استاد علی‌اکبر رشاد در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری «حوزه» در تهران با گرامیداشت سالروز شهادت استاد شهید مطهری، به تبیین جایگاه علمی ایشان پرداخت و اظهار داشت: مرحوم علامه مطهری تربيت يافته و پرورده حوزه به شمار مي‌روند و اگر قرار باشد مختصات تربيتي حوزه‌ها را تبيين كنيم، به‌عنوان نمونه، مي‌توانيم به اين شخصيت گرانقدر اشاره كنيم. ایشان به‌تمام معنا و بمعنی‌الکلمه، تربیت‌شده حوزه محسوب مي‌شوند.
در آثار و تفكرات استاد بیشتر غور و تدبر کنیم
رئیس شورای حوزه علمیه استان تهران ادامه داد: هرچند شخصیت ایشان مورد توجه حوزه است، اما آن‌گونه که دانشگاهیان از آثار و افکار شهید مطهری بهره گرفته‌اند، حوزه‌ي علمیه بهره نگرفته است. یعنی آن مقدار که اساتید دانشگاه و دانشجویان از آثار آن شهید بزرگوار استفاده می‌کنند، طلاب مدارس علمیه استفاده نمی‌کنند. گرچه همگي به نام، آثار و اندیشه‌های آن شهید افتخار می‌کنیم، به موازات این مباهات‌کردن، باید در آثار و تفكرات او بیشتر غور و تدبر کنیم.
پایبندی استاد به سنت های اصیل حوزه
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی افزود: اگر بنا باشد سرّ موفقیت شهید مطهری بررسی شود، باید طلاب و فضلای جوان افکار و ابعاد زندگی آن شهید بزرگوار را اقتباس نموده و شرایط و ویژگی‌های او را دریابند و به آن تأسی کنند. یکی از ابعاد زندگی شهید مطهری این بود که ايشان به‌طور کامل و دقیق براساس سنت‌های اصیل حوزه درس خواند. ناگفته نماند که تعلیم و تعلّم و طلبگی در حوزه یک روند آموزشی نیست، بلکه یک فرايند پرورشی است.
رئيس پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي يادآور شد: ورود به طلبگی، ورود به فرایند سیر و سلوک است. فرايندي كه در آن ابعاد معنوی و تعبدی طلبه پرورده می‌شود و به فعلیت درمي‌آيد؛ جنبه‌های عقلی و عقلانیت او رشد می‌کند و به کمال می‌رسد؛ روحيه حقیقت‌جویی‌اش در قالب تحقیق و پژوهش علمی تقویت می‌شود؛ بُعد اجتماعی و قدرت برقراری ارتباط با غیر در او به کمال می‌رسد و مهارت‌هاي ديگري چون خطابه و تحقیق، مواجهه با مشکلات، مدیریت و دیگر توانايي‌هايي كه یک عالِم دینی به آن نیاز دارد در وجود طلبه پرورده می‌شود، و به‌قول امروزي‌ها، نوك پيكان همه این مهارت‌ها به‌سمت کسب «قوه اجتهاد» است.
راز اصلی موفقیت امثال شهید مطهری
استاد رشاد ادامه داد: سرّ و راز اصلی موفقیت امثال شهید مطهری در این است که کوشیدند به قوه اجتهاد و کمالات معنوی دست پیدا کنند و همین‌گونه هم شد. اگر اجتهاد، به‌معنای واقعی کلمه، به‌دست بیاید معجزه می‌کند و در وجود شهید مطهری این اتفاق افتاد. طلبه‌هاي جوان ممكن است سؤال كنند «سرّ اينكه فردی مثل شهید مطهری در هر ساحت و قلمرو معرفتی و فکری كه وارد شد، موفق و سرفراز بیرون آمد، چیست؟» مثلاً ایشان در فقه وارد شد و هرچند آثار فقهی کمی برجای گذاشت، رساله «مسئله حجاب» او، به‌تمام معنا، یک اثر فقهی فنّی است. ایشان در فلسفه نيز فوق‌العاده موفق بود.
استاد مطهری متکلم ـ فیلسوف است، نه فیلسوف ـ متکلّم
تولیت حوزه علمیه امام رضا(ع) تهران تصریح کرد: شهید مطهری یک فیلسوف برجسته بود. او با ورود به حوزه کلام، به تأسیس یک مکتب کلامی همت گماشت. بنده معتقدم مرحوم شهید مطهری «مؤسس کلام اجتماعی» است و این مطلب را در مقالاتی، به تفصیل، توضیح داده‌ام. شهید مطهری را در این زمینه می‌توان با خواجه نصیر مقایسه کرد. همان‌طور که خواجه نصیر، در دوره‌ي تاریخی خود، مؤسس کلام فلسفی شد و دوره‌ای از کلام به‌نام ایشان ثبت شد و با تأليف كتاب «تجريدالاعتقاد» سبك و رويكرد جديدي را در کلام اسلامی و شیعی شكل داد، در دوران معاصر نیز شهید مطهری دوره‌ای را در كلام آغاز کرد و یک مکتب کلامی را بنیان گذاشت. ايشان، به تعبیر بنده، متکلم ـ فیلسوف است، و نه فیلسوف ـ متکلّم؛ یعنی پیش از آنکه فیلسوف باشد، متکلّم است و مؤسس یک مکتب، گرایش و رویکرد کلامی است که از آن به «کلام اجتماعی» تعبیر می‌شود.
