به گزارش خبرگزاری«حوزه»، موزه آستانه مقدسه یکى از قدیمى‌ترین موزه‌‌های کشور به شمار می‌رود که در آبان ماه سال ۱۳۱۴ شمسى در محوطه داخلى حرم مطهر و محل فعلى مسجد شهید مطهرى تأسیس شد. فعالیت این موزه تا حدود دى ماه سال ۱۳۵۳ ادامه یافت و از آن تاریخ تا سال ۱۳۶۱ به دلایل متعدد (از جمله لزوم گسترش فضاى جانبى موزه و احداث ساختمان فعلى) فعالیت موزه متوقف شد.

بهزاد یوسف زاده کارشناس موزه آستانه در گفت و گو با خبرگزاری «حوزه»، قدمت کتب و اشیاء قیمتی این موزه را تشریح کرد.

ساختمان کنونى موزه که در میدان آستانه واقع است. بعد از پیروزى انقلاب اسلامى در فروردین ماه سال ۱۳۶۱ احداث شد که ابتدا با مساحتى حدود ۵۰۰ متر مربع فعالیت داشت ولى در سال ۱۳۷۱ در زمان تولیت آیت‌ الله مسعودى خمینی زیرزمین موزه راه اندازى شد که مجموعاً ساخت آن به یک هزار متر مربع افزایش یافت.

مجموعه آثار موزه شامل بخش‌هاى متنوعى از جمله قرآن‌های خطی، نسخه خطی، مسکوکات، سفالینه، کاشی، تمبر، موجودات دریایی، فلزکاری، حجاری، پارچه دستباف، تابلوهای خط و تذهیب، تابلوهای نقاشی، تابلوهای قرآنی، درهای تاریخی، قالی‌های دستباف، جلدهای قدیمی، چراغ‌ها و لوسترهای قدیمی است. تعداد تقریبی آثار موزه بیش از 6 هزار قلم است.

پرده قلابدوزی قاجاری

در بین مجموعه آثار موزه بخش پارچه‌های دستباف از جمله بخش‌های مهم است که از نظر جنس، نقش، طرح، کتیبه و تزئینات سوزن دوزی از اهمیت خاصی برخوردار است.

پرده ماهوت دستباف رو قبری مرقد حضرت معصومه (س) یکی از این نمونه‌های شاخص و ارزشمند است.

این پرده دارای تزئینات مختلف سوزن دوزی از قبیل قلاب دوزی، رشتی دوزی، گلابتون دوزی، معرق دوزی و کتیبه دوزی است.

قبلا این اثر دارای آسیب دیدگی‌ها و پارگی‌ها و نیز سوراخ‌های متعدد ناشی از بید زدگی بود که در اواخر سال 1393 شمسی، کار مرمت این اثر در موزه آستان به انجام رسید.

کتیبه دوزی‌های پرده حاوی اشعاری به خط نستعلیق است که در مدح حضرت فاطمه معصومه (س) سروده شده است و در این اثر تمامی ابیات به شیوه کتیبه دوزی به شکل هر مصرع به صورت مجزا، روی پرده به شکل سوزن دوزی، تزئین شده است.

این اثر در سال‌های پیش از انقلاب به خارج از کشور انتقال یافته بود که در فرصتی مناسب با هوشیاری یکی از هموطنان در خارج از کشور، به نام آقای غلامعلی محلاتی، این اثر خریداری و به قم و موزه آستانه انتقال یافت.

پرده قلابدوزی قاجاری با طرح کلی محرابی بوده که در قسمت بالا مزین به آیه سی و پنجم از سوره مبارکه نور و اسماء الله به شیوه کتیبه دوزی است.

پنج سطر آغازین به خط  نستعلیق و شش سطر بعدی به خط ثلث از قسمت فوقانی و سی و پنج بیت شعر به خط نستعلیق در مدح حضرت فاطمه معصومه (سلام الله علیها)  و به روش کتیبه دوزی دارای رقم واقف و نام هنرمند بافنده است.

