به گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری «حوزه»، نماز جمعه این هفته هامبورگ به امامت حجت الاسلام والمسلمین رمضانی امام و مدیر مرکز اسلامی هامبورگ اقامه شد. مدیر مرکز اسلامی هامبورگ در خطبه های این هفته به ادامه مباحث حیات دینی پرداخت.

متن خطبه های نماز جمعه این هفته هامبورگ به این شرح است:

یکی از مسائلی که در حیات دینی بسیار مهم و غیر قابل انکار است، موضوع تربیت فرزندان می باشد که از اهمیت ویژه ای برخوردار است. به همین جهت این مهم در مفاهیم دینی مورد تأکید زیادی قرار گرفته است، از همین رو افراد متدین نیز باید به تربیت دینی و فرهنگ قرآنی ایمان آورده و آن را باور کنند؛ و فرزندان خود را با این شیوه تربیت نمایند.

تربیت صحیح از منظر اسلام

از دیدگاه دانشمندان مسلمان و غیر مسلمان دربارۀ تعریفِ «تربیت»، اصول و مبانی آن، اختلاف نظرها و یا اشتراک نظرهایی وجود دارد که در این مختصر مجالی برای آن نیست. لذا سخن در این خصوص به زمانی مناسب واگذار می شود. امّا در اهمیّت آن همین بس که بهترین و زیباترین فضیلت ها[1] و قابلیت های انسان پس از تربیت صحیح آشکار می گردد. به همین جهت در اسلام بیشترین دقت در تعاریف، به تربیت نمودن انسان در جهت شکوفا شدن استعدادهایش و بالفعل نمودن آنها بر می گردد. البته بسیاری از خلقیات و صفات پسندیده با الگوگرایی و الگوپذیری و همانند سازی در انسانها پدید می آید، و باعث رشد و کمال آدمیان می گردد. به همین جهت اسلام تربیتی را صحیح می داند که استعدادهای درونی انسان را فعلیت بخشد، و سبب شکوفایی و بالندگی ایشان شود، و در نتیجه او را به سعادت و کمال حقیقی برساند.

شیوه و الگوهای تربیت صحیح

مسألۀ تربیت به لحاظ شکل و محتوی، دارای دو معنای «خاص و عام» است که در یکی تلاش می شود به شیوه های گوناگون اندیشه ای انتقال داده شود، و صفاتی در یک محدودۀ سنّی خاص بوجود آید. به همین جهت به این نوع از شیوه های تربیتی، «تربیت رسمی» می گویند؛ که این شیوه غالباً در مراکز و محیط های آموزشی صورت می پذیرد، و مباحثی مانند: آداب برخورد کردن، احترام به والدین و بزرگترها، ارزش علم گرایی، و آموزشهای متناسب با سنین مختلف، در این نوع مراکز آموزش داده می شود. یکی دیگر از انواع و شیوه های تربیتی، «تربیت عام» است؛ که در همۀ مراحل زندگی انسان جریان دارد، که عوامل داخل محیط خانواده و بیرون از آن، هر کدام برای شکوفایی این استعداها و ظرفیتها نقش آفرین است. از همین رو حجتها و چراغهای هدایت بشر که انبیاء و اولیای الهی و جانشینان آنان ـ علمای اخلاق و تربیت و مربیان متخصص ـ می باشند، مسئولیت دارند که این نوع تربیت را به آحاد بشر آموزش داده، و آنان را بر اساس سجایای اخلاقی ـ که از وحی سرچشمه می گیرد ـ تربیت نمایند. لذا نمی توان در این شیوۀ تربیتی، به موضوع خاصی اشاره نمود. زیرا تربیت انسان به معنای جامع مورد نظر است، و هر کس به وظیفه و رسالت خود در این شیوه نقش آفرینی می کند.

نقش پدر و مادر در تربیت فرزند

در محیط خانواده مهمترین نقش تربیتی با پدران و مادران است، و این دو در کنار یکدیگر باید تلاش کنند جنبه های عاطفی و غریزی، عقلانی و معنوی فرزندان را مورد توجّه قرار دهند، و متناسب با شرائط روز آنان را تربیت نمایند.

بسیار روشن و واضح است که در برخی از شرائط و سنین، تربیت فرزندان بسیار دشوار به نظر می رسد. زیرا توجّه نمودن به ابعاد روحی و روانی نوزاد و رعایت همۀ آداب، نظیر: شیر دادن، انتقال آرامش، محبت نمودن، برقراری امنیت، و... از طرف مادر به فرزند در این دوران از ظرافت و لطافت های خاصی برخوردار است؛ و این حساسیت و دشواری در ایام حدوداً سه سالگی فرزند جلوۀ بیشتری دارد که نقش پدر و مادر نیز در این برهه از زمان برجسته تر می شود. چرا که کودک با حواس پنج گانۀ خود با محیط خارج ارتباط برقرار می کند، و والدین باید مراقب رفتار، کردار، و گفتار خود باشند. زیرا هر حرکتی از آنها فوراً به مغز و ذهن کودک منتقل و ثبت می شود. به همین جهت رفتارهای تند پدر و مادر، و کردارهای نابجا و سایر رفتارهای بد از سوی والدین، بر کودک اثر منفی می گذارد. چه اینکه اعتدال در رفتار و کردار و گفتار والدین، اثر مثبت و عمیقی را در ذهن کودک بر جای خواهد گذاشت.

