خبرگزاری «حوزه»/ در مدت زمان خدمت در استان قم خوشبختانه ارتباط خوبی با خبرنگاران و رسانه های استان داشته  است؛ دومین فوق لیسانس خود را نیز در رشته ارتباطات جمعی گرفته و به این مقوله علاقه خاصی دارد هرچند می گوید، در این هشت سال ضرورتی برای مصاحبه های متعدد ندیدم، ولی در این تعاملات مستقیم و غیر مستقیم همیشه خاطرات خوبی در ارتباط با اصحاب رسانه داشته ام.

حمید مکارم مشاور وزیر خارجه در قم، به مناسبت پایان دوره فعالیتش در قم طی گفت وگو با خبرگزاری حوزه، به تشریح اجمالی برنامه های 8ساله این نمایندگی پرداخت که مشروح آن تقدیم می شود:

در این هشت سال احساس خوبی از حضور در قم داشتم؛ بنده در کشورهای مختلف و در ادارات مرکزی فعالیت داشتم ولی این هشت سال را جزو دوره های زرین زندگی خودم می دانم و افتخار می کنم که در این فضا تنفس کردم؛ شاید باقیات صالحات خودم را در اینجا بهتر درک می کنم.

* خدمت به شهر کریمه اهل بیت(ع) افتخار بزرگی است

خدمت به شهر کریمه اهل بیت(ع) افتخار بزرگی است و حتی همکارانی که در دفتر فعالیت کرده‎اند نیز در این مدت آثار و برکات حضور خود را در قم به عنوان حرم اهل بیت(ع) مشاهده کرده اند.

اگر بخواهم فعالیت‎های دفتر را دسته بندی کنم می توانم به سه نوع فعالیت اشاره کنم؛ اولین فعالیت این دفتر، فعالیتی است که مشترک با سایردفاتر وزارت خارجه در 22 استان دیگر است که عبارت از خدمات کنسولی است؛ این خدمات 13 بعد دارد و  شامل تائید اسناد، امور زندانیان و بازداشت شدگان خارج کشور، مشکلات دانشجویی، متوفیان، گم شدن مدارک، مشاوره های کنسولی و... می شود.

ما روزانه چند مورد مراجعات  این چنینی داریم که مراجعان، مشکلات اقوام و بستگان و دوستان خود را مطرح می کنند و ما به کمک سفارت های خود در اقصی نقاط جهان سریعا حل و فصل می کنیم چون ما دارای ارتباط آنلاین با آنها هستیم.

مردم استان که در گذشته با چنین مشکلاتی مواجه می شدند برای حل مشکلات خود مجبور بودند به تهران رجوع نمایند، ولی در حال حاضر این مباحث در قم قابل پیگیری است؛ در ضمن در این دفتر مشاوره های کنسولی رایگان نیز به مراجعان ارایه می کند. در این هشت سال با تمام هم و غمی که همکاران این دفتر برای حل و فصل مشکلات مردم به خرج داده اند، مشاهده نکردم که کسی با ناراحتی دفتر را ترک کند.

قطعا اگر فرودگاه بین المللی قم در این استان ایجاد شود دامنه کار بخش کنسولی دفتر بسیار گسترده تر خواهد شد؛ چون این دفتر باید ویزای فرودگاهی نیز ارایه کند؛ ویزایی که در همه فرودگاه های بین المللی کشور ارایه می شود؛ به هرحال، روزانه حدود بیست نفر ارباب رجوع در این خصوص به دفتر مراجعه می کنند که این امور با دو کارشناس کنسولی پیگیری می شود.

فعالیت دیگری که از جنس فعالیت های مشترک ما با سایر نمایندگی هاست، فعالیت های اقتصادی و دیپلماسی اقتصادی و کمک به جذب سرمایه های خارجی برای استان است؛ در این دولت سعی شده که روابط استان ها با خارج از کشور توسعه داده شود و در این زمینه اختیاراتی به استانداران داده شده است.

