حجت الاسلام و المسلمین سیدمحمد شاهدی در بخش دوم گفت وگوی تفصیلی خود با خبرگزاری «حوزه» با اشاره به حوزه های علمیه و موسسات اسلامی در شرق آفریقا به ویژه تانزانیا، اظهار داشت: به خاطر حضور دیرینه شیعیان در مناطق شرق آفریقا و با توجه به هجرت بعضی از علماء، به این مناطق و همچنین توجّه مراجع عظام به این منطقه از آفریقا، تاکنون حوزه‌های علمیّه زیادی در این منطقه راه‌اندازی شده است.

این مبلغ عرصه بین الملل اظهارداشت: قدیمی‌ترین حوزه علمیه در آفریقا، بنام «بلال مسلم میشن»، در سال 1964 توسط مرحوم سید اختر رضوی و با حمایت تجّار خوجه تأسیس گردیده است، بعد از آن  حوزه علمیه « لامو در کنیا » و همچنین حوزه « رسول اکرم (ص)» در نایروبی، توسط سید مرتضی مرتضی تأسیس‌شده است.

وی با اشاره به اینکه 29 حوزه علمیه در منطقه شرق آفریقا وجود دارد به بیان مختصری از تاریخ حوزه‌های مشهور و تأثیرگذار شرق آفریقا به ویژه منطقه تانزانیا پرداخت .آنچه در ذیل می خوانید بخش دوم گفتگوی این محقق دینی با خبرگزاری حوزه های علمیه است .

حوزه اهل‌البیت(علیهم‌السلام) در آروشا

این حوزه که معروف به ABC است، در سال 1986 میلادی، باهمت برخی از روحانیون منطقه شرقیّه عربستان، از قبیل آقای شیخ عبدالرحمن صویلح و شیخ ابو احمد الدمامی و پشتیبانی مالی بعضی از خیرین شیعه کویتی و عربستانی، در شهر موشی در 80 کیلومتری شهر آروشا راه‌اندازی شد، امّا بعد از چند سال، این حوزه به شهر آروشا منتقل شد. این مرکز تاکنون دارای خیرات و برکات زیادی بوده، پس از بازگشت شیوخ شیعه عربستان، مدیریت آن به آقای شیخ غلام‌حسین اوکیرا، از فارغ‌التحصیلان حوزه علمیّه قائم مامازن ورامین تهران واگذار شد، ایشان چند سال پیش مرحوم شدند، مدیر کنونی این حوزه آقای شیخ سلمان؛ از فارغ‌التحصیلان حوزه علمیّه قائمیّه تهران می‌باشند، سطح آموزشی این حوزه، دوره تمهیدی و تا حدودی کاردانی است، هفت نفر مدرّس در آن مشغول به تدریس می‌باشند که اغلب آنان، از فارغ‌التحصیلان سوریه و ایران و بعضاً از تحصیل‌کرده‌های حوزه‌های بومی این کشور می‌باشند. بیش از 90 نفر طلبه از نقاط مختلف تانزانیا و برخی از کشورهای شرق آفریقا، در مرحله تمهیدی و کاردانی در این حوزه مشغول به تحصیل می‌باشند. دوره آموزشی آن چهارساله است و اغلب متون درسی و برنامه‌های آن، از جامعه المصطفی گرفته‌شده است. ارتباط بین این نمایندگی و حوزه آروشا بسیار تنگاتنگ است، تعدادی از فارغ‌التحصیلان این حوزه در این نمایندگی مشغول به تحصیل و برخی از آنان نیز به ایران اعزام‌شده‌اند.

حوزه ABC آروشا، توسط مؤسسه سیدالشهدا علیه‌السلام؛ با مدیریت حاج جمیل کمال و لجنة اهل‌البیت علیهم‌السلام؛ با مدیریت حاج صالح عاشور کویتی پشتیبانی مالی می‌شود، فلذا حوزه اهل‌البیت علیهم‌السلام، از جهت مالی مشکلات خاصی را ندارند. از امور ملفت مورد توجه اینکه ، بسیاری از فارغ‌التحصیلان این حوزه، پس از اتمام دروس خود و فارغ‌التحصیل شدن، توسط خیرین کویتی، در بعضی از مناطق کشورهای شرق آفریقا، با ساختن یک باب مسجد و خانه عالم و مدرسه مشغول به تبلیغ و تدریس می‌شوند، روی این اساس می‌توان ادعا کرد، این حوزه سهم بسیار بزرگی در نشر مذهب اهل‌البیت علیهم‌السلام، در مناطق مختلف شرق آفریقا دارد، بیش از 60 مسجد و مدرسه، در شهرهای مختلف مناطق شرق آفریقا، وابسته به این حوزه است که کلیه ائمه جمعه و جماعات و مبلّغین این مراکز، از فارغ‌التحصیلان این حوزه می‌باشند و حقوق خود را نیز از همین مؤسسه دریافت می‌کنند.

حوزه اهل‌البیت علیهم‌السلام، با خرید یک قطعه زمین بزرگی به مساحت ده هزار مترمربع، در حومه شهر آروشا، با پشتیبانی مالی خیرین شیعه کویتی و عربستانی، ساختمان بسیار مجللی را ساخته که سال قبل افتتاح شد. شایان‌ذکر است که ساختمان جدید حوزه از جهت وسعت و همچنین دارا بودن بخش‌های مختلف، در شرق آفریقا نمونه است، مسئولین حوزه در نظر دارند که ساختمان قدیمی آن‌که در مرکز شهر واقع‌شده را به بخش خواهران تبدیل کنند. مسئولین این حوزه،امّا ارادت خاصی نسبت به‌نظام مقدس جمهوری اسلامی و بخصوص مقام عظمای ولایت دارند.

مدیر موسسه بین المللی چراغ هدایت در ادامه به حوزه علمیه « حضرت ابوالفضل (ع) اشاره کرد و ادامه داد: این حوزه در شهر تانگا در فاصله 400 ک.م دارالسلام واقع‌شده و توسط آقای شیخ شافع محمد، از فارغ‌التحصیلان لبنان اداره می‌شود، این حوزه در سال 1999 م، باهمت مؤسسه حاج بهمن کویتی (مؤسسه اهل‌البیت علیهم‌السلام) راه‌اندازی و سطح علمی آن در حد تمهیدی و کاردانی است، تعداد 5 نفر از اساتید که اغلب از فارغ‌التحصیلان حوزه‌های بومی تانزانیا و جزیره لامو، در کنیا هستند، مسئولیت تدریس طلاب را به عهده‌دارند، قریب به 40 نفر طلبه در سطح تمهیدی و تا حدودی کاردانی، به مدت 4 سال در این حوزه مشغول به تحصیل می‌باشند، این حوزه از جهت مالی وابسته به مؤسسه اهل‌البیت علیهم‌السلام کویت، با مدیریت حاج بهمن است و مشکل مالی چندانی ندارد. لازم به ذکر است، این حوزه علاوه بر ساختمان مرکزی که در شهر تانگا دارد، تعدادی مراکز وابسته نیز در مناطق مختلف تانگا راه‌اندازی نموده که فارغ‌التحصیلان آن، مشغول به تبلیغ و تدریس در این مراکز می‌باشند، رابطه بین این نمایندگی و حوزه، رابطه حسنه بوده و برخی از طلاب مستعد آن نیز در این نمایندگی مشغول به تحصیل می‌باشند.

