی می کنیم آن باشیم که او دوست دارد و اگر تقصیری هم از ما سرزند، بر ما ببخشد که غافلیم.

راهی که بزرگان رفتند و نتیجه گرفتند، باید برای ما طلاب و سایرین الگو باشد و انشاءاللّه این عرض ارادت ها و توسل ها که در اعتکاف و غیر آن با خلوص نیت انجام می گیرد، در میزان اعمال ثبت شود و فریادرسی باشد برای روزی که هیچ چیز جوابگو نخواهد بود، مگر عمل صالح؛ و عمل صالح صادر نمی شود، مگر آنکه انسان خود را ساخته باشد و با طی کردن درجات کمال در خود احساس وظیفه کند و آنگاه به دنبال کاری رود که اجری برایش داشته باشد.

بازگشت همه امور به تهذیب نفس است و آن محقق نمی شود مگر با توسل و دعا.

مرحوم میرزا همواره برای توفیق نسل جوان، به خصوص طلاب جوان، دعا می کردند و شب و روز تلاش می نمودند تا آنان موفق شوند.

ایشان تمام عمر شریف خود را صرف تربیت نسلی مؤمن و طلابی متدین و درس خوان نمودند و سرانجام با توفیق الهی موفق شدند؛ نسل ولائی و محب اهل بیت علیهم السلام تربیت کنند که امروز افتخار حوزه و مذهب هستند و آن توفیق حاصل نشد، مگر به واسطه همین توسل ها و راز و نیازها.

* دعا کنید خدا ما را بپذیرد

اهمیت و جایگاه اعتکاف به قدری بود که فقیه مقدس، مرحوم میرزا درس خود را در ایام رجب تعطیل می کردند و برای عزیزانی که موفق به اعتکاف می شدند، دعا می کردند و می گفتند: قدر این روزها را بدانید و تلاش کنید که خدا درهای رحمت خود را بیشتر برای شما باز کند و دعا کنید ما را بپذیرد که اگر پذیرفت، سعادت دنیا و آخرت را به دنبال خواهد داشت و کلید این پذیرش، اهل بیت علیهم السلام هستند.

آنان را واسطه قرار دهید و از ایشان بخواهید که دست ما را بگیرند، چرا که آن بزرگواران سفینه نجات هستند.

با توجه به این که مرحوم میرزا (ره) ایام بیض، سه روز را تعطیل می کردند، بعضی دوستان به ایشان عرض می کردند: همه طلاب که به اعتکاف نمی روند؛ سه روز درس را تعطیل نکنید معظم له می فرمود: این سنت حسنه اعتکاف باید ترویج و تقویت شود و ما درس را تعطیل می کنیم تا علاوه بر روشن شدن اهمیت این روزها، خود هم ثوابی برده باشیم و انشاءاللّه این کار در میزان اعمال ثبت شود.

* علاقه فوق العاده آیت الله تبریزی به مسجد امام حسن عسکری (ع)

ایشان علاقه فوق العاده و عجیبی به مسجد حضرت امام حسن عسکری علیه السلام، که پایگاه اصلی و محل عبادت و شب زنده داری بزرگان دین و معتکفان بوده داشتند؛ لذا بیش از 2 سال، سحرها بعد از زیارت حرم مطهر کریمه اهل بیت علیهم السلام به این مسجد می آمدند و در گوشه ای از آن به عبادت و نماز شب می پرداختند و سپس نماز صبح می خواندند، عقیده ایشان این بود که معتکفان و متوسلان، نورانیتی کسب می کنند که آنان را در جهت تحصیل و امر معاش موفق می کند، زیرا سه روز دوری از لذت های دنیا، گام مهمی برای سالکان و طالبان معنویت و کمال است.