* وظیفه اول خود بین المللی کردن بعد دینی قم

اما مهمترین وظیفه ای که ما را از فعالیت های دیگر استانها متمایز می کند، خدمتی است که به حوزه علمیه انجام می دهیم؛ در این راستا ما وظیفه اول خود را کمک به بین المللی کردن فضای قم می دانیم؛ البته منظور ما از قم، بیشتر بعد حوزوی و دینی آن مدنظر است؛ برای رسیدن به این هدف اقدامات خاصی انجام شده است: .

نخست آنکه سعی شد در دیدارهایی که با مسئولین حوزوی داشتیم تاکید کنیم که  موسسات حوزوی،  بخش بین الملل خود را فعال کنند؛ مثلا اوایل حضور بنده در این سمت، ملاقاتی با آیت الله حسینی بوشهری و همچنین آیت الله مسعودی خمینی انجام دادم که پس از آن  کم کم  بخش بین الملل حوزه در حد یک معاونت  تشکیل شد. بخش بین الملل حرم نیز گسترش یافت و امروز خوشبختانه این بخش دارای خادمان بین المللی زیادی است که در این عرصه خدمت می کنند.

* ایجاد انسجام و وحدت رویه در فعالیت های بین المللی موسسات حوزوی

خوشبختانه پس از یک مدت، مشاهده کردیم که عطش فعالیت در عرصه بین‎الملل در قم کامل شده و خیلی ها فعال شده اند؛ لذا با مشاورت دفتر مقام معظم رهبری، یک کمیته هماهنگی فعالیت‎های بین‎المللی قم ایجاد شد تا موسسات حوزوی که به دنبال فعالیت‏های بین المللی هستند، در جلساتی منظم همفکری کرده و  مصوباتی را به تصویب برسانند.  این کمیته چند سال است که ماهانه تشکیل جلسه می دهد و آثار و برکاتی در زمینه ایجاد انسجام و وحدت رویه در موسسات حوزوی داشته است.

یکی از فعالیت های دفتر وزارت امور خارجه در قم ساماندهی رفت و آمدهای بین المللی در قم است که پیش ازاین ساماندهی درستی نداشت و هیاتها به شکل پراکنده ملاقات‎هایی  با علمای عظام انجام می دانند و یا هیاتهای علمایی که به خارج سفر می کردند؛ بعضا بدون دقت و هماهنگی های لازم انجام می پذیرفت. لذا ما در این زمینه اعلام آمادگی کرده ایم که حاضریم گزارش هایی را از کشور مقصد به مسافران سفرهای مهم به خارج از کشور ارایه دهیم؛ یا ملاقات هایی با مسئولان میز کشور مقصد در وزارت خارجه ترتیب داده شود تا این هیاتهای دانشگاهی و حوزوی نسبت به فضای کشور مورد نظر توجیه شوند.

* اهمیت بین المللی کردن فضای قم

در این مسیر یک نقاط ضعفی نیز وجود دارد و مسیر بین المللی کردن قم آن قدر هم هموار نیست. همه باید دست به دست هم بدهند و آن را حل کنند،

مهمترین نکته در این مسیر آن است که : فعالیت در عرصه بین المللی نیازمند عناصر بین المللی است. متاسفانه در خروجی های حوزه افرادی که مناسب برای حضور جدی و همه جانبه در عرصه بین المللی باشند کم است؛ تعدادی طلبه زبان دان داریم، ولی کسی که از جمیع جهات نماینده خوبی برای حوزه و تشیع و جمهوری اسلامی باشد و در یک کلام نماینده جامع الاطراف باشد، به شکل محدود یافت می شود.

همیشه در دیدارهایی که با مدیران حوزه داشته ایم روی این مساله تاکید کرده ایم، به عنوان مثال اجلاس های مهمی در عرصه حقوق بشر در جهان برگزار می شود که چالشهای علمی و حقوقی  در آن جا مطرح می گردد و بد نیست برخی از فضلای زبان دان حوزه به این اجلاس ها اعزام شوند؛ نکته جالب آن است که مسئولان وزارت خارجه تمایل خود را در این زمینه اعلام کرده اند، ولی متاسفانه افرادی که بتوانند در این زمینه مشارکت کنند کم است.