حجت الاسلام و المسلمین شاهدی افزود: حوزه علمیّه حضرت زهراء علیهاالسلام یکی دیگر از حوزه های این منطقه است، این حوزه 4 سالی است که با همت آقای دکتر علی دینا، از فارغ‌التحصیلان جامعه المصطفی در مرکز شهر دارالسلام و در جنب مسجد شیعیان خوجه، راه‌اندازی شده است، این حوزه زیر نظر بخش تبلیغ فدراسیون شیعیان خوجه، اداره و سطح درسی آن دوره تمهیدی، بلکه می‌توان گفت؛ دوره‌های معارف اسلامی برای خواهران در سنین مختلف، برگزار می‌شود، مدیریت آن به عهده آقای شیخ دکتر علی دینا و معاونت آموزشی آن را سرکار خانم سکینه کرم علی، از فارغ‌التحصیلان جامعه الزهراء به عهده دارد. تعداد قریب به 100 نفر از خواهران در سنین مختلف (از سن 14 سالگی تا سن 80 سالگی) در دروس این حوزه شرکت می‌کنند، اساتید آن، از فارغ‌التحصیلان حوزه علمیّه قم می‌باشند و دروسی که در آن تدریس می‌شود، معارف اسلامی بوده و دروس تخصصی در آن تدریس نمی‌شود. شایان‌ذکر است در کنار این حوزه، حوزه‌ای دیگر برای برادران نیز راه‌اندازی شده که حوزه برادران را می‌توان گفت؛ کمی تخصصی‌تر است و دروس حوزوی در آن، با اهتمام بیشتری دنبال می‌شود.

لازم به ذکر است، در بخش برادران، بیش از 20 نفر عصرانه مشغول به تحصیل می‌باشند، مدیریت این بخش به عهده آقای شیخ کرم علی از فارغ‌التحصیلان جامعه است.

نماینده مقام معظم رهبری در غرب آفریقا اظهارداشت: حوزه علمیّه الصفا (النجاح) جزیره لامو یکی دیگر از حوزه های علمیه موفق شرق آفریقاست، این حوزه در جزیره لامو، در کشور کنیا واقع‌شده و می‌توان گفت؛ یکی از قدیمی‌ترین حوزه‌های شیعه شرق آفریقا به‌حساب می‌آید، حوزه النجاح، در سال 1983 م، با کمک مالی مؤسسه حاج بهمن کویتی و برخی از خیرین دیگر کویتی راه‌اندازی و آقای سید عیدروس جمل اللیل که از فارغ‌التحصیلان لبنان است، مدیریت این حوزه را به عهده دارد.

این مبلغ عرصه بین الملل ادامه داد: این حوزه دارای تاریخ بسیار عجیب و فراز و نشیب‌های بسیاری است حوزه لامو، لدی الشروع یکی از حوزه‌های قوی شیعه در شرق آفریقا مطرح و در سال‌های 1997 تا 2007، در ایام حضور آقای شیخ حسین بیضون؛ یکی از علمای لبنان و فارغ‌التحصیل نجف اشرف، در این حوزه، دوران شکوفایی آن به‌حساب می‌آید، در این مدت، فارغ‌التحصیلان بسیار عالم و فاضلی از این حوزه به مناطق مختلف شرق آفریقا، جهت تبلیغ، آماده‌سازی شده بودند، اما از تاریخ 2007 که آقای شیخ حسین بیضون از جزیره لامو به بندر ممباسا منتقل شد، این حوزه دوران افول خود را شروع نمود و به مرحله‌ای رسیده است که دروس حوزوی در آن، به‌طور بسیار ضعیفی تدریس می‌شود.

وی افزود: در حال حاضر، حوزه لامو 35 نفر طلبه در سطح تمهیدی و کاردانی دارد که تعداد 5 نفر از اساتید، مسئولیت تدریس آنان را به عهده‌دارند. شایان‌ذکر است، در کنار حوزه الصفا، یک مدرسه آکادمی، از مرحله ابتدایی تا مرحله دبیرستان نیز راه‌اندازی شده است که بیش از 300 نفر دانش‌آموز دختر و پسر، در سطوح مختلف آموزشی در این مدرسه مشغول به تحصیل می‌باشند، آقای سید عیدروس، در مرحله آکادمی، برنامه‌های فرهنگی خوبی را برای دانش‌آموزان، جهت آشنایی آنان با مذهب حقّه برگزار می‌کند. از جهت مالی و امکانات نیز می‌توان گفت، این حوزه از وضعیت بسیار بالایی برخوردار‌است و این امر برمی‌گردد به اهتمام تجّار کویتی و عنایت ویژه آقای حاج عبدالحسین بهمن و آقای حاج علی غضنفر و آقای حاج کاظم و برخی از خیرین کویتی دیگر به این حوزه.

لازم به ذکر است که امین سرّ و مسئول امور مالی حضرات کویتی در این حوزه، آقای سید شیخ، برادر بزرگ‌تر سید عیدروس جمل اللیل است. ایشان علاوه بر اداره این حوزه، مشغول ساخت بزرگ‌ترین مرکز آموزشی آکادمی وابسته به مؤسسه اهل‌البیت علیهم‌السلام در نزدیکی شهر بندری ممباسا کنیا نیز است و فاز اوّل آن، سال قبل به اتمام رسید و تعدادی دانش‌آموز دختر و پسر در مرحله دبیرستان پذیرش‌شده‌اند که به‌طور شب خواب، مشغول به تحصیل هستند.

نماینده سابق المصطفی در تانزانیا  به حوزه علمیّه امام محمدباقر علیه‌السلام شهر تانگا اشاره کرد و گفت:  این حوزه توسط آقای شیخ علی عمار، از فارغ‌التحصیلان حوزه علمیّه سوریه اداره می‌شود و با پشتیبانی مالی مؤسسه سیدالشهدا علیه‌السلام کویت راه‌اندازی و در دوره تمهیدی قریب به سی نفر طلبه در آن مشغول به تحصیل می‌باشند. یکی از عمده‌ترین فعالیت‌های حوزه امام محمدباقر (علیه‌السلام) شهر تانگا، فعالیت‌های تبلیغی در روستاها و مناطق دوردست شهر تانگا است، ازآن‌جهت که آقای شیخ عمار، عشق و علاقه خاصی به امور تبلیغی دارد، فلذا، وی درزمینهٔ های تبلیغی فعالیت‌های گسترده‌ای دارد و فارغ‌التحصیلان خود را در بخش تبلیغ کمک می‌کند. لازم به ذکر است حوزه شیخ عمار، علاوه بر کمک از طریق خیرین کویتی، کمک‌های بسیار خوبی را نیز از علماء و مؤسسات شیعه شرق عربستان دریافت می‌کند، برخی از علمای عربستان از قبیل آقای شیخ محمود آل السیف که به این حوزه تردد دارند، در نظر دارد که مؤسسه المصطفی که یکی از فعالیت‌های آن، کار حوزوی است را با اشراف و مدیریت آقای شیخ عمار راه‌اندازی کنند.

مدیر موسسه بین‌المللی چراغ فروزان هدایت افزود: حوزه علمیّه امام جعفر صادق (علیه‌السلام) یکی دیگر از حوزه های موفق آفریقاست که این حوزه، در شهر دارالسلام و در منطقه کیگوگو واقع‌شده که توسط آقای شیخ جلال حمید اداره می‌شود، وی از فارغ‌التحصیلان حوزه علمیّه صور لبنان است که این حوزه را با حمایت و پشتیبانی بخش تبلیغ سازمان فرهنگ و ارتباطات، دفتر مقام معظم رهبری و سازمان مدارس خارج کشور، راه‌اندازی نموده‌اند، دوره تحصیلی در این حوزه 4 ساله و دروس تمهیدی و تا حدودی کاردانی در آن تدریس می‌شود، اساتید این حوزه اغلب از فارغ‌التحصیلان حوزه‌های بومی و برخی از فارغ‌التحصیلان حوزه‌های علمیّه سوریه و لبنان می‌باشند و در حال حاضر بیش از 230 طلبه، از نقاط مختلف تانزانیا و برخی از کشورهای پیرامونی، در این حوزه مشغول به تحصیل هستند.