این اثر در سال 1268 هجری قمری زمان حکومت ناصر الدین شاه قاجار وقف شده است.

پرده، دارای حاشیه در چهار ردیف جمعا به عرض چهل سانتیمتر است که نوارهای طولی به عرض یک سانتیمتر از یکدیگر مجزا هستند. حاشیه خارجی با تکرار نقش بته جقه در قطعات مجزا و به یکدیگر دوخته شده‌اند.

سه ردیف حاشیه داخلی با نقوش گل و برگ الوان و اسلیمی و قسمت فوقانی اثر بطور سراسری با نقوش گل و برگ الوان تزئین یافته است.

تندیس منبت کاری نام مبارک امام علی (ع) و شمشیر ذوالفقار

در تاریخ 10 دی ماه سال 94 یک عدد تندیس منبت کاری حاوی نام مبارک حضرت علی (ع) و تندیس شمشیر ذوالفقار توسط آقای یداله جعفری فیروز آبادی به موزه آستان مقدس حضرت فاطمه معصومه (عليهاالسلام) در قم اهدا شد.

این تندیس منبت کاری از جنس چوب عناب است. طول شمشیر 74 سانتیمتر، طول پایه اصلی 80 سانتیمتر، ابعاد جعبه مکعب مستطیل5/24×5/34  سانتیمتر، ابعاد سطح منقوش 5/27× 19 سانتیمتر و ارتفاع آن 5/9 سانتیمتر  است. در پشت و روی پایه اصلی و پشت و روی شمشیر دارای بیش از یکصد تصویر شامل نمادهای فرهنگی شیعه شامل غدیر، عاشورا و شمایل ائمه (ع) و نقش پرندگان، حیوانات و گیاهان و دارای کتیبه های مختلف که تمامی نقوش با مهارت و ظرافت تحسین برانگیز توسط اهداء کننده طی مدت 6 سال به انجام رسیده است.

این اثر ارزشمند به توصیه همسر تازه درگذشته اهداء کننده، شادروان خانم معصومه رضایی که همنام با  نام کریمه اهل بیت حضرت فاطمه معصومه (سلام الله) علیها بودند، به موزه آستانه اهداء شد تا به عنوان یادگاری نفیس در موزه آستانه نگهداری شود.

این تندیس شامل سه قسمت است: شمشیر، قطعه منبت کاری شده نام مبارک علی (ع) و پایه اصلی به شکل مکعب مستطیل.

 بزرگترین قرآن کشور

بزرگترین قرآن موجود در کشور یکی دیگر از آثار موزه است که از دوره قاجاری به یادگار مانده است. این قرآن 120 کیلو گرم وزن و ابعاد هر ورق آن 122×75 سانتی متر است. این قرآن دارای جلد چوبی با روکش چرمی به رنگ قهوه ای با سرطبل است که به عنوان لایه محافظ قسمت جلو اوراق کتاب کاربرد دارد.

 تمامی اوراق دست ساز متشکل از دو قطعه می باشد که از سمت طول وصل شده‌اند. هر صفحه در ده سطر تنظیم شده است و متن اصلی به خط نسخ جلی و ترجمه آن به  خط نستعلیق شنجرفی بوده که ذیل هر سطر تحریر شده است. این قرآن شریف دارای 578 ورق و معادل 1156 صفحه می‌باشد.

فاتحه الکتاب و سرآغاز سوره مبارکه بقره با سرلوح مذهب و حواشی با جداول الوان و گل و برگ های ختایی و عناوین سرسوره‌ها به خط ثلث شنجرفی است. پایانی آیات با شمسه‌های مذهب تزیین شده و کلیه صفحات قرآن دارای راده نویسی به منظور تنظیم و ترتیب صفحات است. این قرآن فاقد نام کاتب است.

واقف این کتاب شریف آقای علی اکبر بهمن و بانو صغری می باشند. این قرآن در تاریخ 28 شهریور ماه سال 1330 هجری خورشیدی به موزه استانه مقدسه قم تحویل شده است.