برادر مرحوم میرزای تبریزی می گوید: مرحوم میرزا بیش از 15 سال نداشت که نیمه شب، در آن سرمای شدید تبریز وضو می ساخت و در مقابل پروردگار متعال به مناجات برمی خاست؛ آن گونه با خدا سخن می گفت که هر کس به او نظر می کرد، پی می برد که این جوان در آن سن نوجوانی، مورد عنایت پروردگار واقع شده است و توانسته خود را به معبود نزدیک کند و پیوندی ایجاد کرده است که نشان از سعادت دنیا و آخرت دارد.

* اعتکاف نردبانی برای رسیدن به کمال و سعادت اخروی است

مرحوم میرزا یکی از مؤثرترین راه های سازندگی و رسیدن به کمال و سعادت اخروی را نردبان اعتکاف می دانستند و معتقد بودند دوران سازندگی، اگر از ابتدا با معرفت و آگاهی کامل صورت گیرد، شیطان نخواهد توانست در وجود انسان رخته کند، و لذا بزرگانی که به مقام والای معنوی رسیدند و درجات کمال را طی کردند، از ابتدا به این فکر بودند که راهی را طی کنند که آنان را به سعادت برساند.

مرحوم میرزا همیشه به یک نکته اساسی و کلیدی تأکید می کردند و می گفتند: ممکن است بعضی اشخاص بعد از سیروسلوک، شب زنده داری و عبادت، نتوانند به سرعت به اهداف خود نائل شوند، اما نباید شخص نومید شود، زیرا ممکن است همان تأخیر در قضای حاجت، امتحان الهی باشد.

بنابراین، باید تحمل کرد و به تلاش و راز و نیاز خویش ادامه داد.

در هر حال، مراحل امتحان گاهی سخت می شود و امید است که از امتحان الهی سرفراز بیرون آییم، چون اگر ارتباط با معبود حاصل شود، جرقه ای در درون انسان ایجاد خواهد شد که همان جرقه، کارساز خواهد بود.

توفیق مراحلی دارد که حاصل نخواهد شد، مگر با تلاش و اخلاص خودِ شخص؛ آنجا که پروردگار متعال می فرماید:

«ادْعُوني‏ أَسْتَجِبْ لَكُم‏» برآورده شدن حاجت، به وعده الهی تعلق گرفته است که اگر شخص از خدا بخواهد، خدا برآورده خواهد کرد.

این طلب از خدا باید واقعی و حقیقی باشد؛ پس عزیزان معتکف، قدر این ایام را بدانید.

حال که خدا به شما این توفیق را داده است که ایام بیض را درک کنید، از آن استفاده کامل نمایید و توشه خود را مملو از حسنات کنید.

این روزها درهای رحمت خدا باز است؛ او را به حق بهترین بندگانش که همان اهل بیت علیهم السلام هستند، بخوانید و از او مدد بجویید.

معلوم نیست عمر ما بر رجبی دیگر کفاف کند. کاری نکنید که بعدها حسرت این روزها را بخورید.

با خدای خویش عهد ببندید که تا توان دارید برای مذهب، خادم و حامی باشید که بهترین سعادت این است که انسان بتواند دین را یاری کند.

کاری کنید که شیطان دیگر نتواند در شما نفوذ کند. به حبل المتین اهل بیت علیهم السلام متوسل شوید.

از امام زمان علیه السلام بخواهید که به شما توفیق دهد و آن باشید که آن حضرت دوست دارد و شما را در مشکلات و ناملایمات یاری کند.

این سه روز را هر آنچه در توان دارید، جهت نیل به معنویت به واسطه توسل و گریه و انابه بگذرانید.

دعا بخوانید، زیارت عاشورا، حدیث کساء، زیارت جامعه، زیارت آل یاسین و... . زیاد ذکر بگویید و خود را بیمه کنید. سعی کنید معنویات را هر چه می توانید اضافه کنید و آن را در زندگی سرمشق قرار دهید.

خداوند همه این اعمال را از شما قبول کند و ذخیره آخرت قرار دهد.

آمین یا رب العالمین.

منبع: «افق حوزه»، شماره 239