حجت الاسلام و المسلمین شاهدی بیان داشت: از امتیازات ویژه این حوزه، وجود ساختمان‌های بسیار خوب و امکانات بسیار عالی است، شیخ جلال، علاوه بر کمک و مساعده برخی از خیرین خارج از تانزانیا و مؤسسات ایرانی، شیعیان خوجه نیز عنایت خاصی به ایشان داشته و در زمینهٔ های مختلف ایشان را کمک می‌کنند.

وی افزود: آقای شیخ جلال حمید، علاوه بر تدریس و مدیریت در این حوزه، درزمینهٔ تبلیغ، بسیار فعّال بوده و می‌توان ادعا کرد که ایشان، خطیب منحصربه‌فرد شیعه در این کشور است، از خصوصیات منبر ایشان قرائت عزاء است که سایر مبلّغین بومی، از این توفیق محروم می‌باشند، همین امر موجب شهرت خاص و مشار بالبنان ایشان در این زمینه شده است، باید گفت؛ که اهتمام بیش از حدّ وی به تبلیغ تا حدودی سبب افت سطح درسی این حوزه شده است، از معایب دیگر این مرکز، این است که در پذیرش، رعایت هیچ‌گونه قوانین و ضوابطی نکرده و هرکسی که اندک رغبتی به دروس حوزوی داشته باشد می‌تواند به این حوزه ملحق شود، فلذا وجود افرادی در سنین مختلف و بعضاً بی‌رغبت، سبب بی‌نظمی خاصی در آن شده است.

مدیر کتابخانه تخصصی تفسیر و علوم قرآنی با اشاره به فعالیت های حوزه اهل‌البیت علیهم‌السلام کیگوما اظهارداشت: این حوزه در شهر کیگوما و در فاصله قریب به 1300 ک. م دارالسلام، در مرز بروندی واقع‌شده و از حوزه‌های قدیمی تانزانیا به‌حساب می‌آید که توسط مؤسسه خیریه دار الهدی و کمک آقای محسن لالجی معروف به شنی، یکی از خیرین شیعیان خوجه در سال 1994 راه‌اندازی شده است، این حوزه تاکنون فارغ‌التحصیلان زیادی داشته و مدیران متعددی از ایران جهت اداره آن به این کشور اعزام‌شده‌اند، آخرین مدیر و طولانی‌ترین مدیریت، توسط آقای شیخ عبدالواحد عبیات بوده که در حال حاضر نیز مدیریت این حوزه را به عهده‌دارند، طلاب این حوزه در حاضر قریب به 40 نفر می‌باشند و فارغ‌التحصیلان آن تاکنون، بیش از 300 نفر هستند، اغلب فارغ‌التحصیلان این حوزه، در مناطق مختلف تانزانیا و برخی از کشورها هم‌جوار مشغول به تدریس و تبلیغ می‌باشند. برخی از فارغ‌التحصیلان آن نیز در این نمایندگی و بعضاً هم در ایران مشغول به ادامه تحصیل هستند، پنج نفر از اساتید که اغلب از فارغ‌التحصیلان این حوزه می‌باشند، مسئولیت تدریس طلاب را به عهده‌دارند، شایان‌ذکر است، در کنار این حوزه، مدرسه آکادمی بسیار بزرگی وجود دارد که بیش از 700 دانش‌آموز در سطوح مختلف در آن مشغول به تحصیل می‌باشند.

استاد حوزه علمیه قم بیان داشت: چند سالی است که مؤسسه دارالهدی، به خاطر مشکلات مالی، توان کمک به مراکز خود را در آفریقا ندارد، به‌طوری‌که بعضی از آن‌ها، از قبیل مرکز رواندا و شرق کنگو تعطیل‌شده و مرکز دارالسلام نیز رو به افول گذاشته و به‌صورت شبه تعطیل درآمده است. حوزه کیگوما، چندین سال تحت اشراف سازمان مدارس و حوزه‌های علمیّه خارج از کشور اداره می‌شده، ولی بعدها به دارالهدی واگذار شد. در حال حاضر، آقای محسن لالجی؛ معروف به شنی، اولین و آخرین پشتیبان این مجتمع آموزشی بوده و ایشان، نسبت به پیشرفت حوزه و خدمات به حوزه، از هیچ اقدامی فروگذاری نکرده و نمی‌کند. مدتی است که در کنار این حوزه، بخش حوزوی خواهران نیز راه‌اندازی شده است که در حال حاضر بیش از 40 نفر از خواهران، در این بخش مشغول به تحصیل می‌باشند.

وی ادامه داد: به خاطر وجود حوزه اهل‌البیت علیهم‌السلام، در شهر کیگوما و حضور زیاد مدیران ایرانی، همچنین سفر تبلیغی برخی از مبلّغین ایرانی و حضور نسبتاً طولانی و مفید آقای عبیات، این شهر را مشهور به قم تانزانیا کرده است.

نماینده سابق جامعه المصطفی در تانزانیا اذعان داشت: بسیاری بر این باورند که اکثریت شیعیان بومی تانزانیا، در استان کیگوما زندگی می‌کنند، به برکت این حوزه و فارغ‌التحصیلان آن، بسیاری از روستاهای این منطقه، از قبیل سونگا ابیلا، امیمبا، لوبا نگیلا در سواحل دریاچه تانگانیکا، همگی به مذهب تشیع تشرف پیداکرده‌اند، به خاطر توجه خاص خیرین خوجه به این منطقه و همچنین وجود مؤثر آقای عبیات، بیش از 60 مرکز شیعی (مسجد و مدرسه دینی) که همگی تحت اشراف این حوزه است در استان کیگوما مشغول به نشر مذهب حقّه می‌باشند.

مدیر موسسه بین‌المللی چراغ فروزان هدایت ادامه داد: حضور تشیع در این منطقه از تانزانیا، به‌قدری قوی است که وهابیت به‌طورکلی عقب‌نشینی کرده و برخی از سران این فرقه ضاله به مذهب تشیع تشرف پیداکرده‌اند، به خاطر امکانات مالی و موقعیت سیاسی آقای شنی، بسیاری از مسئولین این شهر و شیوخ آن، نسبت به مذهب حقّه متعاطف بوده و هرگونه تسهیلاتی که لازم باشد، برای مبلّغین و مراکز شیعی فراهم می‌کنند.

وی به برخی از مراکز مهم وابسته به حوزه اهل‌البیت علیهم‌السلام کیگوما اشاره کرد :

1- مرکز ماندیگا

 این مرکز در منطقه ماندیگا و در 15 کیلومتری شهر کیگوما واقع‌شده که دارای 200 نفر دانش‌آموز است، در این مرکز علاوه بر تدریس دروس دینی، دروس آکادمی نیز تدریس می‌شود، فعالیت‌های این مرکز متوقف بر دانش‌آموزان نمی‌شود، بلکه در کنار کارآموزشی، مبلّغینی نیز در بین مردم مشغول تبلیغ مذهب هستند، بسیاری از مردم این منطقه، معتنق به مذهب تشیع شده‌اند.

2- مرکز سیمبو

این مرکز در منطقه سیمبو و در فاصله 40 کیلومتری کیگوما واقع‌شده که با کمک خیّرینی از خوجه در زمینی به مساحت 3000 مترمربع بناشده است. در این مراکز علاوه بر فعالیت‌های آموزشی، برنامه‌های تبلیغی نیز اجرا می‌شود.

