به گزارش خبرگزاری «حوزه» به نقل از روابط عمومی دفتر تبلیغات اسلامی، هرچند اندیشه اجتماعی یکی از مؤلفه های اصلی فرهنگ اسلامی از آغاز بوده و غالب گروه‌ها و گرایش‌های دینی در اسلام به این عرصه توجه داشته‌اند؛ اما سخن از نسبت دین با جامعه و پرسش از دامنه حضور اسلام در قلمرو حیات اجتماعی چندان دیرینه نیست. در شکل‌گیری این مسئله و رشد فزاینده آن در گفتمان دین پژوهی معاصر، عوامل و اسباب چندی دخیل بوده است.
مواجهه متفکران مسلمان با پدیده های مدرن در طول دو سده گذشته و حضور پررنگ فرهنگ اجتماعی و مکاتب سیاسی غرب در محیط اسلامی از یک سو و انحطاط و آشفتگی در جوامع اسلامی از سوی دیگر، عالمان و اندیشمندان مسلمان را به تدریج به تأملات نظری در این حوزه کشاند و تفکر اجتماعی اسلام را به عنوان یکی از پرسش‌های جدی در حوزه معرفت دینی مطرح ساخت.
یکی از مهم‌ترین پیامدهای انقلاب اسلامی که هنوز هم‌چنان که باید مورد شناسایی و تحلیل قرار نگرفته، نقش آن در پیدایی یا پویایی جریان‌های فکری و شفاف‌سازی گفتمان‌های اجتماعی در حوزه اندیشه اسلامی است. انقلاب اسلامی از یک سو تفکر اجتماعی در ایران را تحت تأثیر خود قرار داد و از سوی دیگر به شفاف‌سازی و مرزبندی جریان‌های فکری کمک کرد و دیدگاه‌های مبهم و گاه آشفته متفکران را به تدریج به مواضع روشن و متمایز تبدیل ساخت.
حجت الاسلام احمد رهدار در کلاس آموزشی «جریان‌شناسی فکری اجتماعی و رویکرد تمدنی به دین» که امروز در سومین دوره طرح ملی گفتمان نخبگان علوم انسانی برگزار شد، به ارائه یک چهارچوب نظری برای تحلیل رویکردهای فعال در اندیشه اجتماعی دینی ایران پرداخت.
*برخی روشنفکران از فقدان منابع معتبر رنج می‌برند
وی در تبیین رویکرد حداقلی به دین با بیان اینکه لیبرال‌ها به کوچک‌تر شدن دایره دین اعتقاد دارند و معتقدند که هم دولت و هم دین باید دایره حداقلی داشته باشند، گفت: بعضی از روشنفکران دینی در کشور ما هم با یک استدلال درون دینی‌تری از رویکرد حداقلی دین دفاع می‌کنند.
استاد حوزه و دانشگاه افزود: این روشنفکران می‌گویند در مطالعه آیات، روایات و سیره معصومین(ع) به این نتیجه می‌رسیم که اولیای دین ولایت سیاسی بر جامعه ندارند و غایت دین هم حکومت نیست.
وی اظهار داشت: اگر دین حکومت نکند کار ویژه دین تبدیل به احکام فردی می‌شود به طوری که هرکسی یک رابطه فردی با دین پیدا می‌کند و در قلمرو همان رابطه فردی سعی می‌کند یک اخلاق فردی دینی برای خود درست کند.
حجت‌الاسلام رهدار با بیان اینکه در این طرز فکر، مدیریت اجتماع و حوزه سیاست با دین نیست بلکه با عقول بشریت و چیزهای دیگری است، گفت: روشنفکرانی که در دنیای غرب و عالم ایرانی ما به رویکرد حداقلی دین گرایش دارند، از فقدان منابع معتبر رنج می‌برند و روش مواجهه معتبر با دین را نمی‌دانند.
*رویکرد حداقلی به دین سبب عرفی شدن جامعه می‌شود
وی اغراض و امیال بشری را از زمینه‌های دیگر رویکرد حداقلی به دین عنوان و ابراز کرد: ممکن است تشخیص دهید که دین خوب است و آموزه‌های زیادی دارد و با این آموزه‌ها می‌توان جامعه را مدیریت کرد اما در هر حال حب جاه، هوس و اغراض مختلف، مانع از این شود که در مقام عمل به دین اجازه حضور دهید.
رئیس مؤسسه مطالعات و تحقیقات اسلامی فتوح اندیشه روش دیگر رویکرد حداقلی به دین را سخت بودن مسیر دین خواند و افزود: مسیر دین از آنجا که به شما گنج تحویل می‌دهد توأم با رنج است و یک عالمه شرط و شروط دارد اما مسیر مقابل دین اینگونه نیست و مانند از کوه پایین آمدن است.