شخصیت علمی چند وجهی استاد
استاد رشاد ادامه داد: شهید مطهری در حوزه حقوق با تأليف كتاب فنّي «نظام حقوق زن در اسلام»، همچون يك حقوقدان وارد مي‌شود؛ در حوزه اقتصاد همچون یک اقتصاددان؛ در حوزه‌ي تاريخ، با تأليف کتاب «خدمات متقابل ایران و اسلام» مثل یک تاریخدان؛ در عرصه‌ی عرفان با کتاب «شرح و نقد دیوان حافظ» و «تماشاگه راز» جلوه‌اي نو از حافظ ارائه مي‌كند، و دیگر کتاب‌های ایشان چون «جمهوری اسلامی» در مباحث اندیشه سیاسی نشان از عمق فکری او دارد.
استاد منطبق بر نظام سنّتی حوزه درس خواند
شاگرد شهید مطهری افزود: سرّ این همه موفقیت در این است که ایشان دقیقاً منطبق بر نظام سنّتی حوزه درس خواند. جوهر تحصیل در سنّت تحصیلی و علمی حوزه، که طلبه بايد از آغاز آن را نشانه رود، دست یافتن به قوّه اجتهاد است. شهید مطهری این هدف را از همان آغاز پیگیر بود. تحصیل فقه و اصول به منزله پل است. اصول فقه ابزاری برای استنباط احکام شرعی و فقهی است، و چنانچه این پل با موفقیت طی شود و منتهی به کسب اجتهاد شود، طلبه به قلّه علمی می‌رسد که می‌تواند از عهده سایر مباحث بربیاید.
رئيس شوراي حوزه‌هاي علميه استان تهران ادامه داد: در حوزه‌هاي علمیه برای طلاب واحد درسی آموزشی در موضوعات ادبیات فارسی، حقوق، اقتصاد و تاریخ نداریم و در این مباحث تعلیم و تعلّمی صورت نمی‌گیرد. امروز متأسفانه در رشته‌های محدودی تدریس و تحصیل می‌شود، كه فقط شامل فقه و اصول و احیاناً منطق و فلسفه و کلام و تفسیر است و سایر دروس چندان رونقی در حوزه ندارد.
تحصیل قوّه اجتهاد
وی افزود: به طلبه‌های جوان توصیه می‌کنم در رابطه با شخصیت، تفکر و منش علامه شهید مطهری عمیق‌تر تدبّر کنند و سرّ موفقیت او را کشف کنند. به‌نظر بنده اولین عنصری که در توفیق آن شهید بزرگوار نقش پررنگی داشت، تحصیل قوّه اجتهاد بود. در کنار آن، زمان‌آگاهی نیز از شروط اجتهاد است، والا صِرف دانستن قواعد کارایی نخواهد داشت.
آگاه به زمان و به روز بود
تولیت حوزه علمیه امام رضا(ع) تهران ادامه داد: شهید مطهری ضمن اینکه آگاه به زمان و به روز بود، دردمند مردم و آماده به کار برای مقابله با دسیسه‌های جبهه استکبار نيز بود. به‌موقع شبهات دینی را تشخیص می‌داد و می‌فهمید و جواب قاطع و محکمي ارائه می‌كرد. او در قبال نظریه‌های وارداتي نظریه تولید می‌کرد.
شاگرد شهید مطهری با اشاره به تقوا و اخلاص استادش گفت: این مرد یکپارچه زلالی و اخلاص بود. یکپارچه احساس مسئولیت بود و همه وجودش را وقف حفظ مکتب اسلام و اهل‌بیت(علیهم‌السلام) کرده بود.
برخورد اجتهادی و عالمانه
استاد رشاد در پایان افزود: به نظر بنده آنچه در وجود ایشان بارزتر و شاخص‌تر بود، این بود که با مطالب، اجتهادی برخورد می‌کرد و اجتهادی برخورد کردن یعنی اقوال و مطالب دیگران را فهم‌کردن و در قبال هیچ رأي و نظري بی‌دلیل تسلیم نشدن و علاوه بر آنچه که ديگران گفته‌اند و گذشتگان ذکر کرده‌اند، سهمی را بر ثروت و سرمایه معرفتی بازمانده از اصل، افزودن. اجتهاد یعنی همین. این مفهوم از اجتهاد را شهید مطهری داشت و همین امر باعث شد تا آثار ایشان هنوز هم پاسخگوی بسیاری از مسائل جوانان و جامعه باشد.
گفتگو: مهدی زارعی