3- مرکز بسانزا

 این مرکز در منطقه‌ای از توابع شهرستان کسولو که دوّم ین شهر مهم استان کیگوما به‌حساب می‌آید، واقع‌شده است، از محسنات این مرکز این است که یکی از شیوخ بزرگ این منطقه وقتی به مذهب تشیع تشرف پیدا می‌کند، همه پیروان وی نیز شیعه شده و این مرکز و مسجد که در جوار آن است، به وی واگذار گردیده و مبلّغینی از شیعیان در آن مشغول به تبلیغ‌شده‌اند.

4- مرکز روتاله

 مرکز مذکور، در حومه شهر کیگوما واقع‌شده که تعدادی از فارغ‌التحصیلان حوزه اهل‌البیت علیهم‌السلام کیگوما، در آن مشغول به تدریس و تبلیغ می‌باشند.

5- مرکز ماکزیگا

منطقه ماکزیگا، در فاصله 120 کیلومتری کیگوما واقع و یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین مناطق استان به‌حساب می‌آید، این مرکز در زمینی به وسعت 2500 مترمربع ساخته‌شده که یکی از خیرین خوجه بودجه آن را تأمین کرده است.

6- مرکز سُنوکا

این مرکز در منطقه سُنوکا و در 100 کیلومتری شهر کیگوما و در ساحل دریاچه تانگانیکا قرار دارد.

7- مسجد صاحب‌الزمان منطقه اوجی جی

 این مسجد همان مسجد قدیمی جماعت شیعیان خوجه اثنی عشری شهر کیگوما است که در سال 1385 هجری شمسی با کمک یکی از بازاریان تهران، به نام حاج قادری و اختصاص مبلغ قابل‌توجهی و با مدیریت شیخ عبدالواحد عبیات، به‌کلی ویران و به‌جای آن مسجد جدیدی برای شیعیان بومی منطقه ساخته شد. می‌توان گفت؛ این مسجد بزرگ‌ترین محل تجمع شیعیان شهر کیگوما است.

نماینده مقام معظم رهبری در غرب آفریقا در بخش دیگری از گفت و گوی خود به حوزه بلال مسلم میشن دارالسلام در تانزانیا اشاره کرد و گفت: این حوزه، از قدیمی‌ترین حوزه‌ها و می‌توان گفت؛ اولین حوزه علمیّه شیعه در آفریقا است که توسط مرحوم سید سعید اختر رضوی در سال 1964 م و با کمک برخی از خیرین شیعیان خوجه راه‌اندازی شده است. از بدو تأسیس تاکنون دارای خیرات و برکات زیادی بوده و فارغ‌التحصیلان بسیار زیادی از این حوزه، به شهرهای مختلف و کشورهای هم‌جوار اعزام‌شده‌اند و در حال حاضر، بیش از 60 مرکز وابسته به این حوزه، در مناطق مختلف فعالیت می‌کنند که کلیه مدرسین و مبلّغین این مراکز، از فارغ‌التحصیلان همین حوزه به‌حساب می‌آید. از امور ملفت نظر اینکه تا زمان حضور مرحوم سید اختر رضوی این حوزه در اوج و عزت خود به سر می‌برد، ولیکن بعد از رحلت سید اختر رضوی یعنی از 2002، این حوزه رو به افول گذاشت به‌طوری‌که در چند سال اخیر تعطیل‌شده بود، ولی اخیراً دوباره راه‌اندازی شده ولی دارای قوت و قدرت سابق خود نیست، این حوزه دارای قصه‌ها و داستان‌های بسیار زیادی است که اگر کسی ذوق داشته باشد می‌تواند داستان‌های آن را به‌صورت یک کتاب دربیاورد.

حجت الاسلام و المسلمین شاهدی بیان داشت: حوزه علمیّه قائم علیه‌السلام شهر تانگا یکی دیگر از حوزه های موفق آفریقا می باشد، این حوزه، در سال 2005 م، توسط آقای حسنین؛ یکی از خیرین شیعیان خوجه راه‌اندازی و مدیریت آن به آقای سید عارف نقوی؛ از فارغ‌التحصیلان حوزه علمیّه قم واگذار شد، بعد از اینکه آقای سید عارف نقوی به حوزه علمیّه بلال دارالسلام منتقل شدند، آقای سیّد حسن نجاتی؛ از فضلای ایرانی، مدیریت آن را به عهده گرفتند. این حوزه دارای 8 مدرّس که اغلب از فارغ‌التحصیلان حوزه‌های علمیّه ایران و نجف و سوریه می‌باشند، مسئولیت تدریس طلاب را به عهده‌دارند، می‌توان گفت؛ سطح آموزشی این حوزه، دوره کاردانی و تا حدودی دوره کارشناسی فقه و معارف بوده و طلاب آن‌که بیش از 40 نفر می‌باشند، همگی در این دوره (کاردانی و کارشناسی) مشغول به تحصیل هستند.

استاد حوزه علمیه قم تصریح کرد: این حوزه موردعنایت آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی بوده و همه‌ساله هیئتی از طرف معظم له جهت بازدید و برگزاری امتحانات به تانزانیا می‌آیند، در ضمن، سؤالات امتحانی آخر سال نیز از طرف دفتر معظم له طراحی و پس از برگزاری امتحانات، اوراق امتحانی به قم ارسال و توسط اساتید مدارس معظم له در قم تصحیح می‌شود.

وی گفت: اولین گروه از طلاب این حوزه، در سال 2012 فارغ‌التحصیلان شدند که با هماهنگی به‌عمل‌آمده با مسئولین جامعة المصطفی العالمیّة، به این عزیزان مدرک کاردانی المصطفی تعلق گرفت، شایان‌ذکر است که از این تعداد، سه نفر جهت ادامه تحصیل به جامعة المصطفی در ایران اعزام شدند، به دوّم ین گروه از فارغ‌التحصیلان این حوزه نیز، مدرک کاردانی المصطفی تعلق گرفت که طی مراسمی به آنان تقدیم شد.

این مبلغ عرصه بین الملل ادامه داد: حوزه علمیّه قائم علیه‌السلام، دارای مراکز تبلیغی و آموزشی زیادی در مناطق مختلف تانگا است که اغلب مبلّغین و مدرسین این مراکز، از طلاب فارغ‌التحصیل این حوزه می‌باشند. مشرف عام این حوزه آقای حسنین می‌گوید: «طلاب این حوزه پس از گذراندن یک دوره پنج‌ساله، برای تبلیغ آمادگی پیداکرده و ضرورت ندارد که آنان به ایران و نجف بروند، مردم این مناطق به مجتهد و محقق نیاز ندارند، بلکه آنان به مبلّغی احتیاج دارند که ضروریات دین را بداند و طلاب ما در این چند سال، مسائل مبتلی بها را فرامی‌گیرند».

حجت الاسلام و المسلمین شاهدی با بیان اینکه در کنار حوزه برادران، بخش حوزه خواهران با حضور بیش از 30 طلبه خواهر مشغول به فراگیری دروس حوزوی تا سطح کاردانی می باشند.