قرآن کریم به خط کوفی

این قرآن متعلق به قرن سوم هجری قمری و منسوب به حضرت امام حسن عسکری (ع) است و در سال 956 هجری توسط شاه قلی مهردار وقف شده است.

این قرآن در قطع وزیری کوچک بیاضی و جنس اوراق آن از نوع پوست و طول اوراق حدود 23 الی 5/24 سانتیمتر و عرض اوراق حدود 5/16 تا 17 سانتیمتر است.

صفحه آغازین، شامل فاتحه الکتاب دارای تذهیب و به کلی فرسوده و نامفهوم بوده و سرسوره‌ها و ترنج‌های حواشی صفحات با قلم زرین مزین شده است.

این کتاب دارای جلد چرمی به رنگ قهوه‌ای روشن و دارای تزئینات ضربی با نقوش ترنج و لچک ترنج و جدول کشی و شیرازه ته دوخت، مصدوم و جزئی گسیخته است.

هر صفحه مشتمل بر 12 سطر است و برگ‌های آغازین و پایانی قرآن به شدت مصدوم، خط و تزئینات سائیده، لک شده، سوراخ و تغییر رنگ یافته و با کاغذ نخودی مرمت شده است.

صفحات نمره گذاری شده و و مختوم به رقم 345 به انضمام یک ورق آستر در آخر است. برخی صفحات قرآن راده نویسی شده است. صفحه آخر قرآن با تزئینات ویژه و دوسطر  عبارت ذیل مشاهده می‌شود:

/ .... حسن بن علی رضی الله ... سنه احدی ..... / بقیه عبارت مفهوم نیست .

بخشی از قرآن کریم به قطع جیبی – رقعی بیاضی

این قرآن نفیس به قطع جیبی – رقعی بیاضی و به خط کوفی روی پوست متعلق به قرن سوم هجری و با جلد و شیرازه چرمی به رنگ قهوه‌ای ضربی با اندرون ساده و جمعاً هشتاد و هشت ورق است.

 ابعاد هر برگ حدود 4/13×21 سانتیمتر و سر سوره‌ها مذهب با شمسه و ترنج‌های الوان و در حاشیه و بین سطور دارای اعراب و اعجام الوان است .

هر صفحه این قران نفیس مشتمل بر هفت سطر است و آیات آغازین قرآن، از آیه شریفه 41 سوره مبارکه فرقان «اذا راوک ان ...» شروع و تا بخشی از آیه هفتاد و یکم سوره مبارکه فرقان ادامه یافته است. آخرین آیه در آخرین ورق شامل قسمتی از آیه 200 سوره شعراء است.

آخرین ورق از جزء موضوعه به شدت مصدوم است. جزء موضوعه به طور پراکنده و نامرتب تجلید شده و ترتیب سور در آن رعایت نشده است و شامل سر سوره ها و قسمتی از سوره مبارکه فرقان، قصص، نور، نحل و شعرا ( نحل 16-نور24- فرقان 25- شعرا 26 - قصص28) می‌باشد.

این قرآن دارای دو ورق آستر و دو برگ بدرقه کاغذی است. برگ نخست بدرقه با ده سطر  به خط نستعلیق شامل موضوع تجدید صحافی، تجلید مجدد، تاریخ صحافی، نام صحاف و تجدید وقفنامه است.

به استناد نامه اداری موجود با آرم وزارت فرهنگ وقت، در شش سطر تایپی، به تاریخ 30 بهمن 1335 شمسی این قرآن توسط آقای اسدالله اسفرجانی صحافی و تعمیر گردیده است و در ذیل نامه فوق یادداشتی شش سطری وجود دارد که به نام واقف و تاریخ وقف اشاره شده است. واقف این قرآن نفیس آقای محمد تقی اصفهانی و تاریخ وقف ربیع الثانی سال 1221 است.

