به گزارش خبرنگار خبرگزاری «حوزه» از تهران، استاد علی اکبر رشاد، امروز در نشست خبری که در محل حوزه علمیه امام رضا(ع) تهران برگزار شد، به اهمیت فقه در زندگی انسان ها اشاره کرد و گفت: دانش فقه محور و علوم مرتبط با آن، نظام زندگی مومنانه انسان ها را تامین می کند و به همین جهت است که فقه، محور علوم و دروس حوزوی قلمداد می شود. هر چند فلسفه و کلام منزلت رتبی خود را دارند و اخلاق نیز جایگاه رفیع ارزشی دارد، اما مردم ضمن التزام به عقاید و تعهد به ارزشهای اخلاقی، زندگی شان را در چارچوب آموزه های فقهی تنظیم می کنند.

دانش فقه از دیرباز مورد توجه علما بود

 رئیس شورای حوزه علمیه استان تهران افزود: در طول افزون بر هزار سال و بلکه باید گفت از عهد معصومین(علیهم السلام)، فقها و حوزه های علمیه ضمن اهتمام به ده ها نوع از علوم و معارف، اهتمام و توجه خاصی به فقه داشتند. یعنی در مقام تحقیق و نظریه پردازی و نیز در مقام تدریس و تربیت نیرو اهتمام ویژه ای به فقه داشتند و این توجه درست و بجا هم بود.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگیوی ادامه داد: در ادوار مختلف تاریخ کیفیت آموزش و پژوهش در فقه، تحولاتی داشته است و این تحولات منشاء پیدایش مکاتب مختلف فقهی شد. و حوزه های علمیه در مقام آموزش این دانش قویم، غنی و مغتنم زحمات بسیاری کشیدند و بشریت، خاصه جامعه مسلمین وام دار مساعی و تلاش های اصحاب حوزه در تولید علم و تربیت فقهی در طول تاریخ می باشند.

فقه اهل بیت(ع) مرجع نظام حقوقی کشورهای اروپایی

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی تصریح کرد: باید به این نکته توجه داشت که غیرمسلمانان هم از فقه ما برخوردارند و قوانین نظام های حقوقی بعضی کشورها مانند فرانسه از منابع فقهی مکتب اهل بیت(علیهم السلام) استفاده و اقتباس شده است.

تولیت حوزه علمیه امام رضا(ع) تهران ادامه داد: صدها سال پیش چندین ترجمه از "شرایع الاسلام" علامه حلی در فرانسه و کشورهای اروپایی در دسترس حقوقدانان بوده، و مورد استفاده و بهره وری آن ها قرار گرفت و هم اکنون بسیاری از کتب فقهی اهل بیت(علیهم السلام) به زبان های مختلف دنیا خاصه اروپایی ترجمه شده و به عنوان کتاب مرجع مورد استفاده است.

فقه، قدرت پاسخ گویی به نیازهای زندگی بشر را دارد

رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی افزود: در دوره های اخیر تحقیق و تدریس فقه دچار برخی اشکالات و مشکلات شد. و در مقام تحقیق، محققان فقه ما به حوزه های جدید و نوپیدا اهتمام کمتری دارند و این عامل موجب شد تا فقه ما در پاسخگویی به نیازهای بشر و مسلمین در جهاتی از جریان زمان عقب بماند. البته فقه ما غنی و قدرتمند است و اهل فنی اگر به کار فقهی بپردازد قدرت پاسخ گویی به همه نیازهای عمده زندگی بشر را دارد اما این که به مباحث و موضوعات نو نمی پردازیم، باعث شده تا حوزه های علمیه نتوانند پاسخگوی همه نیازها باشند.

استاد رشاد با بیان این که عیب عدم پاسخگویی به جامعه از خود علم فقه نیست، تصریح کرد: مبانی، منطق و ادبیات فقه جوابگوی نیازها است ولی عیب و اشکال از خود ما است که فقه را به موازات زمان جلو نمی بریم. و این اواخر اهتمام کافی به حوزه های جدید و عرصه های نو نشده است. و در پی آن بسیاری از موضوعات بر زمین مانده جامعه که از دین، فقه و حوزه پاسخ می طلبد، ولی حوزه های ما پاسخ آماده و کافی در رابطه با موضوعات نو مطرح شده ندارد.

وی ادامه داد: امروز در حوزه‌ی فقه عقاید و حوزه فکر، رای و نظر احکام فراوانی وجود دارد که باید به آن ها پرداخته شود و یک بخش وسیعی از مناسبات و روابط انسانی به این حوزه مربوط می شود ولی کار دقیق کافی در این موضوعات انجام نداده ایم و نیازمند کار جدی هستیم. مثلا در زمینه فقه تربیت احکام بسیاری در امور تربیتی وجود دارد که از حوزه علمیه پاسخ می طلبند و ما باید به این نیازها پاسخگو باشیم.

سبک سامرائی، الگوی نمونه روش تدریس

رئیس شورای حوزه علمیه تهران ادامه داد: در حوزه فقه خانواده، فقه فرهنگ، فقه جامعه، فقه مناسبات اجتماعی، فقه اخلاق، فقه هنر، فقه انقلاب، فقه اقتصاد، فقه پول و بانکداری، فقه حقوق بشر، فقه روابط بین الملل، فقه دیپلماسی، فقه رسانه، فقه رادیو و تلویزیون، فقه مالکیت فکری، فقه تمدن، فقه تکنولوژی، فقه مهندی ژنتیک، فقه محیط زیست، فقه شهرداری و عمران و بسیاری دیگر از موضوعات نوپیدا که مسلمین در مورد آن ها پرسش و نیاز دارند و زندگی شان با این مسائل درگیر است، حوزه های علمیه اهتمام کافی به تحقیق و یا تدریس در این زمینه ها ندارند. و این ها مشکلاتی هستند که امروز در زمینه فقه پژوهی پیش روی ما است و باید در این زمینه چاره اندیشی و اقدام شود.