این مبلغ، به فعالیت های حوزه علمیّه خاتم الأنبیاء (ص) شهر ناکورو، در کنیا اشاره کرد و افزود: این حوزه توسط آقای شیخ سالم نگا نگا، از طلاب کنیایی مشغول در حوزه علمیه قم و با کمک مالی دفتر حضرت آیت‌الله‌العظمی وحید خراسانی، چند سالی است که در شهر ناکورو، در کشور کنیا راه‌اندازی شده است، مدیریت این حوزه به عهده شیخ حسن امبوگوا، از فارغ‌التحصیلان جامعه است، تعداد سه نفر از اساتید، مسئولیت تدریس 14 نفر از طلاب در این حوزه را به عهده‌دارند. دوره آموزشی در این حوزه 4 ساله است که طلاب در این مدت دوره تمهیدی و برخی از دروس کاردانی را فرامی‌گیرند. از نکات قابل‌توجه اینکه، این حوزه دارای نظم و انضباط بسیار خوبی است و طلاب آن اغلب یک نظم و نظافت خاصی دارند. شایان‌ذکر است، شهر ناکورو در فاصله 120 ک. م پایتخت این کشور واقع‌شده که اغلب ساکنین آن را مسیحیان تشکیل می‌دهند. تا چند سال قبل که شیعیان خوجه در این شهر حضور داشتند، این شهر حال و هوای خاصی را در خصوص مسائل شیعی داشت، ولی پس از هجرت شیعیان خوجه، بسیاری از فعالیت‌ها و مراسمات شیعی در این شهر تعطیل‌شده است. مراکز وابسته به شیعیان خوجه، به دنبال هجرت آن عزیزان از این شهر، نیز تعطیل‌شده و اغلب بلااستفاده افتاده است.

وی تصریح کرد: لازم به ذکر است که این حوزه، زیر نظر فرزند ارشد حضرت آیة الله العظمی وحید خراسانی؛ حجت الاسلام و المسلمین محسن وحید خراسانی اداره می‌شود و ایشان خطوط عریضه را برای دوستان ترسیم می‌کنند، حقوق اساتید و هزینه‌های دیگر این حوزه نیز از طرف دفتر معظم له تأمین می‌شود.

این مبلغ عرصه بین الملل گفت: از آن‌جهت که آقای سالم نگانگا در ایران حضور دارد و نمی‌تواند اشراف مستمر روی حوزه داشته باشد، مدتی است که این حوزه، از جهت درسی ضعیف شده لذا می طلبد چاره ای در این خصوص اندیشیده شود.

حجت الاسلام و المسلمین شاهدی در ادامه به تاریخچه مختصری از سایر حوزه های علمیه قاره سیاه پرداخت که به شرح ذیل می باشد؛

حوزه اهل‌البیت علیهم‌السلام شهر دودما

این حوزه، زیر نظر آقای شیخ حسین مسلم بانجی و با پشتیبانی تعدادی از خیرین شیعیان خوجه راه‌اندازی شده است، سال تأسیس آن به 2007 برمی‌گردد و سه نفر از اساتید که یکی از آن‌ها، شیخ یوسف؛ از فارغ‌التحصیلان سوریه و دو نفر دیگر که از فارغ‌التحصیلان حوزه‌های تانزانیا هستند، مسئولیت تدریس طلاب را به عهده‌دارند. دوره آموزشی در این حوزه 4 ساله و طلاب در این مدت دوره تمهیدی و برخی از مواد کاردانی را فرامی‌گیرند و در این حوزه قریب به 30 نفر طلبه مشغول به تحصیل می‌باشند. از امور ملفت نظر اینکه، این حوزه دارای مرکز آموزشی آکادمی است که مجموع حوزه و مدرسه آکادمی، تحت اشراف مؤسسه دارالمسلمین است که توسط آقای مسلم بانجی؛ از فارغ‌التحصیلان حوزه علمیه ایران اداره می‌شود. در بخش آکادمی این مرکز، بیش از 700 نفر دانش‌آموز، در سطوح مختلف مشغول به تحصیل می‌باشند. شهر دودوما در فاصله بیش از 400 ک.م دارالسلام به‌طرف مرکز این کشور واقع‌شده است.

حوزه علمیّه سیدالشهدا علیه‌السلام کیسومو، در کنیا

 این حوزه، توسط آقای شیخ یوسف جمعه؛ از فارغ‌التحصیلان حوزه علمیّه سوریه و با کمک مالی مرکز اهل‌البیت علیهم‌السلام کویت و برخی از خیرین آن کشور، در سال 2006 راه‌اندازی شده است. در این حوزه، دوره تمهیدی و برخی از دروس کاردانی تدریس می‌شود و طلاب در طول 4 سال، با این دروس آشنا می‌گردند. تعداد طلاب در این حوزه، 18 نفر است که اغلب آنان از سطح علمی خوبی برخوردار هستند. شایان‌ذکر است، حوزه کیسومو در منطقه مسیحی نشین کشور کنیا و در ساحل دریاچه ویکتوریا واقع‌شده است و فاصله آن شهر تا پایتخت کنیا 350 ک.م است.

حوزه علمیّه خاتم الأنبیاء صلّی الله علیه و آله و سلّم آروشا

 این حوزه، در شهر آروشای تانزانیا، باهمت آقای غلام‌حسین مختار؛ از تجّار شیعیان خوجه، در سال 1998 راه‌اندازی شده است، مدیریت این حوزه به عهده شیخ مصطفی شعبان؛ از فارغ‌التحصیلان حوزه اهل‌البیت علیهم‌السلام آروشا است. دوره تحصیلی آن 4 ساله و تعداد 20 نفر طلبه که اغلب از قبیله ماسایی منطقه آروشا می‌باشند، در آن تحصیل می‌کنند. این حوزه دارای داستان‌ها و قصه‌های مفصلی است که اغلب برمی‌گردد به اینکه آقای غلامحسین مختار که مسئول این حوزه و از طرفی عقل مدبّر و همه‌کاره آن است، فردی تاجر است، فلذا در اداره و نحوه تعامل ایشان با اساتید و طلاب، همیشه دچار چالش و درگیری بوده‌اند. دوران شکوفایی این حوزه، بعد از آقای اسعدی، دوران حضور آقای شیخ جلال بود که ایشان پس از اختلاف با آقای غلام‌حسین مختار و آمدنش به دارالسلام، این حوزه رو به افول گذاشته است.

شایان‌ذکر است که جناب حجةالاسلام و المسلیمن آقای شیخ جواد اسعدی، مدت چهار سال در این حوزه تدریس داشتند که ثمره حضور ایشان، تربیت تعدادی از طلاب بوده که در حال حاضر هرکدام از آنان در مناطق مختلف تانزانیا، مشغول تبلیغ و تدریس می‌باشند.

آقای غلام‌حسین مختار، علاوه بر این حوزه، مدرسه‌ای نیز به همین نام، در منطقه (امتی موجه) برای قبیله ماسایی ها ساخته است که بیش از 400 نفر دانش‌آموز دختر و پسر تا مرحله دبیرستان در آن مشغول تحصیل می‌باشند. این مدرسه از جهت تأثیرگذاری بسیار مفید است، چون قبیله ماسایی که اغلب مردمان آن انیمیست هستند، به برکت این مدرسه، تعداد زیادی از آن‌ها مسلمان و به مذهب تشیع تشرف پیداکرده‌اند، غلام‌حسین، توانسته است تاکنون تعدادی از جوانان این قبیله را راهی دانشگاه و حوزه بکند، به خاطر خدمات ایشان به این قبیله، ماسایی ها، بسیار غلام‌حسین را دوست می‌دارند، وی علاوه بر خدمات آموزشی، خدمات انسان دوستانه دیگری نیز از قبیل آب‌رسانی، کمک به افراد بی‌بضاعت و همچنین کمک‌های بهداشتی و درمانی برای ماسایی ها دارد. ایشان هزینه‌های کارهای خیّریه را بعضاً خود تأمین می‌کند، ولی اکثراً از طرف خیرین خوجه و برخی از شیعیان عرب و ایرانی به ایشان داده می‌شود. نکته ملفت نظر این‌که غلام‌حسین، تنها غیر ماسایی است که به زبان این قبیله صحبت می‌کند و همین امر، یکی از عوامل محبوبیت وی در بین افراد این قبیله شده است.

