به گزارش خبرنگار خبرگزاری «حوزه»، نشست علمی «دگرگونی معانی در آیات و روایات» به همت پِژوهشکده حدیث حوزه شب گذشته در این محل برگزار شد، ارایه دهنده  این نشست علمی حجت‎الاسلام مسجدی بود که در سخنانی گفت: قرآن و حدیث مهم‎ترین منبع جهت دریافت معارف مختلف، از جمله: تفسیر، فقه، اعتقادات، اخلاق، و ... است؛ بنابر این بایستی به شکل دقیق فهمیده شوند و هر آسیبی در فهم آنها ممکن است در رفتار و کردار افراد اثر گذار باشد.

وی افزود: قدم اول در فهم کلام، فهم واژگان آن است و فهم نادرست آنها موجب کج فهمی کل متن خواهد بود؛ نکته دیگر آنکه برخی واژگان در زمان گذشته معانی دیگری داشته است، که امروزه استفاده نمی‎شود، در حالیکه منظور از این واژگان در برخی آیات و روایات همان معانی است

این محقق و پژوهشگر حوزه بیان کرد: با توجه به اینکه زبان یک پدیده اجتماعی و متأثر از عوامل متعددی است ، از جمله: نیازهای جامعه ، وضعیت اقتصادی ، فرهنگی ، سیاسی ، معنی برخی واژه ها به مرور زمان عوض و دگرگون می شود، و یا برخی معانی آن، از دست داده است.

وی تصریح کرد: در نتیجه اگر واژه‎ای در حدیث یا قرآن به همان معنا به کار رفته باشد، معمولا طبق معنای فعلی تفسیر می‏شود در حالیکه معنا یا معانی فعلی منظور نیستند .

این محقق و پژوهشگر حوزه بیان کرد: تطور معنایی چند حالت دارد؛ نخست اینکه واژه چند معنا داشته باشد، و به مرور زمان استعمال آن به برخی معانی از رده خارج شود، مانند: «عقل» که به معنی دیه به کار می رفته است و «وضو» که به معنای شستن دست است.

وی تصریح کرد: حالت دوم این است که واژه از رده استعمال خارج نمی‏شود بلکه معنای آن به مرور زمان دگرگون شود مانند: «قطار –سیاره»، و گاهی واژه بار مثبت داشته است، و الآن بار منفی دارد و یا بر عکس مانند «تعمق».

این محقق و پژوهشگر حوزه گفت: درباره دگرگونی معانی (تطور معنایی) از دهه هفتاد میلادی (پنجاه شمسی ) در کشورهای عربی این بحث با عنوان «التطور الدلالی» مطرح شده است و نوشته‏هایی در قالب کتاب، پایان نامه، و مقاله، به چاپ رسید است.

وی گفت: توجه به دگرگونی معانی یا «تطور معنایی»، آثار متعددی دارد که اولین آن عدم نیاز به تأویل برخی آیات و روایات؛ مانند (نَسُوا اللَّهَ فَنَسِیهُمْ)؛ دوم، دقت معارف استنباطی از قرآن و حدیث در زمینه‏های مختلف، از جمله احکام شرعی است؛ سوم ارتفاع تعارض میان برخی روایات و چهارم پاسخ برخی مسائل روز و پنجم پاسخ برخی شبهات است.

حجت الاسلام مسجدی اظهارکرد: اولین مثالی که در این زمینه می‎توان بیان کرد، آیه 97 سوره طه است که خداوند در آن می‎فرماید قالَ فَاذْهَبْ فَإِنَّ لَک فِی الحَیاةِ أَنْ تَقُولَ لا مِساسَ وَ إِنَّ لَک مَوْعِداً لَنْ تُخْلَفَهُ وَ انْظُرْ إِلى  إِلهِک الَّذی ظَلْتَ عَلَیهِ عاکفاً لَنُحَرِّقَنَّهُ ثُمَّ لَنَنْسِفَنَّهُ فِی الْیمِّ نَسْفاً.