مثال دوم: من زمانی که در قطر فعالیت داشتم از طرف شبکه الجزیره تماس هایی با سفارت برقرار می شدو درخواست می کردند مثلا برای فلان برنامه تلوزیونی یکی از کارشناسان علمی و دینی را معرفی کنیم و همه هزینه ها را نیز برای حضور آنها فراهم می کردند ولی خیلی اوقات کسی نبود که  ما با طیب خاطر در مناظرات رسانه ای  شرکت دهیم؛ زیرا این مباحث نیازمند احاطه علمی و سیاسی و فرهنگی و... است.

مثال سوم برخی از سفرا یا رایزنان فرهنگی ما باید روحانی باشند؛ از جمله سفیر جمهوری اسلامی ایران در واتیکان، این فرد باید ضمن برخورداری از جنبه های علمی و اخلاقی ، هم زبان دان باشد و هم فضای بین المللی و  جهان مسیحیت و عرف دیپلماتیک را بشناسد. ما چند نفر واجد شرایط داریم؟

* دست های زیادی به سمت حوزه  دراز است

مثال دیگر اینکه، امروزه کرسی های شیعه شناسی در دنیا زیاد شده است و ما نیازمند عالمانی هستیم که با زبانی بین المللی به معرفی شیعه بپردازند که هم قابل فهم باشد و هم علمیت کافی داشته باشد.

متاسفانه گاهی اوقات که هیئت های خارجی به قم می آیند، مباحث به شکلی مطرح می شود که نه مترجم می تواند آن را ترجمه کند و نه طرف خارجی متوجه منظور طرف ایرانی می شود؛ گاهی در این دیدارها از اصطلاحات و الفاظی استفاده می شود که برای طلاب ایرانی سطوح عالی استفاده می شود!.

* روحانیون بین المللی تربیت شوند

به هر حال وجود روحانیونی که بین المللی فکر کنند و در فضای بین المللی تنفس کرده باشد و همچنین شبهات دشمن را به خوبی رصد کرده باشند کم است و باید این نیروها در حوزه تربیت شوند و کشور از این فراورده ها بهره مند شود.

* ضعف های سخت افزاری در بین المللی کردن قم

نکته دیگری که مانع از ایجاد فضای بین المللی در قم شده است، ضعف های سخت افزاری است؛ مثلا وقتی که می خواهیم هیئت های سنگین و مهم خارجی را به قم دعوت کنیم، نگرانی های خاصی از  وضعیت هتل ها و معابر و ترافیک و امور تشریفاتی داریم؛  ما توان عرضه محتوای  بلند علمی را دارا هستیم و می توانیم میزبان اجلاس های قوی بین المللی در قم باشیم ولی هنوز زیرساخت های لازم برای این امر فراهم نیست.

* فرهنگ عمومی قم

سومین نکته فضای عمومی و فرهنگ عمومی قم است که هنوز بین المللی نشده است؛ به عنوان مثال هنوز کسبه، پلیس، دانش آموزان و .... آموزش خاصی برای نحوه تعامل با توریست ها و هیاتهای خارجی ندیده اند؛ اصولا کشورهای توریست پذیر این آموزش ها را در عرصه های مختلف ارایه می دهند و روی همه اقشار خود کار می کنند؛ در این کشورها نحوه تعامل با میهمانان خارجی، سرمایه گذاران و هیئت های خارجی به خوبی آموزش داده می شود.