حوزه علمیّه خواهران مرکز ولی‌عصر علیه‌السلام (ویپاس)

این حوزه، در مرکز آموزشی ویپاس (کیباها) راه‌اندازی شده و مدیریت آن به عهده آقای شیخ ریاض احمد دار، از فارغ‌التحصیلان جامعه است، این حوزه در سال 2008 به نیّت تربیت مبلّغ و معلّم دینی راه‌اندازی شده است و طلاب که همگی خواهر هستند، در حال حاضر بیش از 60 نفر طلبه می‌باشند که در دوره تمهیدی دروس حوزوی را فرامی‌گیرند. از جهت سطح علمی، به خاطر نبود کادر قوی، بسیار ضعیف است. طلاب، پس از فارغ‌التحصیل شدن، مدرک دیپلم دینی از طرف مؤسسه ویپاس دریافت می‌کنند.

حوزه علمیّه حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام ممباسا

 این حوزه، در 18 ک.م شهر بندری ممباسا، در کشور کنیا و در منطقه متوگا در سال 1992 م، با کوشش آقای سهیل جان؛ یکی از خیرین خوجه و حاج رمضان نانجی؛ رییس سابق فدراسیون خوجه های آفریقا، راه‌اندازی شده است، این حوزه، مدیریت‌های متعددی را به خود دیده است که طولانی‌ترین دوره مدیریت آن، به زمان آقای شیخ حسن ملوپا؛ از فارغ‌التحصیلان حوزه علمیه قائمیه تهران برمی‌گردد. این حوزه، دارای 13 نفر مدرّس است که اغلب آنان از فارغ‌التحصیلان حوزه علمیه سوریه هستند و برخی هم از فارغ‌التحصیلان حوزه‌های بومی شرق آفریقا می‌باشند که مسئولیت تدریس طلاب را به عهده‌دارند و بیش از 100 نفر طلبه دختر و پسر از مناطق مختلف کنیا و تانزانیا در آن مشغول به تحصیل می‌باشند، رابطه این حوزه با نمایندگی المصطفی در تانزانیا بسیار خوب است، این نمایندگی، علاوه بر پذیرش تعدادی از طلاب این حوزه در دارالسلام، برخی از آن‌ها را نیز جهت ادامه تحصیل به ایران اعزام کرده است، در ضمن، این نمایندگی، به‌طور ماهیانه مبلغی را به اساتید آن پرداخت می‌کند.

حوزه علمیّه امیرالمؤمنین علیه‌السلام جزیره پمبا

*****این حوزه، در سال 1997 م، باهمت آقای عبدالواحد؛ یکی از تجّار شیعه بومی تانزانیا و با پشتیبانی مالی برخی از شیعیان خوجه مقیم انگلستان، در زمینی متعلق به خانواده پدری ایشان، در جزیره پمبا تأسیس‌شده است. این حوزه تا سال 2008 م، فعالیت‌های بسیار خوبی داشت و اساتیدی از فارغ‌التحصیلان حوزه اهل‌البیت علیهم‌السلام آروشا، آن را اداره می‌کردند، ولی در سال 2008 م، براثر اختلافاتی که بین اقوام اهل سنت آقای عبدالواحد و شیعیان به وجود آمد، این حوزه از طرف دولت تانزانیا، تعطیل و درب آن پلمپ گردید و مسجدی که در کنار آن به نام مسجد امیرالمؤمنین علیه‌السلام ساخته بودند نیز از طرف دولت به اهل سنت منطقه واگذار گردید و نام آن را به مسجد عمر بن خطاب تغییر دادند. نقل می‌کنند روزی که می‌خواستند درب این حوزه را ببندند، قاضی جزیره پمبا شخصاً در بین مردم این منطقه آمده و باافتخار و با دستان خودش درب حوزه را پلمپ کرد و اعلان نمود که ما باافتخار امروز در این جزیره، یکی از مراکز شیعه را تعطیل می‌کنیم. بعد از تعطیل شدن این حوزه، شیعیان منطقه پمبا، با اجاره ساختمانی در جوار این حوزه از سال 2011، فعالیت‌های محدود حوزوی را، با مدیریت آقای عبدالله مکامی؛ از فارغ‌التحصیلان حوزه علمیه سوریه شروع نموده‌اند.

حوزه علمیّه بلال شهر ناکورو کنیا

 این حوزه، توسط آقای رمضان نانجی؛ رییس سابق فدراسیون خوجه های آفریقا، در ساختمان بلال، راه‌اندازی شده، مدیریت آن به دست آقای شیخ علی سعید؛ از فارغ‌التحصیلان حوزه سوریه است. در این حوزه، بیش از 18 نفر از خواهران مشغول به تحصیل می‌باشند که چند نفر از اساتید فارغ‌التحصیل سوریه، مسئولیت تدریس آنان را به عهده‌دارند.

ولی اخیراً، مشکلاتی برای این حوزه پیش آمد که موجب تعطیلی آن شد و از طرفی، آقای شیخ علی، طی یک حکم جائرانه، از طرف دادگاه این شهر، به ده سال حبس محکوم گردید. آقای رمضان نانجی، حوزه بلال خواهران را به بخش برادران تبدیل نمود که در حال حاضر تعدادی طلبه برادر، در این حوزه مشغول به تحصیل هستند.

این حوزه، از جهت ساختمانی و موقعیت، از وضعیت بسیار خوبی برخوردار است، این مرکز علاوه بر کلاس‌های بسیار بزرگ و مجهز، دارای مسجد، سالن اجتماعات، خوابگاه، منزل مدیر و اساتید، درمانگاه، کتابخانه و دارالایتام نیز است.

حوزه علمیّه سیدالشهدا علیه‌السلام (الوحده) شهر سینگیدا

این حوزه، با پشتیبانی مرکز سیدالشهدا علیه‌السلام کویت و با مدیریت آقای شیخ عبدالکریم جمعه؛ از فارغ‌التحصیلان حوزه علمیه قائمیه تهران، در سال 2002 راه‌اندازی شده است، بخش خواهران آن نیز در سال 2010، شروع به کارکرده است. در حال حاضر، در بخش برادران 20 نفر و در قسم خواهران 40 نفر مشغول به تحصیل می‌باشند و همچنین در این حوزه، چهار نفر از اساتید، مشغول به تدریس می‌باشند. دوره آموزشی آن سه‌ساله است که طلاب برادر، پس‌ازاین دوره، وارد حوزه اهل‌البیت علیهم‌السلام آروشا می‌شوند و خواهران نیز جهت ادامه تحصیل، به مرکز ولی‌عصر (عج) کیباها می‌پیوندند.

لازم به ذکر است که شهر سنگیدا، در فاصله تقریباً بیش از 700 کیلومتری دارالسلام واقع‌شده است. این شهر، بعد از شهر دودوما، بافاصله تقریباً 300 کیلومتری از دارالسلام واقع‌شده و جمعیت این شهر، بیش از 150000 نفر است که اکثریت آن را مسلمانان تشکیل می‌دهند. شایان‌ذکر است که مسلمانان شهر سنگیدا، شهرت خاصی به فراگیری دروس دینی داشته، فلذا تعداد زیادی از علمای این کشور و بخصوص شیعیان، از این شهر می‌باشند، به برکت وجود این حوزه و فعالیت‌های تبلیغی، تعداد زیادی از مسلمانان این منطقه به مذهب تشیع تشرّف پیداکرده‌اند.

حوزه علمیّه حضرت زهراء علیها السلام بروندی

این حوزه در سال 2012، باهمت برخی از خیرین منطقه شرقیه عربستان و اشراف آقای شیخ یوسف ابو احمد الدمامی، تأسیس و مدیریت آن، به آقای شیخ فوزی امان واگذارشده است. این حوزه، در شهر بوجومبورا در کشور بروندی واقع و دارای 35 نفر طلبه خواهر است. لازم به ذکر است، علاوه بر تدریس دروس تمهیدی حوزوی برای طلاب، دوره‌های معارف اسلامی نیز برای خواهران منطقه برگزار می‌شود.