وی تحقق اهداف حداقلی دین در جامعه را از پیامدهای حداقلی کردن دین برشمرد و گفت: رویکرد حداقلی به دین سبب عرفی شدن جامعه می‌شود و وقتی جامعه عرفی شود یعنی مرجعیت اجتماعی دین از آن گرفته شده است.
*دین درست معرفی نشود عرف جای آن را می‌گیرد
حجت‌الاسلام رهدار تصریح کرد: وقتی می‌گوییم عرف جای دین را می‌گیرد یعنی اگر نتوانیم دین را به خوبی معرفی کنیم، عرف، جامعه شما را مدیریت می‌کند و یک زمان فراتر از آن این است که عرف به نام دین جای آن را می‌گیرد و با قدرتی که دارد دین را به نفع خود مصادره و به نام دین حکومت می‌کند.
وی در بخش دیگری از سخنان خود به تبیین رویکرد حداکثری به دین پرداخت و گفت: رویکرد حداکثری به دین، نگاه به دین را بلند و مأموریت انسان را عظیم می‌داند و آن را محدود به عمر دنیوی نمی‌کند.
*اهداف دین جز با رویکرد حداکثری پیاده نمی‌شود
استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه ما نیاز به دین در این گستره داریم، تحقق دین را مستلزم نگاه حداکثری به آن دانست و افزود: دین یک احکام و یک بایدها و نبایدها و اهداف و برنامه‌هایی دارد که این برنامه‌ها را جز با رویکرد حداکثری به دین نمی‌توانیم و امکان ندارد که آنها را پیاده کنیم.
وی با اشاره به فرمایشی از امام راحل که در آن لازمه اجرای احکام دین را اقامه حکومت می‌دانستند، اظهار داشت: اگر حکومت نباشد، امکان اجرای احکام وجود نخواهد داشت و توان اجرای احکام نباشد، جعل احکام عوض است.
حجت‌الاسلام رهدار با بازگشت به رویکرد حداقلی به دین با بیان اینکه نگاه حداقلی به دین مستلزم حد زدن عبودیت الهی است، گفت: اگر دایره دین از دایره هستی کوچک‌تر شود معنی آن است که بین دایره دین و هستی یک فاصله‌ای ایجاد شده است که در آن فاصله دیگر خدا و احکام خدا حضور ندارد.
رئیس مؤسسه مطالعات و تحقیقات اسلامی فتوح اندیشه تصریح کرد: وقتی رویکرد به دین حداقلی باشد، شما دیگر الزامی برای تبعیت از احکام خدا ندارید یعنی آنجا ربوبیت الهی حد خورده است در حالی که ربوبیت الهی حد بردار نیست و لذا باید با دین با رویکرد حداکثری مواجه شد.
*وحی تنها پایگاه وحدت بخش
وی در این زمینه ایجاد هماهنگی بین پایگاه‌های معرفتی متفاوت را ضروری دانست اظهار داشت: تنها پایگاهی که می‌تواند و قدرت دارد که همه پایگاه‌های خود را در ذیل چتر خود قرار دهد و آن را به وحدت برساند پایگاه وحی و پایگاه دین داست.
حجت‌الاسلام رهدار افزود: رویکرد حداقلی به دین سبب می‌شود پایگاه‌های متفاوت را نتوانیم به وحدت برسانیم و زندگی بشر پاره پاره و منقطع شود، اما پیامد رویکرد حداکثری به دین مرجعیت یافتن دین در عرصه اجتماعی است و وقتی شما دین را در عرصه اجتماعی محور قرار دادید قدرت ایجابی دین را بالا می‌برید.
استاد حوزه و دانشگاه در توضیح قدرت ایجابی دین، ساختمان خانه‌ای را مثال زد که سازنده آن برای چینش سازه‌هایش از نظر فقیه استفاده می‌کند و فقیه برنامه ایجابی دین را برای ساخت این ساختمان به سازنده آن ارائه می‌دهد تا آنجا بتواند بهتر از دینش پاسداری کند.
*ضرورت نظام‌مند کردن رویکرد حداکثری به دین
وی با تأکید بر ضرورت نظام‌مند کردن رویکرد حداکثری به دین، گفت: باید بتوانیم دین حداکثری را نظام‌مند کنیم تا هر اتفاقی در جامعه می‌افتد درباره آن نظر دهد؛ تا هم احکام دین و هم مقاصد آن رعایت شود.
گفتنی است؛ سومین دوره گفتمان نخبگان علوم انسانی با حضور 390 دانشجو از سراسر کشور از 13 مردادماه بمدت 15 روز در دهکده وسف در حال برگزاریست.
اساتیدی همچون محمد رجبی دوانی، سید حمید طالب زاده، حسین کچوئیان، سعید زیباکلام، مهدی گلشنی، بیژن عبدالکریمی، حجج اسلام والمسلمین حمید پارسانیا، رهدار، احمد واعظی، عبدالحسین خسروپناه، محمد تقی سبحانی، محمد مهدی میرباقری و مسعود درخشان از جمله اساتید سخنران این دوره هستند.
