حجت الاسلام والمسلمین سيد محمد حسين هاشميان، مدير گروه تبليغ و ارتباطات ديني پژوهشكده باقرالعلوم(ع) درگفتگوی اختصاصي با خبرگزاری «حوزه»اهداف گروه «تبليغ و ارتباطات ديني» و تاثیر فضاي هاي مجازي   عصر كنوني در عرصه تبليغ را تبیین نمود.

هدف از ايجاد گروه تبليغ و ارتباطات ديني چيست؟

در ساختارهای نهادهای پژوهشی دو نوع پژوهشكده وجود دارد ، يك پژوهشكده نظري كه هدف آن توسعه مرزهاي دانش و ديگري پژوهشكده كاربردي كه به دنبال حل مسائل فرهنگي و اجتماعي است، پژوهشكده باقر العلوم(ع) پژوهشكده ای كاربردي در راستاي حل مسائل فرهنگي، اجتماعي و پشتيباني از عرصه هاي تبليغ دين در هزاره سوم است.

گروه تبليغ و ارتباطات ديني زير مجموعه گروه پژوهشكده كاربردي تعريف مي شود و  به دنبال پشتيباني در عرصه تبليغ دين است، چرا كه نهاد تبليغ دين، يك نهاد باسابقه است، اگر از نظر اسلامي نگاه كنيم، در تاريخ تشيع از عصر پيامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) همواره بر تبليغ تاكيد شده، در طول تاريخ علماي شيعه همواره با بهره جستن از آموزهای ائمه اطهار(ع) از اين نهاد پاسداري كردند.

بعد از انقلاب اسلامی و استقرار نظام مقدس جمهوري اسلامي با ظرفيتي كه ايجاد شد ، نهادهاي خاص تري براي عرصه دين ايجاد شد، از جمله دفتر تبليغات و سازمان تبلغات اسلامي. سازمان تبليغات به عنوان يك سازمان راهبردی در عرصه میدانی تبلیغ دین در كشور ماموریت توزيع و سازماندهي مبلغين را بر عهده دارد. بی شک انجام این ماموریت بدون تکیه به ظرفیتهای پژوهشی میسر نیست. چرا که در عصر ارتباطات محیط اجتماعی و فرهنگی تبليغ دين ، بسيار متلاطم و نامطمئن و متغير است. به عبارت دیگر هر روز چالش ها و شبهات جديد و ابزارهای جدیدی مطرح مي شود.  لذا انجام تبليغ دين ديگر  ساده و يكنواخت نيست. طبعا ایفای ماموریت تبلیغی به نحو احسن در فضای فرهنگی جدید نيازمند پشتيباني پژوهشی و معرفتی است. هدف گروه تبلیغ و ارتباطات دینی پشتیبانی نهادها و فعلان عرصه تبلیغ از منظر دانش ارتباطی و فرهنگی با تاکید بر نقد و ظرفیت شناسی ابزارها و روشهای تبلیغی است.

در عصر كنوني، فضاي مجازي چه تاثيري مي تواند در عرصه تبليغ داشته باشند؟

فضای مجازی باعث درنوردیده شدن مرزهای مکانی و زمانی در حوزه ارتباطات شده ، این ویژگی فرصت ها و تهدیداتی را متوجه نظام تبلیغ دین ساخته، از مهمترین ویژگی ها سرعت تحولات و گستردگی آن است. به نحوی که هر روز فناوری و ابزار جدیدی ارائه می شود. علاوه بر این زمنیه ساده ای برای هر کنشگر فرهنگی ایجاد می کند تا پیام حق یا باطل خود را منتشر کند. در این عرصه ، اينطور نيست که بتوانیم به این که يك مبلغ را یک دوره  آموزش داده و مهارت هاي تبليغي را به او ياد دهیم، بسنده کنیم. ما هر روز مي بينيم با تکیه بر ابزار های ارتباطی جدید،  شبهات جديدي در فضاهاي مجازي  در عرصه دين طرح مي شود كه بايد پاسخگو باشيم. لذا باید گفت همانطور كه فضای مجازي با توجه به سرعت و سهولت در انتقال پیام های دینی مي تواند يك فرصت جهت تبليغ دين باشد، يك تهديد بالقوه اي نیز هست.