قرآن خطي به خط نسخ کهن

این قرآن خطی نفیس متعلق به اواخر سلجوقي به سال 590 هجري‌قمري در قطع وزيري کوچک و ابعاد جلد 16*27 سانتيمتر با 282 ورق است.

در آغاز کتاب پنج يادداشت از کتابداران به تاريخ‌هاي 1125 و 1130 و 1143 و 1172 بچشم مي‌خورد.

دو صفحه آغازين متن قرآن با سوره مبارکه حمد آغاز شده و عنوان سوره به خط رقاع سفيدآبي است و داراي سرلوح و سرسوره مذهب و حواشي تشعيري مشابه دو صفحه قبل است و بين سطور ابري سازي ساده صورت گرفته است.

هر صفحه در 15 سطر تنظيم شده و پاياني آيات داراي گل‌آيه‌هاي زرين است.

کليه اوراق کتاب به شکل ماهرانه‌اي متن و حاشيه شده و حواشي اکثر صفحات برخي قواعد تجويد به رنگ شنجرف و مشکي نوشته شده است.

غير از عناوين سوره حمد و بقره بقيه عناوين سوره‌ها به خط کوفي زرين تحرير شده است و تقسيمات خمس و عشر زرين به خط رقاع در حواشي برخي صفحات به چشم مي‌خورد.

در آخرين صفحه کتاب به نام کاتب و تاريخ کتابت بدين شرح تصريح شده است:

« کتب هذا المصحف المبارک ابن مقله بن سلیمان محمود الکاتب في السابع و العشرين من شعبان سنه تسعين و خمس مايه حامداً لله تعالي و مصلياً واله و مسلماً»

این قرآن نفیس داراي جلد روغني با زمينه قرمز و نقوش ترنج و سرترنج و لچک ترنج زرين است که حواشي جلد داراي احاديثي از پيامبر اکرم(ص) به خط رقاع سفيدآبي و ميرزا احمد نیريزي به سال 1118 مي‌باشد.

صفحات قرآن داراي آسيب‌ديدگي قابل توجه بود که مرمت صفحات بازسازي داخل جلد توسط آقای محمدسهرابي به انجام رسيد. نقوش ترنج و لچک ترنج روي جلد و پشت جلد مصدوم و آسيب‌ديده بود که توسط استاد مسعود هنرکار مرمت و اصلاح شد. برخي از قسمتهاي کتيبه روي جلد و پشت جلد توسط آقای سید محسن کشفي بازنويسي شده است. مراحل فوق در کارگاه هنري آستانه به سال 1386 هجري‌شمسي انجام شده است.

این قرآن نفیس داراي وقف‌نامه در دو صفحه به خط نستعليق است. واقف آن شاه‌سلطان حسين صفوي است و در آخرين صفحه سمت راست نقش گلابي شکل مهرشاه سلطان حسين صفوي وجود دارد.

قرآن كريم به خط نسخ  و ترجمه نستعليق کاغذ ترمه

این قرآن نفیس متعلق به دوره قاجاری و کاتب آن ضياء السلطنه دختر فتحعلي شاه قاجار است و در سال 1265 هجری قمری بر مقبره فتحعلی شاه وقف شده است.

ابعاد جلد این قرآن نفیس 28×48 سانتي متر و تعداد اوراق آن 267 ورق برگ است. این کتاب دارای جلد روغنی جدید با نقوش گل و بوته الوان بسیار زیبا اثر استادسید عبدالحسین نجومی است.

کتیبه حاشیه جلد حاوی آیه 35 سوره مبارکه نور به قلم رقاع به خط استاد سید جعفر حجت کشفی و روی جلد و پشت جلد دارای تزئینات و نقوش قرینه می‌باشد.

سطوح طرفین داخل جلد دارای نقوش گل و بوته زرین بر زمینه مشکی و قرمز است که بسیار زیبا اجرا شده و در آغاز قرآن طی یادداشتی به زمان مرمت قرآن اشاره شده است.

