به گزارش خبرگزاری «حوزه» از مشهد، «قبض پرداخت مواجب میرمحمد صالح رضوی زیارت‌نامه‌خوان در سال 1012قمری، از محل عواید مزارع موقوفه کنه بیست، ماسی، جایاب و عارفی»، قدیمی‌ترین سند این آرشیو در باب زیارتنامهخوانی است.
از دیگر اسناد مرتبط با این موضوع می‌توان به دو سند «آداب، شرایط و چگونگی زیارت‌نامه خواندن و التزام و تعهد جمعی از زیارت‌نامه‌خوان‌ها در رعایت آن‌ها، 1273ق.» و «پرداخت مواجب و مستمری سالیانه به زیارت‌نامه‌خوان زن بر حسب حکم متولی باشی آستان قدس رضوی در دوره صفویه» اشاره کرد.
اعظم نظرکرده، کارشناس بخش نمایه‌سازی اسناد سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی از زیارت نامه‌خوانی به عنوان یکی از مشاغل قدیمی آستان قدس نام برد و گفت: در گذشته به علت برخوردار نبودن اکثریت مردم از نعمت سواد و همچنین مشکل بودن خواندن زیارت‌نامه به زبان عربی برای زائران، شغلی به نام «زیارت‌نامه‌خوان» در تشکیلات آستان قدس وجود داشت.
وی ادامه داد: از دوره صفویه زیارتنامهخوانی جزء مناصب رسمی تشکیلات آستان قدس رضوی و از مشاغل موروثی بوده، به طوری که از پدر به پسر منتقل شده است. پرداخت مواجب و مستمری زیارت‌نامه‌خوان‌ها نیز از محل عواید موقوفات آستان قدس رضوی انجام می‌‌گرفت.
نظرکرده با اشاره بر اینکه در دوره افشاریه، نایب‌الزیاره نیز به تشکیلات زیارتنامهخوانی اضافه شد، افزود: با گسترش تشکیلات آستان قدس در دوره قاجار تعداد و نظام زیارتنامهخوانی نیز به صورت منظم‌تری درآمد تا اینکه در دوره پهلوی این نظام به فرم اداری تبدیل شد.
وی بیان کرد: تمامی زیارت‌نامه‌خوان‌ها امتحان لیاقت می‌دادند و سندی دال بر داشتن استعداد این خدمت تهیه و به اداره تولیت تسلیم می‌کردند، یعنی اجازه‌نامه رسمی تحصیل می‌کردند و دستور کار زیارت‌نامه‌خوان‌ها در پشت جواز هر کدام از آن‌ها ذکر می‌شد.
کارشناس بخش نمایه‌سازی اسناد آستان قدس رضوی اضافه کرد: برخی از واقفان آستان قدس در وقف‌نامه‌های خود گذاشتن نایب‌الزیاره را نیز شرط کردند تا به جای آن‌ها زیارت‌نامه بخوانند. این زیارت‌نامه‌خوان‌ها و نایب‌الزیاره‌ها معمولاً افرادی از خاندان سادات رضوی و موسوی بودند که زیر نظر زیارت‌نامه‌خوان‌باشی‌ها با رعایت تعهدات خاصی انجام وظیفه می‌کردند.
وی ادامه داد: این افراد در مکان‌های مختلف از جمله پنجره فولاد، رواق‌های دارالسیاده، دارالضیافه، توحیدخانه، مسجدجامع گوهرشاد، صحن‌های انقلاب، آزادی و ... حاضر شده و با خواندن زیارت‌نامه، زوار را به فیض زیارت نزدیک‌تر می‌کردند. زائران نیز با دادن مبالغی از این خدمت قدردانی می‌کردند.
نظرکرده اضافه کرد: زیارت‌نامه‌خوان‌های مرد در یکی از ورودی‌های حرم مطهر می‌ایستادند و پی در پی از تازه واردها می‌پرسیدند که برایشان زیارت‌نامه بخوانند یا نه؟ در صورت دریافت پاسخ مثبت، همراهشان به راه می‌افتادند.
وی ادامه داد: این زیارت‌نامه‌خوان نرسیده به درب دوم طلا مکث می‌کرد و با صدای بلند و آهنگ مخصوص اذن دخول را کلمه به کلمه می‌خواند و به آن‌ها هم اشاره می‌کرد که تکرار کنند، سپس به راه می‌افتاد و دوباره در برابر ورودی سوم می‌ایستاد و به همان ترتیب اذن دخول دوم را هم می‌خواند و همه با هم وارد حرم می‌شدند و رو به قبله می‌ایستادند و بخش‌هایی از زیارت حضرت امام رضا علیه السلام را می‌خواند و در آخر برای قبول حاجات دعا می‌کرد.
وی تأکید کرد: به مرور زمان که سطح سواد، آگاهی افراد و عمومیت یافتن دانش در بین افراد جامعه گسترش یافت، خواندن زیارت‌نامه توسط زیارت‌نامه‌خوان نیز رواج خود را از دست داد.
براساس اعلام آستان قدس رضوی، مجموعهای از اسناد نفیس و ارزشمند مکتوب و غیرمکتوب در آرشیو مدیریت امور اسناد و مطبوعات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس، نگهداری می‌شود که محققان و دانشجویان علاقه‌مند می‌توانند طبق ضوابط این سازمان، با مراجعه به ساختمان بنیاد پژوهش‌های اسلامی واقع در ضلع شرقی دوربرگردان طبرسی حرم مطهر رضوی، از این گنجینه کم‌نظیر تاریخی استفاده کنند
نظر شما