ضرورت ايجاد گروه تبليغ و ارتباطات ديني چيست؟

تبليغ مانند هر فعالیتی مادمی که مبتنی بر تدبیر و معرفت محقق شود، می تواند به اهداف خود برسد. سیاست های نظام تبلیغ دین لازم است با تکیه بر آموزه های مکتب اهل بیت علیهم السلام ضمن تحلیل شرایط جامعه هدف تدوین و اجرا شود. این سیاست ها در مقام تدوین و اجرا، لازم است از  پشتیبانی پژوهشی در حوزه های مختلف اعم از مخاطب شناسی، مردم شناسی، ارتباط شناسی جامعه شناسی، روانشناسی اجتماعی با رویکرد اسلامی بهره مند شود. اينطور نيست كه مبلغان را پرونده تشكيل داده و در مناطق مورد نياز توزيع كنيم، كافي و وافي باشد. ما نيازمند پژوهش هستيم تا بتوانيم با بصريت و تدبير اين فعاليت ها را انجام دهيم.  هر نوع فعاليت در نظام تبلیغ دین اعم از برنامه ریزی، سازمان دهي، آموزش مبلغان، ترويج دين و ... نیازمند تدبير و پژوهش است. لذا گروه تبليغ و ارتباطات پژوهشكده كاربردي باقرالعلوم(ع) به پشتیبانی پژوهشی در حوزه تحلیل و نقد ابزارهای ارتباطی در حوزه تبلیغ دین می پردازد. این ابزارها گستره ای از ابزارهای سنتی تا فناوری های نوین هنری و رسانه های نظیر سینما و فضای مجازی را بر می گیرد. علاوه بر این ظرفیت هر ابزار در موقعیت های مختلف تبلیغی و به تناسب نوع شناسی مخاطبان و محتوای تبلیغی مورد تحلیل قرار می گیرد.

  گروه تبليغ و ارتباطات ديني درمیان گروه های علمی پژوهشکده از چه جایگاهی برخوردار است   ؟

اساسا تمركز اين گروه  بر روي روش شناسي و پشتيباني روشي از حوزه تبلیغ است. اين منطق كه عرصه تبليغ بايد براي تبليغ پشتيباني شود وجود دارد. در پژوهشكده سه گروه علمی فعال است، گروه اول كه نياز شناسي و مخاطب شناسي و رصد با عنوان علمی گروه مطالعات تربیتی و اجتماعی است با مديريت حجت الاسلام و المسلمين خان محمدي و گروه دوم،گروه مطالعات تبليغ و ارتباطات ديني است، كه بعد از نياز سنجي و رصد به این سوال پاسخ می دهد که با چه ابزار و با چه فنونی بتوانيم تبليغ كنيم و پيام ها را به مخاطب برسانيم. وگروه سوم  بررسي مي كند چه محتوا يا خوراكي بايد تزريق شود و تحت عنوان گروه تبلیغ و مطالعات اسلامی به مديريت حجت الاسلام و المسلمین جهاني فعاليت مي كند.

 لذا گروه تبليغ و ارتباطات ديني در وسط زنجيره سه گانه قرار گرفته ، گروه رصد نياز سنجي و تحليل مخاطب ،گروه دوم پشتيباني تبليغ در حوزه علوم و فنون و گروه سوم عرضه محتوايي به مخاطب.

چه  طرح هايي در گروه تبليغ و ارتباطات ديني انجام شده يا در دست انجام است؟

طرح حمايت از پايان نامه ها و رساله هاي حوزوي و دانشگاهي، طرح مديريت دانش، طرح آينده پژوهي، طرح الگوي مطلوب مبلغ زن در اسلام، طرح جامعه شناسي راهمپيايي 22 بهمن و طرح دوره هاي آموزشي مديران گروه هاي تبليغي.

استراتژي گروه تبليغ و ارتباطات ديني چيست؟

اين گروه يك استراتژي جامع دارد و آن، مديريت دانش در عرصه پژوهش هاي مرتبط با تبلیغ ديني است،  در كشورمان نهاد هاي پژوهشي خيلي زيادي در عرصه تبليغ ورود پيدا نكردند. ولي به هر حال مراكز آموزشي و پژوهشی وجود دارند كه در آنها در قالب رساله ها و پايان نامه ها و یا طرح های پژوهشی، فعاليت های تحقیقی خوبی انجام شده كه در صورت فراوری، نتایج آنها می تواند پشتيباني معرفتي از تبليغ انجام دهد. استراتژي اول ما اين بود كه از موازي كاري جلوگيري كنيم ابتدا ارتباط برقرار كرده تا بتوانيم از ظرفيت های نهادهاي آموزشی و  پژوهشي استفاده كنيم و گروه تبليغ و ارتباطات ديني حلقه واسطي باشد در به ثمر رساندن فعاليت هاي نيمه تمام و  به روز رساني آنها در جهت سير به اهداف راهبردی نظام تبلیغ دینی.