حوزه علمیّه رسول أعظم (ص) زنگبار

این حوزه، در سال 2002، توسط برخی از خیرین و پشتیبانی خوب شیعیان خوجه، در جزیره زنگبار راه‌اندازی و مدیریت آن به عهده سید حافظ؛ از فارغ‌التحصیلان حوزه علمیه سوریه گذاشته شد. تا اینکه در سال 2007، به خاطر اختلافات شدید بین شیعیان و سنی‌های این منطقه، دولت این حوزه را تعطیل نمود و متأسفانه شیعیان زیادی در این خصوص، از طرف نیروهای دولتی و سنّی‌های تندرو، مورد ضرب و شتم قرار گرفتند. در این حوادث، یکی از افراد اهل سنّت به‌طور مشکوکی کشته شد که بعدازآن دیگرکسی نتوانست این حوزه را مجدداً افتتاح کند. بعدها، ساختمان حوزه و مسجد از طرف برخی از وهابی‌ها مورد نهب و سرق قرار گرفت، به‌طوری‌که حتّی درب و پنجره‌های آن را نیز به یغما بردند.

حوزه بلال شهر موانزا

 این حوزه، قریب به 10 سال است که از طرف مرکز بلال، در شهر موانزا راه‌اندازی شده و تعداد بیست نفر طلبه در دوره تمهیدی، در آن مشغول به تحصیل می‌باشند، مدیریت آن به عهده آقای شیخ باقری؛ از فارغ‌التحصیلان حوزه علمیّه سوریه است.

حوزه علمیّه رسول اکرم (ص) نایروبی کنیا

این حوزه، قریب به سی سال است که باهمت آقای سید مرتضی مرتضی و کمک خیرین خوجه و برخی از ارگان‌های ایرانی، در زمینی بسیار وسیع و ساختمان‌های مجللی بناشده است و در سال‌های اولیه، به‌عنوان موفق‌ترین مرکز آموزشی حوزوی شیعه، در شرق آفریقا مطرح بود، ولی متأسفانه، بعد از گذشت قریب به 10 سال از عمر این مرکز پر خیروبرکت، آقای سید مرتضی مرتضی، وارد مباحث آموزشی آکادمی شدند و از همین زمان، ستاره درخشان این حوزه رو به افول گذاشت، سید، سالیان زیادی در بخش آکادمی پذیرش داشت و در این مدت می‌توان گفت؛ مشغول به آزمون‌وخطاها بود، به‌طوری‌که ایشان معترف هستند که از آن تاریخ که حوزه را تعطیل نموده، تمام خیرات و برکات نیز از مرکز ایشان رخت بربسته است. شایان‌ذکر است، بیش از 95 درصد از دانش‌آموزان این مرکز، از اتباع سومالی تبار مقیم کنیا می‌باشند که از یک تعصب خاص مذهبی برخوردار بوده و سید نتوانسته است، اندک تأثیری در عقیده آنان بگذارد، فلذا، بهترین تعبیر برای این مرکز، کمپ مهاجرین سومالی است.

 آقای سیّد مرتضی مرتضی، چند سال قبل، با امضاء تفاهم‌نامه‌ای با معاونت آموزشی المصطفی، بخش حوزوی مرکز خود را، با پذیرش تعدادی طلبه، مجدداً راه‌اندازی نمود، ولی از باب اینکه ایشان از کادر علمی قوی و متون درسی برخوردار نبود، لذا می‌توان گفت؛ که این شروع، خطای دیگری بر اشتباهات این مرکز آموزشی افزود. در حال حاضر قریب به 40 نفر طلبه، در بخش حوزوی رسول اکرم مشغول به تحصیل می‌باشند که به خاطر نبود کادر آموزشی، برخی از طلاب انصراف داده و برخی دیگر نیز به امید رفتن به دانشگاه‌های آکادمی ایران، در این حوزه مانده‌اند.

حوزه علمیّه سیدالشهدا علیه‌السلام شهر موشی

این حوزه، در سال 2008 با حمایت مرکز سیدالشهدا علیه‌السلام کویت و مدیریت آقای شیخ معراج سالم؛ از فارغ‌التحصیلان حوزه علمیه سوریه راه‌اندازی شده است، این حوزه دارای 30 نفر طلبه، در مرحله تمهیدیه است که سه نفر از اساتید فارغ‌التحصیل حوزه اهل‌البیت علیهم‌السلام آروشا، مسئولیت تدریس طلاب را به عهده‌دارند.

حوزه علمیّه قم سیتی

این حوزه با کمک مالی برخی از خیرین ایرانی و شیعیان خوجه و مدیریت آقای شیخ سالم لحنکا؛ از فارغ‌التحصیلان نمایندگی المصطفی در سوریه، در یکی از نواحی شهر دارالسلام راه‌اندازی شده، در کنار این حوزه، یک باب مدرسه آکادمی در مرحله ابتدائی نیز وجود دارد، از خصوصیات این حوزه این است که طلاب آن اکثراً از مناطق جنوبی این کشور و بالتحدید از شهر کیلوا و جزیره مافیا می‌باشند. آقای شیخ سالم لحنکا، از طلاب این حقیر، در سال 1370 در تانزانیا بودند که الحمدلله دارای موفقیت‌های زیادی در نشر مذهب شیعه، در مناطق جنوبی این کشور می‌باشند.

حوزه علمیّه التعلیم والتربیّة

این حوزه، در مرکز ویپاس در زمینی به مساحت 3000 مترمربع بناشده و دارای ساختمان‌های خوبی است، این مرکز، توسط آقای شیخ ناصر حماد عمر؛ از فارغ‌التحصیلان جامعه و کمک مالی گروهی از تجّار خوجه موسوم به G.8 و حمایت مرکز ویپاس، در سال 2010 راه‌اندازی شد و دارای 140 نفر طلبه در مرحله تمهیدی است. 8 نفر از اساتید که اغلب آنان از فارغ‌التحصیلان المصطفی و حوزه‌های سوریه می‌باشند، مسئولیت تدریس طلاب را به عهده‌دارند. از خصوصیات این حوزه این است که طلاب، در کنار دروس حوزوی، دروس آکادمی را نیز فرامی‌گیرند و در طول چهار سال، علاوه بر گذراندن دوره تمهیدیه حوزوی، دیپلم خود را نیز از وزارت آموزش‌وپرورش دریافت می‌کنند، روی این اساس فارغ‌التحصیلان آن بیشتر راهی دانشگاه می‌شوند.

حوزه علمیّه المصطفی)ص)

این حوزه، همان نمایندگی المصطفی در تانزانیا است که در سال 1389، به ثبت رسیده و با پذیرش فارغ‌التحصیلانی از حوزه‌های بومی کشورهای شرق آفریقا، فعالیت‌های خود را در مرحله کارشناسی علوم قرآن و حدیث شروع نمود. هدف از راه‌اندازی این حوزه، تقویت و پشتیبانی از حوزه‌های بومی و به‌روز رساندن آن‌ها است. یکی از مشوّقین راه‌اندازی این نمایندگی به سبک حوزوی، ریاست محترم جامعه المصطفی حضرت آیت‌الله اعرافی بودند. ایشان در جلسات توجیهی قبل از تأسیس، تأکید داشتند، با توجه به وجود حوزه‌های قوی و باسابقه در منطقه شرق آفریقا و بخصوص تانزانیا و کنیا، ضرورت دارد که المصطفی در این منطقه، با راه‌اندازی یک حوزه قوی، بتواند خدمتی به این نهاد مقدس شیعی بکند که الحمدلله با توصیه‌ها و پشتیبانی ایشان، این امر محقق و در حال حاضر حوزه المصطفی در تانزانیا به‌عنوان حوزه محوری و ملجأ ملاذ شیعیان و حوزویان این منطقه به‌حساب می‌آید، در خصوص فعالیت‌های این نمایندگی به‌طور مشروح در آینده اشاره خواهد شد.