بسیاری از این هیئت ها در دیدار با علما و مسئولان سخنان بسیار خوبی می شنوند، ولی در بیرون از این جلسات برخوردهایی را می بینند که بعضا هم سطح با این سخنان نیست؛ در واقع تمام حرکات ما در بیرون و نحوه برخورد ما با این میهمانان باید در شان حرم اهل بیت(ع) باشد؛ البته مردم تقصیری هم ندارد، زیرا در این زمینه آموزش های فنی و رسانه ای داده نشده است؛ در کشورهای توریست پذیر، این آموزش ها در مدارس و رسانه ها  به مردم داده می شود؛

* ملاقات های قم بهتر از تهران بوده است

علیرغم آنچه ذکر شد، قم پتانسیل زیادی برای ارتباطات بین المللی دارد. هیئت های پارلمانی یا دانشگاهی و نخبگانی که به قم می آیند بارها اعتراف کرده اند، مباحثات بسیار خوبی در قم داشته اند به حدی که ملاقات های قم  را بهتر از تهران دانسته اندو  این باعث افتخار است.

ضمنا حرم حضرت معصومه(س) فضای روحانی عجیبی دارد و هیئت های خارجی متعددی به قم آمده اند، شیفته این حرم  مطهر شده اند، حتی بعضا درخواست حضور مجدد را در این حرم می کنند.

* اعجاب میهمانان مسیحی از 400 آیه قرآن در خصوص نجوم

به عنوان مثال، زمانی که هیات حزب سبزهای آلمان در جریان مباحث زیست محیطی اسلام قرار گرفتند بسیار متعجب شدند و گفتند ما کتب مسیحیت را بررسی کرده ایم و در این زمینه چند جمله بیشتر ندیدیم ولی شما کتابهای قطوری در زمینه اسلام و محیط زیست دارید.؛ یا زمانی که هیئتی از رصد خانه واتیکانی شنیدند که 400 آیه قرآن در خصوص نجوم بیان شده است، بسیار متعجب شدند، زیرا دست آنها در متون دینی دراین گونه موارد خالی است به هر حال زمینه های بسیاری در حوزه دینی و فرهنگی در فرهنگ شیعه و قم وجود دارد که برای گروه های علمی خارجی جالب است؛

* قم و سیاست خارجی

در عرصه سیاست خارجی نیز به رغم معدود بودن کارشناسان ما، فعالیت های خوبی در این دفتر انجام شده است؛ در واقع باید گفت که هیچ پرونده مهمی در سیاست خارجی باز نشده مگر اینکه یک گوشه از آن به قم مربوط شده است و این دفتر در آن نقش آفرینی داشته است؛ از بحث برجام گرفته تا مباحث حقوق بشری و مباحث تکفیر و جریان های تکفیری و مقولاتی که به عنوان پرونده های مهم سیاست خارجی مطرح هستند.

* نقش دفتر قم در برجام

 به عنوان مثال در زمینه برجام و در عرصه تبیین فتوای رهبری برای کشورهای مذاکره کننده این دفتر نقشی مهم ایفا کرد؛ در زمینه تحریم سلاح های کشتار جمعی مبانی فقهی و فتوایی محکمی در شیعه وجود دارد، ولی کشورهای دیگر آن را جدی نمی گرفتند، یکی از کارهای ما آن بود که اسناد و ادله این فتوا را از راه دور و نزدیک به کشورهای مذاکره کننده ارایه دادیم و حتی یک هیئتی از اساقفه آمریکا به قم آمدند و دیالوگ های صریح و روشنی را با اساتید برجسته حوزه برقرار کردند؛ ادامه این مذاکرات نیز در واتیکان  برگزار شد؛ همچنین مقالاتی که در این موضوع سفارش داده شد و علما و فضلا آنها را تهیه کردند و سپس به جلسه مذاکرات ژنو فرستاده شد.

ضمنا در بحث برجام اقدام دیگر ما تنظیم چند سفر برای مقامات عالی رتبه وزارت خارجه و مسئولین سازمان انرژی اتمی به قم بود. تا در دیدار با علما و فضلای حوزه و جامعه مدرسین بود تا از دیدگاهها و رهنمودهای علما استفاده کنند و پاسخگوی سوالات احتمالی باشند.؛ غیر از برجام نیز در زمینه معضلات جدی جهان اسلام و مشکلاتی که داشتیم مکررا سفرای ما و معاونان وزیر خارجه در دولت های قبل و دولت فعلی به قم آمدند.

