حجت الاسلام محمد خردمند، کارشناس پاسخ به شبهات مجمع جهانی اهل بیت (علیهم السلام) در گفتگو با سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری «حوزه» به بررسی بهترین اعمال در شب قدر وجایگاه گفتگوى علمى دراین شبها پرداخته است که درادامه تقدیم می شود .

  شب قدر را چگونه به صبح برسانیم؟ آیا می توان گفت که خوابیدن در این شب، حرام است؟

  با سلام و آرزوی قبولی طاعات و عبادات ، شایسته است که بدانیم هرچند خوابیدن در شب قدر نیز، جایز است و حرام نیست ولیکن بیدار ماندن و زنده داشتن آن، مستحب است و بسیار سفارش شده است. خوابیدن در این شب، مکروه است. شب قدر همان شبى است كه در تمام سال شبى به خوبى و فضيلت آن نیست. در سوره مبارکه قدر آمده است: "لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ" یعنی شب قدر، بهتر از هزار ماه است. منظور این است که شب قدر برتر است از هزار ماهی که در آن شب قدری نباشد.

 می توان گفت که استغفار و دعا و نماز و صلوات بر محمد و آل محمد و زیارت امام حسین علیه السلام و خواندن دعاى جوشن كبير در این شبهای مبارک از بهترین اعمال خیر است و شایسته است فراموش نشود.

گفتنی است: شیخ عباس قمی در مفاتیح بعد از اشاره به این مطلب که شبهای بیست و یکم و بیست و سوم رمضان مهمتر از شب نوزدهم است؛ افزوده است: "و قال شيخنا الصدوق فيما أملى على المشايخ في مجلس واحد من مذهب الإمامية و من أحيا هاتين الليلتين بمذاكرة العلم فهو أفضل." (مفاتیح، اعمال شب بیست و یکم رمضان) یعنی: هر كس اين دو شب را با گفتگوى علمى زنده بدارد، بهتر و با فضلیت تر است.

البته این مطلبی است که شیخ صدوق رحمه الله، در مجلس 93 از كتاب الأمالى، پس از بيان نوافل شب‏هاى ماه رمضان و صد ركعت نماز براى هر يك از شب‏هاى بيست و يكم و بيست و سوم، ذکر کرده است.

  منظور شیخ صدوق چیست؟

  همان طور که آیت الله محمد محمدی ری شهری در حكمت نامه پيامبر اعظم «صلى الله عليه و آله و سلم»، جلد یازدهم توضیح داده؛ به نظر مى‏رسد كه اين مطلب، برگرفته از سخن پيامبر خدا (ص) به ابوذر است كه در آن، برترى علم را بر عبادت، به تفصيل، بيان كرده و در پايان آن، فرموده است: يا أبا ذَرٍّ! الجُلوسُ ساعَةً عِندَ مُذاكرَةِ العِلمِ خَيرٌ لَك مِن عِبادَةِ سَنَةٍ صِيامِ نَهارِها وَ قِيامِ لَيلِها.

اى ابوذر! يك ساعت نشستن براى گفتگوى علمى، براى تو، از عبادت يك سال كه روزش را روزه بدارى و شبش را به نماز بِايستى، بهتر است،و البته در منابع حديثى، احاديث بى‏شمارى از اهل بيت عليهم السلام نقل كرده‏اند كه مى‏رسانَد آموختن دانش، به مراتب، برتر از عبادت است؛