دو صفحه شروع آیات قرآن دارای تذهیب و ترصیع زرین و لاجورد و حواشی دارای نقوش ختایی زرین است و عموم صفحات در 28 سطر که 14 سطر متن و 14 سطر ترجمه قرآن تنظیم شده است.

ذیل هر سطر اعم از متن و ترجمه دارای جدول کشی زرین و مشکی است و حواشی کادر اصلی دارای جدول کشی زرین و شنگرف و لاجوردی می‌باشد. هر دو صفحه داخل جدول کمند زرین شنگرف و لاجورد قرار گرفته و حواشی برخی صفحات دارای ترنج و سر ترنج های زیبا است.

سر سوره‌های قرآن مذهب و پایانی آیات دارای گل آیه‌های زرین است و کلمه وقف در آغاز هر سوره به چشم می خورد.

وقف نامه و توضیحاتی در مورد انگیزه کاتب از کتابت این قرآن در پایان قرآن در دو صفحه و نیم به قلم رقاع وجود دارد. دختر فتحعلی شاه قاجار این قرآن نفیس را به منظور آمرزش روح والد خویش پس از مرگ پدر کتابت نموده و نکته مهم اینکه اشاره می‌کند پس از مرگ پدر به آموختن خط پرداخته و سپس اقدام به کتابت قرآن کرده است.

این قرآن قبلاً دارای جلد چرمی شدیداً مصدوم با صفحات پاره و آسیب دیده بود که کار جلد سازی آن توسط استاد عبد الحسین نجومی و کار مرمت صفحات توسط آقای سید یمین کشفی در سال 1389 هجری خورشیدی در کارگاه هنری آستانه به انجام رسید.

قطعه زری-  ابریشم گلابتون

 این اثر مربوط به قرن یازدهم و دوازدهم هجری قمری و دوره صفوی است. ابعاد آن حدود 66×136 سانتیمتر با تصاویر انسان، پرنده، درخت و گل و برگ است.

نقوش، الوان در سه ردیف افقی، هر ردیف شامل نقش دو جوان ایستاده که تنگ و ظرف کوچکی در دست دارند و نقش دو پرنده بزرگ نشسته بر شاخه درخت همراه با گل  و برگ است.

شیوه تصویر پردازی و نقوش انسان، پرنده ،گیاه ، لباس و تزئینات و ظروف همگی معرف سبک صفوی است .

قطعه زری

این اثر نفیس از ابریشم گلابتون مربوط به دوره صفوی و دارای ابعاد حدود 66×150 سانتیمتر است. زمینه آن به رنگ زرین و برخی قسمتها رنگ آبی مشهود است.

طرح و نقش تکرار نقش ترنج های قرینه و سوره مبارکه نصر به خط ثلث به رنگ آبی در ردیف‌های افقی و عمودی داخل ترنج به ترتیب ذیل است

اذا جاء نصر الله والفتح ورا / یت النا / س ید خلون فی دین الله / افواجا فسبح بحمد ربک و استغفره انه / کان توابا

قطعه زری

 این اثر از ابریشم گلابتون مربوط به دوره صفوی و در ابعاد 35×67 سانتیمتر است.

این اثر با رنگ زمینه آبی و نقوش سیمرغ و اژدها و گل و برگ الوان به رنگهای زرد و سفید با سائیدگی سطحی است و ظاهراً جزئی از یک قطعه بزرگتر بوده است.

در تاریخ دی ماه 83 کار آستر دوزی، پاسپارتو و نصب در قاب جدید به انجام رسید است .

قطعه پارچه سوزن دوزی ، نقش دوزی

 این اثر نفیس مربوط به اواخر دوره قاجاریه و در ابعاد ابعاد 51×51 سانتیمتر است. زمینه این اثر به رنگ روشن، سفید و کرم با طرح‌های متداخل مربع لوزی و کثیر الاضلاع الوان و

حاشیه آن به عرض حدود 3 سانتیمتر با زمینه سربی است.