وی افزود: مشکل دیگر راجع به روش آموزش فقه است. یعنی مسئله فقه آموزی. در گذشته های نه چندان دور روش هایی را بزرگان فقه و علمای دین در تدریس داشتند که کارآمدتر بود، ولی کم کم این روش ها به فراموشی سپرده شده است. مثلا سبک سامرائی، روش مرحوم میرازی بزرگ در سامرا در مقام تدریس و تربیت بود که مبتنی بر تحقیق و پژوهش و نقش فعال و مولد خود طلاب بود. این روش مبتنی بر پروردن استعدادها و نه القاء مطلب بود، و در آن پرورش دادن و پرورده شدن معیار بود به همین جهت نقش شاگرد کَم از استاد در تولید محتوا و اداره جلسه درس نبود.

رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی بیان داشت: مرحوم میرزای شیرازی بالای منبر می نشست و طرح مسئله می کرد و سپس شاگردان که قبلا در رابطه با موضوع مطالعه و پژوهش داشتند، وارد بحث می شدند و این بحث بین استاد و شاگرد، و شاگرد با شاگرد صورت می گرفت و آنچه که به عنوان فتوی و رای از جلسه بیرون می آمد حاصل داد و ستد علمی و مباحثه و تعامل بین همه افراد حاضر در جلسه درس بود. و این همان روش سبک سامرائی مرحوم میرازی شیرازی بود. و مردان بزرگی همچون میرزای نائینی حاصل همین سبک علمی بودند.

تولیت حوزه علمیه امام رضا(ع) تهران گفت: به مرور زمان این شیوه ها در حوزه های علمیه طرد شد، و عملاً این چنین شده است که بسیاری از طلاب صرفاً به عنوان مستمع آزاد در کلاس درس حاضر می شوند. یعنی می نشینند و می شنوند! و فقط استاد است که باید موضوع درس را از قبل مطالعه و آماده نموده و به طلاب ارائه دهد! و از بین طلاب حاضر چند نفر بیشتر نقّاد درس و استاد نیستند. در حالی که در روش سبک سامرائی اکثر طلاب نقاد و مستشکل بودند و بلکه نظر هم می دادند. بنا بر این شیوه رایج و کنونی که متعارف شده به شیرین خطیب مستمع نزدیک تر است تا مدرس و محصل.

ضرورت احیاء سبک سامرائی در حوزه های علمیه

استاد رشاد با بیان این که محدود شدن علوم حوزوی یکی دیگر از مشکلات کنونی است، اظهار کرد: در گذشته حوزه های علمیه از یک جامعیت علمی برخوردار بودند و طلاب و اصحاب حوزه، علوم متنوعی را فرا می گرفتند و یک فرد به علوم مختلفی اشراف داشت، و احیاناً اگر در یک علم معیّن، تخصص خاصی داشت، در رابطه با موضوعات همان علم؛ دقیق تر، عمیق تر و جامع تر نظر می داد. از این رو محدود شدن علوم در عصر حاضر، توانایی دانش آموختگاه حوزه را کاهش داده است.

وی، احیاء سبک سامرائی در حوزه ها را امری ضروری برشمرد و اظهار داشت: در صدد هستیم با کمک بزرگان حوزه این سبک را در حوزه ها احیا کنیم تا شاگردان سطوح عالی و درس خارج بیشتر در مظان تحصیل اجتهاد قرار بگیرند.

استاد رشاد با بیان این که اجتهاد متجزّی، تعبیری نادرست از اجتهاد است، عنوان داشت: در کنار اجتهاد، عنصر تخصص شرط لازم برای پاسخ به نیازهای جامعه است. زیرا اجتهاد یک روش و دستگاه فهم است ولی متعلّق و موضوع فهم نیاز به تخصص دارد. بنا بر این یک فقیه، باید هم مجتهد باشد یعنی بالفعل به کاربرد دستگاه فهم دین مجهز باشد، و هم متخصص باشد یعنی قلمرو علم اقتصاد و سیاست و نظایر آن ها را بشناسد تا بتواند در مورد آن فتوا بدهد. و فقیهی جامع است که هم مجتهد و هم متخصص باشد.

راه اندازی رشته تخصصی « فقه نظام ساز» در حوزه تهران

رئیس حوزه علمیه استان تهران در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به راه اندازی رشته تخصصی « فقه نظام ساز»، بیان داشت: از مجموع سی رشته ای که مورد نیاز جامعه است، پنج رشته تخصصی را به جهت اولویت هایی که داشتند، در نظر گرفتیم برگزاری کلاس های این رشته ها را از سال تحصیلی جدید در حوزه علمیه امام رضا(علیه السلام) و تدریجاً در سایر مدارس آماده و مستعد حوزه تهران اجرایی کنیم.

وی، اتمام سطح سه، اشتغال در درس خارج، داشتن حسن سابقه علمی و اخلاقی، و امتیاز معدل را از جمله شرایط پذیرش طلبه در این رشته ها عنوان کرد و افزود: این پنج رشته شامل فقه سیاست، فقه قضا، فقه اقتصاد، فقه پول و بانکداری، و فقه صنایع غذایی می شود و عواملی چون در دسترس بودن علم مربوط به این رشته ها، وجود اساتید متخصص، شدت نیاز جامعه به این موضوعات و تبیین راهبردهای مقام معظم رهبری در این موارد، از جمله معیارهای ما در انتخاب این رشته ها به عنوان اولویت نخست بودند. 313/42