 خروجی طرح حمايت از پايان نامه ها و رساله هاي حوزوي و دانشگاهي  چیست؟

طرح حمايت از پايان نامه و رساله هاي حوزوي و مراكز دانشگاهي، در سطح کارشناسی ارشد و دکترا و نیز سطح 3 و 4 بدین صورت است که طلاب موضوع پايان نامه خود را ازمسائلي كه در پژوهشکده احصا  و از طریق سایت  اطلاع رسانی شده انتخاب  می كنند . پس از ارسال طرح نامه ها و بررسی آنها در دبیرخانه حمایت از پایان نامه ها در پژوهشکده، در چارچوب آیین نامه مصوب، از دو جهت علمی و مالی از این پایان نامه ها حمایت می شود. اين مهم سبب مي شود مسائل عینی نظام تبلیغ در دستور کار مراکز آموزشی و پژوهشی قرار گیرد. طبعا خروجی این پایان نامه ها نیز به پیشبرد اهداف عالیه نظام تبلیغ دین یاری می رساند.

دبيرخانه كميته حمايت از پايان نامه ها در گروه تبليغ و ارتباطات ديني مستقر شده، فراخوان آن هم روی سايت (www.rbo.ir) نيز قرار گرفته است.

درخصوص طرح دوره هاي آموزشي مديران گروه هاي تبليغي توضیحی بفرمایید؟

طرح دوره هاي آموزشي مديران گروه هاي تبليغي، ناظر به جريانی است كه امروزه در تبليغ دين شروع شده، و آنهم تبليغ گروهي است. گروه تبليغي هشت الي ده نفره در مناطق خاص و مشخص براي چند سال متمركز مي شوند و در كنار هم تعامل و فعاليت مي كنند و اين نوع تبليغ باعث يك نوع شناخت عميق تري نسبت به مردم و جامعه آن ناحيه شده و موجب همكاري و هم افزايي بیشتر و اثربخش تری در تبليغ دين مي شود.

خلاءی که در اين طرح مشهود بود عدم آموزش هاي كافي و علمي مديران جهت كار گروهي و شيوه مديريت آن بود. ما بايد كار گروهي و مديريت گروهي را بشناسيم تا  به تناسب آن يك دوره علمي بومي سازي شده با  نيازهاي مديران گروه هاي تبليغي تعريف كنيم و اين گروه ها این دوره ها را بگذرانند. این طرح با تعامل و همکاری دوجانبه بین پژوهشکده باقرالعلوم علیه السلام و معاونت فرهنگی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم انجام شده و هم اکنون مراحل پایانی طراحی آن طی می شود.

در خصوص كتاب جامعه شناسي راهپيمايي 22 بهمن كه در گروه منتشر كرده ايد، توضيحاتي بفرماييد؟

پيرو سخنان مقام معظم رهبري درخصوص 22 بهمن که دوسال پیش بیان فرمودند و نظرشان در مورد راهپیمایی های انقلابی همچون 22 بهمن این بود که علی رغم اینکه  يك آيين انقلابي است لکن در مورد آن كم كار شده، در گروه تبليغ و ارتباطات ديني پژوهشكده، طرح پژوهشي جهت تحلیل انسان شناختی و جامعه شناختی راهپیمایی 22 بهمن تعريف شد و با اساتيد حوزوي و دانشگاهي در زمينه مطالعات فرهنگي و اجتماعي ابعاد مختلف ظرفيت ها و پتانسيل هاي راهپيمايي 22 بهمن گفتگو  شد و در نهایت در يك كتاب  جامعه شناسي راهپيمايي 22 بهمن عرضه شد و در نمایشگاه کتاب امسال به سمع و نظر مقام معظم رهبری رسید و ایشان از نویسنده کتاب تقدیر کردند.

از طرح الگوي مبلغ زن مطلوب  که هم اكنون در گروه در حال اجراست بفرماييد؟

يكي از حوزه هاي تبليغ كه امروز بسيار فعال است و ما با آن روبرو هستيم حوزه تبليغ زنان می باشد. اكثريت جامعه زنان ايران زنان خانه داري هستند كه  وقت خالي زياد دارند و تجمعات گروهی شان را در بافت سنتي از طريق جلسات مذهبي مي گذارند و این يك مجال گسترده براي تبليغ دين است و در صورت عدم برنامه ريزي و سازماندهي آسيب زا هم خواهد بود.

متاسفانه ما در اين حوزه خوب عمل نکرده ايم يك سري افراد با ضعف هاي بنيه علمي و با تكيه بر خرافات و بدعت ها آسيب هايی را به اين حوزه وارد كرده اند. لذا با نگاه خاص بايد به اين حوزه ورود پيدا كرد. با توجه به ماهيت گروه، طراحی یک الگوی استاندارد در عرصه تبلیغ زنان تعريف شد كه فاز اول آن تمام شده و فاز دوم آن با شناسايي ميداني و نوع شناسی مبلغان زن  در شهرهاي مختلف با تكيه بر قم و تهران انجام خواهد شد که در صدد گونه شناسی مبلغان زن و مقایسه با الگوی استاندارد دینی می باشد و در نهايت با مشاركت نهادهاي كه در عرصه تبلغ زنان فعال هستند مثل معاونت تبليغ حوزه خواهران و جامعه الزهرا (س) سياست گذاري كنيم و برنامه ريزي كرده تا براي تربيت مبلغ زن مطلوب اقدام عملیاتی صورت گیرد.