وی افزود: خداوند در این آیه بیان می‎کند که [موسى ] گفت: پس [از میان مردم ] برو، یقیناً کیفر تو [به خاطر دور انداختن آثار رسالت و ساختن گوساله ] در زندگى این است که [دچار بیمارى مُسرى ویژه اى شوى تا هر کس نزدیکت آید بگویى:] به من دست نزنید؛ و تو را وعده گاهى [از عذاب بسیار سخت قیامت ] است که هرگز نسبت به تو از آن تخلف نخواهد شد، و [اکنون ] به معبودت که همواره ملازمش بودى نگاه کن که حتماً آن را در آتش بسوزانیم، سپس سوخته اش را در دریا مى پاشیم.

این محقق و پژوهشگر حوزه بیان کرد: در اینجا این سوال پیش می‏آید که جنس گاو بنی اسرائیل از چه بود؟ پاسخ آن است که جنس آن از طلا است، زیرا آیه می‏فرماید: (وَ اتَّخَذَ قَوْمُ مُوسى  مِنْ بَعْدِهِ مِنْ حُلِیهِمْ عِجْلاً جَسَداً لَهُ خُوارٌ أَ لَمْ یرَوْا أَنَّهُ لا یکلِّمُهُمْ وَ لا یهْدیهِمْ سَبیلاً اتَّخَذُوهُ وَ کانُوا ظالِمین.

وی گفت: سوال دیگر مطرح می‎شود که آیا طلا می‎سوزد، و به خاکستر تبدیل می‎شود که پاسخ خیر است؛  احراق در لغت معانی متعددی از جمله حَرَقَ  الشیء دارد؛ بنابر این منظور از آیه سوزاندن گاو نیست بلکه منظور سابیدن آن با ساهون است، سپس پودر آن در دریا پاشیده می‎شود.

این محقق و پژوهشگر حوزه بیان کرد: نمونه دیگر آیه فَتَقَبَّلَها رَبُّها بِقَبُولٍ حَسَنٍ وَ أَنْبَتَها نَباتاً حَسَناً وَ کفَّلَها زَکرِیا کلَّما دَخَلَ عَلَیها زَکرِیا الْمِحْرابَ وَجَدَ عِنْدَها رِزْقاً قالَ یا مَرْیمُ أَنَّى لَک هذا قالَتْ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللهِ إِنَّ اللهَ یرْزُقُ مَنْ یشاءُ بِغَیرِ حِساب، است.

حجت الاسلام مجیدی اظهارکرد: پس پروردگارش او را به پذیرش خوبى پذیرفت و به طرز نیکى بار آورد، و زکریا را (که شوهر خاله اش بود) کفیل (تربیت) او نمود؛ هر زمان که زکریا در محراب وارد بر او مى‏شد روزیى (خاص در غیر اوقات آن) در نزد او مى یافت، (یک روز) گفت: اى مریم این روزى براى تو از کجاست؟ گفت: آن از جانب خداوند است، زیرا خدا هر کس را بخواهد روزى بى‎شمار می‏دهد.

وی گفت:  نمونه سوم روایتی است که در کافی بیان شده است که در آن عنوان گردیده است که لَیسَ فِی شَیءٍ مِنَ الدُّعَاءِ عَشِیةَ عَرَفَةَ شَیءٌ مُوَقَّت؛ علامه مجلسی در ترجمه آن بیان کرده است که  قوله علیه السلام: «شیء مؤقت»: أی مفروض، أو معین لا تتأتى السنة بدونه (مرآة العقول) بنابر این میتوان حدیث را چنین ترجمه کرد: در شب عرفه دعای خاصی وجود ندارد (بلکه میتوان هر دعایی را خواند).

این محقق و پژوهشگر حوزه افزود: سوالی در اینجا مطرح می‏شود که آیا این معنا درست است؟ نکته قابل توجه این است که اعمال روز عرفه از ظهر تا غروب نهم ذی حجه است؛ ا توجه به اینکه اعمال عرفه از ظهر روز نهم ذی حجه تا غروب آن است، معنی عشیة در این روایت و مانند آن: بعد از ظهر است، نه شام عرفه یا شب آن است چنانچه معمولاً برداشت و ترجمه می‎شود.

وی بیان کرد: یادآوری می‏شود که منظور از واژه «عشی» در برخی آیات نیز همین معنا است مانند آیه 16 سوره یوسف (وَ جاؤُ أَباهُمْ عِشاءً یبْکون ) عشا، به «شامگاهان» ترجمه شده است.