نقش فطرت در تربیت صحیح

با توجّه به اینکه هر نوزادی به «فطرت پاک» آفریده شده، به همین جهت پدر و مادر می توانند همه چیز فرزند خردسال خود را از ادب گرفته، تا اعتقاد و باورش را تغییر دهند. چرا که خدای تعالی در این آیه شریفه بر این مهم تأکید نموده و می فرماید: «وَ لْيَخْشَ الَّذينَ لَوْ تَرَكُوا مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّيَّةً ضِعافاً خافُوا عَلَيْهِمْ فَلْيَتَّقُوا اللَّهَ وَ لْيَقُولُوا قَوْلاً سَديداً؛ كسانى كه اگر فرزندان ناتوانى از خود بيادگار بگذارند از آينده آنان مى‏ ترسند، بايد (از ستم درباره يتيمان مردم) بترسند! از (مخالفت) خدا بپرهيزند، و سخنى استوار بگويند».[2] بر اساس تصریح این آیه شریفه، مسئولیت مهم تربیت به پدر و مادر سپرده شده است، لذا اگر کوتاهی کنند نتیجۀ این کوتاهی در تربیت صحیح، به فرزندشان و خودشان بر می گردد. از همین رو تجربه های گذشته نشان می دهد که زیربنای اخلاقی و اعتقادی و شخصیتی کودک از سن سه سال تا ده سالگی وی شکل می گیرد. بنابراین والدین باید مراقبت های لازم را نسبت به فرزندان خود، در این زمینه داشته باشند. اما هنگامی که فرزند سن ده سالگی را سپری می کند، در این دوره و پس از آن والدین باید به اصول مهم تربیتی توجّه داشته باشند که برخی از آنها عبارتند از:

1ـ از آنجا که اساس تربیت از خانواده شروع می شود و به جامعه منتهی می گردد، بنابراین والدین باید خود را از هر جهت آماده تربیت فرزندان نمایند، و متوجّه باشند شخصیت و اخلاق آینده فرزندانشان به تلاشهای آنها مربوط می شود.

2ـ برای تربیت فرزندان خود از مشاوران تربیتی کمک گرفته، و با صبر و حوصله و بردباری به امر تربیت فرزندان مشغول باشند و از آن به سادگی عبور نکنند. بلکه باید امر تربیت فرزند را جدّی گرفته و توجّه داشته باشند که تربیت و آموزش نونهالان با روش خشونت و دیکتاتوری و اهانت نباید توأم باشد. زیرا فرزندان در این سنین از روی غریزه قوی، تلاش می کنند که اراده و استقلال شخصیتی خود را به دست آورند؛ لذا نباید جلوی اراده و استقلال آنها گرفته شود، و با خشونت والدین همراه باشد. زیرا ممکن است خطرات جدّی را برای فرزندان به دنبال داشته باشد.

تأثیر درآمد حلال بر تربیت صحیح فرزندان

از نظر اسلام لقمه حلال و پاک در تربیت صحیح فرزندان نقش بسیار زیادی دارد که پدر و مادر می بایست به این مهم توجه ویژه ای داشته باشند. بنابراین باید هم خود والدین و هم معلمان قرآن و دینی آنان، این مسألۀ مهم را کم کم به آنها آموزش دهند.

هدف اسلام از تربیت صحیح انسان، شکوفائی همۀ ظرفیتها و استعدادهای وجودی است

والدین باید با رفاقت و دوستی و اعتماد سازی بهترین انیس و همدم فرزندان خود شوند، و دغدغۀ آنها تربیت همۀ ابعاد وجودی فرزندشان باشد تا زمینۀ سعادت در دنیا و آخرت را برای آنها فراهم شود. از همین رو توجّه به اهداف تربیتی برای والدین، از نظر اسلام بسیار مهم است. زیرا اسلام هدف خود را از تربیت صحیح انسان، شکوفائی همۀ ظرفیتها و استعدادهای وجودی وی می داند، تا او به صفات الهی و انسانی آراسته شود. به همین جهت شناخت این اهداف و جهت دهی به سمت آن، از مهمترین وظایف اصلی والدین شمرده شده است. همچنین والدین می بایست فرزندان خود را به رشد، طهارت، حیات طیب و پاک، بندگی خدا، و داشتن تقوا و معنویت، داشتن تفکر و تعقل، تقویت حسّ مسئولیت پذیری و داشتن روحیه تعاون، و صحت جسم و روح، فرا خوانند؛ و با فراهم کردن شرائط درست زندگی نمودن، فرزند را در مسیر کمال قرار دهند.

---

[1]. تعریف «تربیت به زیباترین چیزی که در بهترین انسانها آشکار می شود» به افلاطون نسبت داده شده است.

[2]. النساء/9.