به گزارش خبرنگار خبرگزاری «حوزه»، حجت الاسلام محمد دشتی امروز در کرسی نقد و مناظره علمی «جایگاه منابع مفقود در تحلیل مسائل تاریخی» که در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد، به موضوع «جایگاه مشهورات مردمی شیعه در ترسیم تاریخ اسلام، تاریخ شیعه و تاریخ ائمه (ع)» اشاره و اظهار داشت: هر امت و ملتی در پیشینه تاریخی خود تحولات ریز و درشت بسیاری دارد و از سویی، بسیاری از حوادث امت ها و ملت ها بر اثر عوامل مختلف به صورت مکتوب ثبت نگردیده است.
وی ابراز داشت: با این وصف، امت ها و ملت ها کم و بیش با خود حکایاتی راجع به گذشته خویش به صورت سینه به سینه دارند که گاه از این حکایات تحت عنوان «اساطیر» در برابر «تاریخ» یاد می شود.
عضو هیأت علمی مؤسسه امام خمینی(ره) خاطرنشان ساخت: جامعه اسلامی و جامعه شیعه نیز از این مستثنی نیست و بنا به دلائل تاریخی، شاید شیعیان با حجم انبوه تری از حکایات تاریخی به صورت نقل به سینه به سینه مواجه هستند.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: اینک پرسش آن است که جایگاه منابع مفقود در تحلیل مسائل تاریخ اسلام، تاریخ تشیع و تاریخ ائمه(ع) چیست؟ به عبارت دیگر با مشهورات سینه به سینه و شفاهی مسلمانان به ویژه شیعیان، چه مشهورات محلی و منطقه ای و چه مشهورات فراگیر که در منابع کهن نیامده چگونه باید برخورد کرد و طبعا سهم این مشهورات شفاهی در ترسیم تاریخ اسلام، تاریخ شیعه و تاریخ امامان (ع) چه می باشد؟
حجت الاسلام دشتی با بیان فرضیه ای، اظهار داشت: فرضیه آن است که با توجه به عوامل متعددی که بر اثر آن عوامل، گزاره های تاریخی و به عبارت دیگر، حوادث تاریخی ثبت نگردیده و یا پس از ثبت از میان رفته و آنگاه که نویسنده متأخر شیعی و یا غیرشیعی اقدام به ثبت حوادث و یا ثبت مجدد حوادث مربوط به تاریخ اسلام، تاریخ شیعیان و یا ائمه (ع) نموده، بر اساس معیارهایی، گزینش هایی از میان حوادث کرده و طبعا مواردی از مشهورات موجود بدون هیچگونه ثبت تاریخی باقی مانده و یا در دوره های متأخرتر ثبت شده است.
وی ابراز داشت: با توجه به این وضعیت پیش آمده، نمی توان مشهورات موجود در میان جوامع اسلامی و به خصوص شیعی را کلا مردود و یا کلا صحیح دانست؛ بلکه باید با این مشهورات برخوردی محتاطانه داشت و بر اساس معیارهایی چند همچون روایی عقلی، منطقی و تاریخی، این مشهورات را به همان شهرتی که دارد، ابقا کرد و نمی توان با این استدلال که این گزارش ها در اسناد متقدم وجود ندارد، با آنها برخورد حذفی نمود.
عضو هیأت علمی مؤسسه امام خمینی(ره) خاطرنشان ساخت: بر این اساس، گاهی باید به مشهورات مردمی اعتنا کرد و آن را بر مشهورات مستند نیز مقدم نمود.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: «عدم ثبت بسیاری از حوادث»، «آثار از بین رفته»، «تعمد در نابودی برخی از آثار» و «کتمان به دلیل خارق العاده بودن رفتارهای ائمه(ع)» از جمله دلائلی است که باید به مشهورات مردمی اعتنا کرد.
امامیه میراثی غنی در عرصه های مختلف تاریخی دارد
همچنین در این کرسی نقد و مناظره علمی، دکتر نعمت الله صفری فروشانی نیز به ایراد سخن پرداخت و اظهار داشت: با نگاهی به فهرست نویسی های کهن و کتاب شناسی ها، در می یابیم که امامیه میراثی غنی در عرصه های مختلف تاریخی به ویژه در تاریخ اهل بیت(ع) دارد؛ به گونه ای شاید بتوان با مبنا قراردادن رجال نجاشی، سهم تاریخ را در مؤلفات امامی مذهبان پس از فقه و کلام در رده سوم طبقه بندی کرد.
وی ابراز داشت: اما با دور شدن از قرون اولیه و پدیدآمدن جوامع روایی به یکباره با زلزله ای مهیب روبرو می شویم که گرچه زمان و مکان آن را نمی توانیم دریابیم؛ اما اثر آنکه نابودی بخش عظیمی از این میراث است، در تاریخ علم شیعی به خوبی ملموس می باشد.
مدیر دانشنامه اهل بیت(ع) خاطرنشان ساخت: نابودی بخش عظیمی از میراث تاریخی شیعی، امامی مذهبان را در شناخت ائمه (ع) خود با نقصانی عظیم روبرو می کند و به نظر می رسد تلاش های فراوانی از سوی بزرگانی همچون سیدبن طاووس(ره) و علامه مجلسی(ره) در راه بازشناسی این میراث انجام شده که تا حدی موفق بوده است.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: اما سخن در این است که آیا نابود شدن این میراث می تواند مجوزی برای قبول هر گزارشی در قرون بعدی باشد؟ و یا باید گزارش های قرون بعدی را با مقیاس های سندی و متنی سنجید و آنگاه مورد قبول یا رد قرار داد؟
صفری بیان داشت: به نظر می رسد مفقود شدن این میراث نباید بر نقادی های روشمند در قرون حاضر تأثیر گذارد و نباید با ملاک هایی همچون شهرت در میان مردم و یا علما بدون نگاه به سند و متن به قبول گزارش ها اقدام کرد و از نکات قابل توجه، نگشودن باب تسامح در این عرصه است.
وی اظهار داشت: گرچه نمی توان به صرف ضعف منبع و یا سند، گزارشی را مجعول دانست؛ اما همچنین نمی توان با ملاک هایی همچون شهرت در میان شیعه و یا نیز به بهانه هایی همچون، رواج سنت شفاهی تا قرون متأخر اینگونه گزارش های عبور نکرده از فیلترهای نقد را پذیرفت؛ به ویژه اگر اینگونه گزارش ها حاوی نقل وقایع عجیب، حیرت انگیز و غیرقابل جای گیری در میان تاریخ باشد.
گفتنی است؛ حجت الاسلام مصطفی صادقی، دبیری علمی این کرسی نقد و مناظره علمی را بر عهده داشتند.