 وقف نامه به خط تحریری روی آستر در هشت سطر به شرح ذیل است.

« وقف صحیح شرعی نمود این تابلو را توفیق آثار آقا عبداله مشروط بر اینکه از این آستان ملایک پاسبان بیرون نبرند و طمع نکنند و بعاریه نبرند ، خلاف کننده بلعنت خدا و رسول گرفتار گردد و از آن جمله باشد که در کربلا با شمر شریک شده حضرت ابا عبداله الحسین را شهید کرده باشد »

برای این اثر مجدداً در بهمن ماه سال 1383 آستر جدیدی تهیه شد و با استفاده از مقوای ماکت کادر مناسبی برای آن تهیه و روی مقوا نیز با پارچه آستری به رنگ کرم پوشانده و در قاب جدید پی وی سی قرار داده شد.

تابلو  نقاشی - خط

 این اثر حدیثی از امام علی (ع) « العاقل من عقل لسانه» به خط دیوانی و کوفی تزئینی است. متن حدیث به شکل پرنده ابعاد متن 39 × 43 سانتیمتر طراحی شده و ابعاد کلی آن ابعاد کلی با مقوای پاسپارتوی سفید 76×54 سانتیمتر است.

این اثر در سال 1431 قمری توسط استاد علی نجفی(سبتی) تهیه شده و قطعه سازی و تزئینات توسط استاد سید عبدالحسین نجومی انجام شده است.

زمینه تابلو به رنگ سفید و حاشیه دوم به رنگ زرشکی و با نوارهای کاغذ ابری تزئین شده است.

بر روی حاشیه زرشکی این اثر، نقوش گل و بوته تشعیری به رنگ قرمز مشاهده می‌شود. این تابلو در 31 اردیبهشت سال 1394 از کارگاه هنری به موزه انتقال یافت .

پرده مستطیل شکل دستباف پشمی

 این اثر از نوع پته دوزی کرمان، متعلق به دوره قاجاری، ابعاد 283 ×80 سانتیمتر با زمینه قرمز و دارای طرح گل و بوته الوان است.

سراسر سطح اثر با نقوش گیاهی متنوع و الوان به صورت متراکم و فشرده سوزن دوزی و تزئین شده است به طوری که فضای خالی، کمتر مشاهده می‌شود و حواشی اثر با دو کادر بندی سراسری محصور گردیده است.

این اثر 30 تیر 94 از طریق اداره کل خزانه آستان مقدس به موزه تحویل گردید.

سه عدد تابلو قرآنی از جنس برنج

   این اثر متعلق به دوره معاصر با استفاده از سوزن فولادی در یک مرحله هم زمان و بدون ابزار ماشینی و با دست نوشته و حکاکی شده است.

نوع خط این تابلوها، شکسته نستعلیق و ابعاد هریک 80×135 سانتیمتر است.

این اثر نفیس مجموع سه عدد تابلو حاوی 68 قطعه فلز برنج شامل کل آیات قرآن به خط نستعلیق تحریری است که روی صفحات حک شده است.

تابلو شماره یک دارای 19 قطعه ورق فلزی برنجی به ابعاد 20×5/16 سانتیمتر و یک قطعه بزرگتر است که عبارت قرآن کریم و اسامی پنج تن، الله، محمد، علی، فاطمه، حسن و حسین بر روی آن نوشته شده است.

تابلو شماره 2 دارای 24 قطعه ورق فلزی برنجی 20×5/16 سانتیمتر و تابلو شماره 2 دارای 24 قطعه ورق فلزی برنجی 20×5/16 سانتیمتر است.

این اثر توسط آقای سید علی اصغر موسویان هنرمند ساکن کرج در تاریخ 7 دی ماه سال 94 اهدا شده است.

اهداء کننده کارمند دیوان محاسبات تهران بوده و ده سال است به عنوان خادم افتخاری حرم انجام وظیفه می کند و 25 سال تجربه خوشنویسی دارد .