آیا واقعاً گفتگوی علمی و مذاکره علم برتر از نماز و مناجات با خدا است؟

  بله و معنای این مطلب تأکید بر این موضوع مهم است که عبادت جاهلانه ارزشی ندارد و عبادت آگاهانه ارزشمند است. و البته اين موضوع، نیازمند تحلیل و توضیح بیشتر است و یکی از تحلیل های سنجیده و معتبر همان است که در حكمت نامه پيامبر اعظم «صلى الله عليه و آله و سلم»، آمده است: از ديدگاه فقهى، «آموختن علم»، احكام پنجگانه را دارد و بررسى متن احاديث فراوانى كه علم را برتر از عبادت مى‏دانند، به روشنى مى‏رساند كه مقصود، برترىِ آموختن واجب يا مستحب بر عبادات مستحب است. و از نگاه متون اسلامى، عبادات، نقشى بنيادى در پيدايش و تداوم فروغ علم دارند. از اين رو، هدف احاديثى كه علم را برتر از عبادت مى‏دانند، تضعيف يا انكار نقش سازنده عبادت نيست؛ بلكه تأكيد بر همراه ساختن عبادت با علم و بر حذر داشتن از عبادتِ ناآگاهانه است كه نه تنها بى‏ارزش، بلكه خطرآفرين است. بررسى و تأمّل در سيره عملى اهل بيت عليهم السلام درباره شب قدر و عنايت ويژه آنان به عبادت و ذكر در شب‏هاى نوزدهم، بيست و يكم و بيست و سوم، و توجّه به‏ ره نمودها و سفارش‏هايى كه به بهره‏گيرى بيشتر از اين شب‏ها داشته‏اند، همگى به روشنى نشان مى‏دهند كه اين شب‏ها، جز در موارد استثنايى، بايد صرفِ عبادت و ذكر و نيايش و انس با خداى سبحان شوند. البتّه اين، بِدان معنا نيست كه نتوان بخشى از شب قدر را به تأليف يا بيان معارف و علومى پرداخت كه سطح آگاهى و معرفت مردم را بالا مى‏بَرَد؛ بلكه مقصود، هشدار دادن به اين نكته است كه به بهانه و به استناد احاديثى كه علم را بر عبادات ترجيح مى‏دهند، نبايد در شب قدر، از بركات دعا و انس با خداوند و نماز و بهره بردن از تضرّع در پيشگاه او، غافل شد.

آیا فعالیت و مذاکره علمی در شبهای قدر در زندگی اندیشمندان اسلامی در تاریخ ثبت شده است؟

  بله برخی از این موارد در تاریخ علم ثبت و ضبط شده است مثلاً جالب است که برخی از دانشمندان بزرگ، تأليف‏هاى معروف خود را در شب قدر به پايان برده‏اند، مانند:

* علامه شيخ محمّد حسن نجفی صاحب جواهر، كه اين كتاب بزرگ را در شب بيست و سوم ماه رمضان، تمام كرده است.

*حکیم ملّا هادى سبزوارى، در بيست و سوم رمضان سال 1261، تأليف كتاب منظومه را به پايان رسانده است.

* مفسّر ممتاز قرآن، علّامه طباطبايى نيز تفسير ارزشمند خويش الميزان را در بيست و سوم رمضان سال 1392، تمام كرده است.

* آیت الله محمد محمدی ری شهری، نگارش كتاب ميزان الحكمة را در بيست و سوم ماه رمضان سال 1405، به پايان رساند.

* همچنين آیت الله محمد محمدی ری شهری، شب بيست و سوم رمضان 1427 (24 مهرماه 1385) متن اوليه حكمت‏نامه پيامبر أعظم صلى الله عليه و آله تنظيم کرد و شب بيست و سوم ماه مبارك رمضان 1428 (12 مهرماه 1386) ملاحظه نهايى آن را به پايان رساند.

 توصیه نهایی شما در مورد انجام بهترین اعمال در شبهای قدر چیست؟

 به نظر می رسد بهترین راه ،جمع بین همه این اعمال خیر است در نتیجه بهتر آن است که تلاش کنیم در شبهای قدر، افزون بر استغفار، دعا، نماز ، زیارت عاشورا و ... گفتگو و مذاکره علمی ، مطالعه کتابهای مفید مانند تفسیر قرآن و شرح روایات اهل بیت علیهم السلام و تدریس و تألیف و ... نیز فراموش نشود. شب قدر، بزرگ و بلند است اگر این فرصت سبز زندگی را به خوبی تقسیم و مدیریت کنیم و قدرش را بدانیم؛ می توانیم بهره های بسیاری ببریم. التماس دعا والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته