به گزارش خبرگزاری «حوزه»، حضرت آیت الله مظاهری در سلسله درس اخلاق خود با موضوع «معرفت نفس»، نویسندگان اعمال خوب و بد انسان و لزوم مراقبت انسان از خود را مورد بررسی قرار داده اند.
بحث اين جلسه «ارتباط انسان با ملائکه از نظر قرآن و روايات اهل بيت سلام الله عليهم» است. قرآن برای توجه ما می فرمايد هميشه دو ملک مواظب اعمال تو هستند: «مَا يَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلاَّ لَدَيْهِ رَقِيبٌ عَتِيدٌ»[1] در شبانه روز دو ملک به نام رقيب و عتيد، مواظب تو هستند و برای تو پرونده می نويسند. اگر اعمال خوب داشته باشي، رقيب می نويسد و اگر اعمال بد داشته باشي، روايات می‌گويد آن عتيد هفت ساعت صبر می کند و اگر توبه کردي، هيچ و اما اگر تسامح و تساهل کردي، با تعجب آن گناه را می نويسد. مَلکی که طرف چپ هست تعجب می کند و به مَلک دست راست می گويد؛ اين بنده چقدر غافل است که از گناهش توبه نکرد.
* رقیب و عتید نویسندگان اعمال خوب و بد
در روايات می خوانيم رقيب و عتيد، يک شبانه روز پست دارند و فردا رقيب و عتيد ديگری می آيند و بالاخره مثلاً در سال قريب هفتصد ملائکه برای انسان پرونده تشکيل می دهند. اگر مثلاً کسی هفتاد هشتاد سال عمر کرده، پروندۀ او چندين هزار است. شهودي ها اين ملائکه را می بينند.
اهل دلی می گفت: در حرم مطهر امام حسين «سلام الله عليه» نمی دانستم اذان را گفته اند يا نه، از اهل دلی پرسيدم اذان شده يا نه؟ گفت: مگر نمی بينی رقيب و عتيدِ شبِ تو رفتند و رقيب و عتيد روز تو آمدند؟ پس اذان صبح شده است.
* نمایان شدن فیلم انسان در قیامت
قرآن کریم می‌فرماید: «مَا يَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلاَّ لَدَيْهِ رَقِيبٌ عَتِيدٌ». هرکاری بکنی و هرچه بگوئی و هرچه نگاه کنی و اطلاق روايت می گويد: هرچه تصور کني، اما مثل اينکه در دعای کميل، دعای مجرب شب جمعه از اميرالمؤمنين «سلام الله عليه» دارد که تصورات را نه، اما آنچه مسلّم است ديدن ها، شنيدن ها، گفتار و کردار ما را مثل ضبط صوت و مثل يک فيلم برداشت می کنند و در روز قيامت اين ضبط صوت و فیلم الهی باز و نمایان می شود. آنگاه «يَوْمَ تُبْلَى السَّرَائِرُ»[2] است؛ خوبي ها و بدي ها رومی افتد و اين اگر آدم خوبی باشد، در وقتی خوبي هايش رو افتاده و در ميان مردم می بيند چه آدم خوبی است، خوشحال می شود و می گويد «هاؤُمُ اقْرَؤُا کِتَابِيَهْ» [3] ای مردم بياييد و ببينيد چه پروندۀ خوب و درخشانی و چه فيلم عالی دارم. کردارهای مرا ببينيد که چه قدر عالي است. گفتار و شنيدنی ها و کردار و غيره را ببينيد.
* کاش بین من و اعمالم فاصلۀ مشرق تا مغرب بود!
اطلاق آيات به ما می گويد مافی الضمير هم رو می افتد و اين خيلی خوشحال می شود. اما اگر اعمالش بد باشد، باز در روز قيامت رومی افتد. به اندازه ای ناراحت می شود که می‌گويد: ای کاش بين من و اين اعمال من و بين من و اين فيلم و ضبط صوت، فاصله از مشرق و مغرب بود: «وَ مَا عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَيْنَهَا وَ بَيْنَهُ أَمَداً بَعِيداً وَ يُحَذِّرُکُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ وَ اللَّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبَادِ»[4].
قرآن می فرمايد: خدا تو را می ترساند برای اينکه پروردگار عالم رئوف و مهربان است و می خواهد روز قيامت شاد و سرافراز باشی و روز قيامت سربه زير نباشي. در بعضی روايات دارد اين آدم بدی که پروندۀ بد و فيلم بد دارد، به اندازه ای خجالت می کشد که عرق سرتاپايش را می گيرد. اين دو ملک هستند که مواظب کارهای ما از اول عمرمان تا آخر عمرمان هستند.
استاد بزرگوار ما علامه طلاطبائی (ره) دم مرگ مرتب گفت: توجه، توجه، توجه، تا اينکه جان داد. انسان اگر توجه به اين يک آيه کند، بس است که مواظب باشد.
* ای انسان! تو شنود داری
اگر انسانِ متهم در اطاقی باشد و شنودی در اطاق گذاشته باشند که هم گفتار و هم کردار را برمی دارد؛ آن گاه خيلی مواظب گفتار و کردارش خود خواهد بود که اين شنود بد برندارد و آنچه برمی دارد خوب باشد.
قرآن می فرمايد: ای انسان! تو شنود داری و آن ملائک مقرب خدا شنود توست که هم خوب و هم بد را ضبط می‌‌کنند. مواظب باش که بد را ضبط نکنند و خوب را ضبط کنند.
* مواظب باشيم در روز قيامت رسوا نشويم
پروردگار عالم رحيم و رحمان است. پروردگار عالم از هفتاد پدر مهربان، مهربان تر است. مرتب می فرمايد: ای بنده ام! توبه کن؛ اين شنودِ بد را نابود کن. اين نامۀ عمل بد را نابود کن.
قرآن می فرمايد: «يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ»[5] انسان می تواند گناهش هرچه بزرگ و فراوان باشد، نابود کند به شرط اينکه برگردد و آدم شود و با حيا شود. اين جملۀ حضرت امام (ره) در نظر شما باشد که همه جا محضر خداست و ما در محضر خدائيم، ادب حضور مراعات شود. ما شنود داريم و همه چيز را برمی دارد، از کردار خوب و کردار بد. پس مواظب باشيم در روز قيامت رسوا نشويم: «يَوْمَ تَجِدُ کُلُّ نَفْسٍ مَا عَمِلَتْ مِنْ خَيْرٍ مُحْضَراً وَ مَا عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَيْنَهَا وَ بَيْنَهُ أَمَداً بَعِيداً وَ يُحَذِّرُکُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ وَ اللَّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبَادِ». [6]
* آیا توبه، پروندۀ بد را نابود می کند یا فاصله می اندازد؟
انسان اگر توبه کند آن پرونده بد عتيد نابود می شود. اختلافی بين بزرگان است که آيا اين پروندۀ بد لعان می شود؛ به معنای اينکه نابود نمی شود بلکه فاصله هست بين ما و آن پرونده و ما در روز قيامت آن پرونده را نمی بينيم؛ يا اينکه توبه، پرونده را نابود می کند! بعضي ها مثل آيت الله کمپانی و استاد بزرگوار ما حضرت امام (ره) می فرمودند: از آيه فهميده می شود که توبه، پرونده را نابود می کند: «يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ»، اگر جداً توبه کند، يعنی پشيمان از گذشته و جبران در آينده باشد. آنگاه پروندۀ بدش نابود می شود و پروندۀ درخشانی که صفحه اولش ثواب توبه است، جایگزین آن می شود.[7]
* ملائکه ای که ما را از بلاها و آفات حفظ می کنند
از قرآن فهميده می شود ملائکۀ ديگری هم برای حفظ ما مواظب ما هستند تا ما از بلاها و از آفات محفوظ بمانيم: «لَهُ مُعَقِّبَاتٌ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ يَحْفَظُونَهُ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ»[8]. چه قدر خدا رأفت دارد و چه قدر خدا کرامت دارد! جداً حيف است که بنده معصيت و مخالفت اين خدا را کند.
اين آيۀ شريفه می فرمايد: يک دسته ملائکه حافظ تو هستند: «لَهُ مُعَقِّبَاتٌ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ يَحْفَظُونَهُ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ». اين ملائکه آمده اند که به تو کمک کنند، برای اينکه قرآن می فرمايد: آمده اند تا کمک کنند: «لَهُ مُعَقِّبَاتٌ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ يَحْفَظُونَهُ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ»، آمده اند تا حافظ تو باشند.
حال اين ملائکه با اين عظمتشان يک دفعه ببينند که آنها آمده اند حافظ اين انسان باشند و این شخص العياذبالله غيبت می کند و تهمت می زند يا نگاه به نامحرم می کند. آن هاآمده اند حافظ عفت و عصت اين خانم باشند و ببينند اين خانم بی بند و بار در کوچه هاست. اين ملائکه ناراحت می شوند.
در اينجا خدا ستّار است. پروردگار عالم اگر بدي های ما را رو بيندازد به قول امام سجاد«سلام الله عليه» در دعای ابوحمزه ثمالي، چه اوضاعی می شود. اما خدا ستّار است. ولی در روز قيامت اين حرف نيست، «يَوْمَ تُبْلَى السَّرَائِرُ»[10] است. در اين آيه هم می فرمايد: «وَ سَتُرَدُّونَ إِلَى عَالِمِ الْغَيْبِ وَ الشَّهَادَةِ». در روز قيامت فقط محضر خدا و پيغمبر و ائمۀ طاهرين نيست، بلکه در صحن قيامت است. آنگاه از بس خجالت می کشد، عرق می کند. زمزمه می کند: ای کاش بين من و اعمال من خيلی فاصله بود. قرآن اينها را برای تنبّه و توجه می گويد. ما توجه کنيم که گناه نکنيم، ما توجه کنيم ارتباطمان با خدا عالی باشد، ارتباطمان با هوی و هوس بد باشد و هوی و هوس را زير پا بگذاريم. ارتباطمان با شيطان بد باشد.
قرآن می فرمايد: اگر به راستی مُخلَص شدي، شيطان نمی تواند با تو کار داشته باشد: «إِنَّهُ لَيْسَ لَهُ سُلْطانٌ عَلَى الَّذينَ آمَنُوا وَ عَلى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُون، إِنَّما سُلْطانُهُ عَلَى الَّذينَ يَتَوَلَّوْنَهُ»[11]. شيطان چندين مرتبه به خدا تشرّ زده است.
خدا نکند کسی لاابالی شود. خدا نکند کسی بی حيا شود. آنگاه می رسد به آنجا که به خدا تشرّ می زند. چندين مرتبه تشرّ به خدا زده است، اما در تشرّها می‌گويد من با مُخلَصين کار ندارم و دشمن مخلص است. اگر انسان مخلص باشد و رابطۀ با خدايش محکم باشد، شيطان نمی تواند نزديک او بيايد. شيطان قسم می خورد: «قَالَ فَبِعِزَّتِکَ لَأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ إِلاَّ عِبَادَکَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِينَ«[12]. با همه کار دارم، اما مخلصين نه، يعنی نمی توانم و دسترسی ندارم و حق ندارم.
اين خدا با اين همه عنايت و اين خدا و اين همه ملائکه مقرب، برای اينکه ما محفوظ بمانيم و کارمان را انجام دهيم. کارمان هم اهميت به همۀ واجبات و مخصوصاً نماز و همچنين اهميت به خدمت به خلق خدا و مخصوصاً مستضعفين. با اين دو بال حرکت کنيم و خدا از ما راضی شود. دم مرگ پروندۀ بد نداشته باشيم و پروندۀ بد ما نابود شده باشد: «يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجِعِی إِلَى رَبِّکِ رَاضِيَةً مَرْضِيَّةً»[13]؛ خدا بگويد بيا، پيش خودم بيا. ای کسی که هم تو از خدا راضی و هم خدا از تو راضی است. بيا در زمرۀ اهل بيت (سلام الله عليهم) بيا «فَادْخُلِی فِی عِبَادِي»[14]. شب اول قبرش امام حسين علیه السلام بيايد و او را پيش خودش ببرد.
پاورقی:
[1]. ق، 18
[2] . الطارق، 9
[3]. الحاقة، 19
[4]. آل عمران، 30
[5]. الفرقان، 70
[6]. آلعمران، 30
[7]. ر.ک سیروسلوک؛ توبه، صص 158 - 156
[8]. الرعد، 11
[9]. التوبة، 105
[10] . الطارق، 9
[11] . نحل، 99 و 100
[12]. ص، 82 و 83
[13]. الفجر، 27 و 28
[14]. الفجر، 29
۱۳:۴۰ - ۱۳۹۹/۰۵/۲۳
۲۱:۰۳ - ۱۴۰۱/۰۲/۲۲