از وقتی که این دفتر ایجاد شده است، رفت آمد سفرا و مدیران وزارت خارجه در قم نیز بیشتر شده است؛ هر سفیری که به هر کشری اعزام می شوند معمولا پیش از اعزام  به قم  و به محضر علما می آیند و تا کنون بهره های زیادی نیز از این ملاقات ها ایجاده شده است.

ضمنا گاهی بولتن ها وگزارش هایی نیز برای نخبگان حوزه از این دفتر ارسال شده و می شود که برای کمک به بین المللی تر شدن فضای حوزه است؛ همچنین کتابخانه مختصری در این دفتر وجود دارد که برخی از نیازهای محققین را برآورده می کند، ولی مهمتر از آن، ارایه مشاوره های فنی در زمینه پژوهش های علمی و پایان نامه ها و تحقیقات دانشگاهی است که ارجاع به مرکز اسناد و کتابخانه وزارت خارجه  می شود.

* نمایشگاه های کتاب و امور فرهنگی

در بحث کتاب و شرکت در نمایشگاه کتاب و عرضه کتاب نیز باید گفت که این کار، بیشتر با سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی است و با توجه به ایجاد سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در حال حاضر بخش فرهنگی در وزارت خارجه وجود ندارد و بودجه مستقلی نیز در این زمینه نداریم اما یک اداره کل دیپلماسی عمومی در وزارت خارجه وجود دارد که برخی مکاتبات و هماهنگی ها را انجام می دهد.

* مرجعیت و حوزه در همه حال از شان و کیان مستقلی برخوردار است

مرجعیت و حوزه همیشه و در همه حال از شان و کیان مستقلی برخوردار بوده است، علما و حوزه همیشه بر اساس تکلیف و وظیفه شرعی موضع گیری می کنند و اتفاقا ماهم از این مساله استقبال می کنیم، چون همیشه قرار نیست همه حرف ها از زبان مسئولان وزارت خارجه و یا مسئولان سیاسی زده شود و عالمان دین به دلیل هویت مستقل خود به راحتی می توانند با توجه به شرایط بین المللی موضع گیری کنند.

* فعالیت در عرصه بین المللی یک شمشیر دو دم است

 فعالیت در عرصه بین المللی یک شمشیر دو دم است و اگر ظرافت های این امر لحاظ شود و مباحث با یک فکر عمیق و حساب شده بیان شود، قطعا آثار بسیار خوبی برای کشور دارد؛ ولی اگر این اقدامات و موضع گیری ها ناشیانه و عجولانه  باشد راه ما را در خارج می بندد.؛ در این عرصه گاهی  رعایت حواشی و ظرافت ها از اصل مساله نیز مهمتر است؛ الان که عطش کار بین المللی در حوزه بالا رفته است در انجام پروژه ها  حتما باید یک عقل جمعی فرایند را مدیریت کند.

* سرویس های اطلاعاتی  دنیا به شدت نظارت می کنند

اینکه یک هیئت حوزوی عالی رتبه بدون هیچ مشورتی با وزارت خارجه در یک منطقه پرچالش حضور پیدا کند، کارخطرناکی است، چون ممکن است به خود آنها ضربه بزند و هزینه های بسیاری به آنها و حتی کشور تحمیل کند؛ زیرا اصل اول در این گونه سفرها شناخت کامل از شرایط کشور مقصداست. مساله امنیت نیز در اینگونه سفرها بسیار مهم است، به دلیل آنکه سرویس های امنیتی دنیا حتما  این هیات ها را نظارت می کنند.

امیدواریم تلاشهای ما و شما مقبول حضرت حق و اهل بیت (ع) باشد.