ماموريت طرح آينده پژوهي در اين گروه چيست؟

ماموريت طرح آينده پژوهي تدوين سند راهبردي تبلیغ دين است. ما در  برخی از  حوزه هاي برنامه ريزي تبلیغ دچار يك انفعال هستيم، مسائل و چالش هايی در عرصه تبليغ به وجود مي آيد و ما بعد از آن مي خواهيم برنامه ريزي كنيم. نگاه آينده پژوهانه  اين است كه قبل از اينكه يك چالش و مسائلي و تهديدي باشد با نگاه آينده پژوهانه اولا آنها را تحليل كرده و بعد آينده نگاري كنيم تا بتوانيم به خلق يك آينده مطلوب برسيم نه تنها از حوزه انفعال خارج شويم بلكه بتوانيم يك رويكرد فعال داشته و به سمتي هدايت كنيم كه از تهديدها فرصت بسازيم.

لذا در گروه يك بحثي را در راستاي حمايت از تبليغ دين شروع كرده ايم كه الگوي مفهومي آينده پژوهي در عرصه تبليغ دين بود، بعداز بحث و بررسي،‌ نظام تبليغ دين، شيوه ها و تكينك هاي تبليغ و اجزا و عناصر آن به هشت اولويت در تبليغ دين رسيده ايم و با اين روش آينده پژوهي در هر كدوم از حوزه ها فعاليت هاي شروع شد.

آيا روش و طرح آينده پژوهي گروه تبليغ و ارتباطات ديني ، است؟

آينده پژوهي چند نوع است اولين روش آينده پژوهي توصیفي است و دومين روش آينده پژوهي، تجويزي است، رویکرد گروه تبليغ و ارتباطات ديني در آينده پژوهي تجويزي قرار مي گيرد. آينده پژوهي تجويزي يعني در عرصه تبليغ بر پايه مطالعات پژوهشي بايد چطوري عمل كرد تا آينده مطلوب رقم بخورد. و اگر اين اتفاق بيفتد از طريق اين نگاه آينده پژوهانه مي توان مدعي شد حتي سند راهبردي تبلیغ دين تدوين مي شود.

يكي از موضوعات كه سالهاست در خصوص آن بحث مي شود و ما به آن نرسيده ايم تدوين سند جامع تبليغ است. كه تمام دستگاه هاي تبليغ دين را در زير يك پرچم واحد گردآوري و تقسيم كار كند و بين آنها همكاري و هماهنگي ايجاد كند و هم افزای فعاليت يكديگر باشند، نه اينكه فعاليت هاي يكديگر را خنثي نموده يا موزاي كاري غیر ضروری و هدر رفت منابع ایجاد شود. از طريق مطالعات آينده پژوهي مي توان با برآيند هشت حوزه كه آينده پژوهي تجويزي در آن صورت مي گیرد، به صورت منطقی و ایده آل به سند راهبردی تبلیغ دین دست یافت.

طرح مديريت دانش چيست؟

طرح مديريت دانش در راستاي حفاظت و انتقال ميراث دانشي به نسل جوان و پويا است. همان طور كه مي دانيد در عصر كنوني  يك نسل از مديران عرصه تبليغ بيش از 50 سال سن دارند يا در شرف بازنشستگي هستند و اين افراد تجربه سي ساله مديريت در عرصه تبليغ دين را دارند، در كشور هاي ديگراز اين افراد به عنوان يك ميراث دانشي خيلي قوي در مديريت كلان استفاده و  دانش آنها را ثبت و ضبط كرده و به  مديران جوان منتقل مي كنند، ولي در كشور ما متاسفانه نه در عرصه تبليغ و نه در جاهاي ديگر اين اتفاق نمي افتد و مديران،  دانش و  تجربه ناب خود را با خروج خود از آن مجموعه با خودشان مي برند، در صورتيكه اين افراد خيلي ارزش دارند و ارزش آن ها بيشتر از ساختمان ها و تجيهزات است.  طرح مديريت دانش مديران تبليغي گروه تبليغ و ارتباطات ديني درصدد است با مديران تبليغي مصاحبه هاي عميقي انجام داده و تجارب كليدی و خاص و عامل موفقيت و يا احيانا شكست را ضبط و ثبت كرده و به مديران جوان انتقال دهد و اين مي تواند الگوئي براي ساير مركز فرهنگي ، اقتصادي و ... در جهت توسعه نظام مديريت دانش باشد.