حوزه علمیّه ابوذر غفاری

این حوزه، با مدیریت آقای شیخ شعبان مسبح و پشتیبانی مالی برخی از شیعیان خوجه، در اطراف شهر دارالسلام راه‌اندازی شده است، مرحله درسی این حوزه تا سطح تمهیدی بوده و در حال حاضر قریب به چهل نفر طلبه در آن مشغول به تحصیل می‌باشند، ازآن‌جهت که مؤسسین این حوزه، دارای افکار ضد ولایت‌فقیه و به نحوی در این زمینه تندرو می‌باشند، وجود آن در آینده، چالشی برای شیعیان تانزانیا به‌حساب خواهد آمد. مؤسسین آن، بخصوص آقای سید زکی امام؛ فرزند ارشد مرحوم سیّد اختر رضوی، روحیه بسیار تندی نسبت به ولایت‌فقیه داشته و اساساً راه‌اندازی این حوزه را به جهت مبارزه با این فکر طراحی کرده است. ایشان با تلاش‌های زیاد، درصدد این بود که این حوزه را تحت اشراف دفتر حضرت آیت‌الله‌العظمی سید سعید حکیم درآورد، ولی مسئولین دفتر معظم له پس از دومرتبه بازدید از تانزانیا و نشست با مسئولین این حوزه، زیر بار این درخواست نرفته‌اند. این حوزه، به خاطر همین روحیه ضد ولایت‌فقیه به نحوی منزوی و در یک حالت رکود به سر می‌برد. لازم به ذکر است که به جهت همین طرز تفکر مسئولین این حوزه، برخی از طلاب آن به حوزه‌های دیگر ملحق شده‌اند، در ضمن، بعضی از اساتید آن، از قبیل آقای شیخ عبدالعزیزآتیک؛ از فارغ‌التحصیلان المصطفی نیز، از ادامه همکاری با آن اعلان انصراف کرده‌اند.

حوزه علمیّه مدینة العلم المصطفی

حوزه علمیّه مدینه العلم، به‌عنوان فرع المصطفی در زنگبار، در سال 1392، تحت عنوان دارالقرآن راه‌اندازی و مدیریت آن به آقای شیخ شعبان سومبی؛ از فارغ‌التحصیلان المصطفی در سوریه واگذار شد. پس از چندین ماه از شروع فعالیت دارالقرآن، به درخواست برخی از طلاب و اساتید این مرکز، این دارالقرآن به حوزه علمیّه، در مرحله تمهیدی تبدیل شد، تاکنون برخی از طلاب این حوزه، در نمایندگی المصطفی در تانزانیا پذیرش شدند و برخی از آنان جهت ادامه تحصیل به ایران آمدند.

حوزه علمیّه امام صادق علیه‌السلام بوروندی

این حوزه، در نزدیکی شهر بوجومبورا، پایتخت کشور بوروندی و مرز کشور کنگو واقع‌شده است، این حوزه توسط خیّرینی از کویت و منطقه شرقیّه عربستان، در زمین بزرگی ساخته‌شده و مدیریت آن به عهده آقای شیخ فوزی امان؛ از فارغ‌التحصیلان حوزه علمیّه آروشا است. آقای شیخ ابو احمد یوسف الدمامی، رابط بین این حوزه و خیرین کویتی و عربستانی است، در حال حاضر بیش از 50 نفر طلبه از کشور بوروندی و برخی از شهرهای شرق کنگو، در این حوزه درس می‌خوانند. پنج‌تن از اساتیدی که اغلب از فارغ‌التحصیلان حوزه‌های علمیه تانزانیا می‌باشند، مسئولیت تدریس طلاب را به عهده‌دارند.

نماینده سابق جامعه المصطفی در تانزانیا در بخش دیگری از گفت وگوی خود به معرفی موسسات شیعه در تانزانیا پرداخت و گفت: در تانزانیا، مراکز و مؤسسات شیعه مختلفی وجود دارد که بعضاً به‌صورت فرا کشوری فعالیت داشته و در اغلب کشورهای شرق آفریقا نمایندگی دارند، می‌توان گفت؛ این مؤسسات به چند بخش تقسیم می‌شوند، برخی از این مؤسسات، از آن بومیان است، بخش دیگری با مشارکت بعضی از شیعیان کشورهای دیگر راه‌اندازی شده و بعضاً هم توسط شیعیان خوجه تأسیس‌شده است و تعدادی نیز از طرف ج.ا.ایران تأسیس و پشتیبانی و هدایت می‌شود.

حجت الاسلام و المسلمین شاهدی به تعدادی از این مؤسسات که دارای فعالیت‌های نسبتاً خوبی می‌باشند، اشاره کرد که به شرح ذیل می باشد؛

مؤسسه بلال مسلم میشن

مرکز بلال مسلم میشن، اولین مؤسسه آموزشی شیعه در تانزانیا و شرق آفریقا، بلکه در کل این قارّه به‌حساب می‌آید. طرح تأسیس آن در سال 1964 میلادی، توسط سیّد اختر رضوی تهیه و به مسئولین فدراسیون شیعیان خوجه آفریقا داده شد که در بدو امر، با مخالفت مسئولین خوجه مواجه شد، امّا سیّد و برخی از خوجه ها که وی را در این طرح همراهی می‌کردند، چندین سال با آنان گفتگو کردند که نهایتاً مسئولین فدراسیون، این طرح را پذیرفته و نسبت به تأسیس این مرکز موافقت نمودند.

این مرکز، در سال 1967 میلادی، تحت نظارت شورای عالی شیعیان خوجه اثنی عشری و با هدایت مرحوم سید اختر رضوی شروع به فعالیت کرد. بلال مسلم میشن، جهت تربیت مبلّغ راه‌اندازی شده و تاکنون در این راستا، صدها مبلّغ شیعی را تربیت‌کرده و در مناطق مختلف شرق آفریقا و بخصوص در شهرهای گوناگون تانزانیا، مشغول به خدمت و نشر تشیع می‌باشند. این مؤسسه دارای بیش از 60 فرع در کشور تانزانیا و دیگر کشورهای پیرامونی است، هرچند بعد از رحلت مرحوم سیّد اختر رضوی یعنی از سال 2002، فعالیت‌های این مؤسسه رو به افول گذاشت، ولیکن به خاطر پشتیبانی مالی خوبی که از طرف خوجه ها از این مؤسسه می‌شود، هنوز تا حدودی مرکز اصلی و بسیاری از مراکز وابسته به آن، فعالیت‌های خود را ادامه می‌دهند. مقرّ اصلی بلال مسلم در شهر دارالسلام و در منطقه تمکه واقع‌شده است. لازم به ذکر است که مسئولین این مؤسسه از بین خوجه ها انتخاب می‌شوند و کلیّه فروع بلال اصلی، توسط آنان و زیر نظر فدراسیون شیعیان خوجه آفریقا اداره می‌شود.

 در حال حاضر، آقای محسن لالجی (شنی)؛ مسئول بخش برون‌مرزی بلال، آقای محمدرضا دوجی؛ مسئول بلال تانزانیا و آقای ریاض بشیر؛ مسئول بلال دارالسلام می‌باشند. برای هر فرعی از بلال در کشورهای مختلف و شهرهای بزرگ، از طرف خوجه ها، شخصی تعیین می‌شود. اغلب مسئولین مراکز بلال، از تجّار بوده و اصلاً سواد دینی ندارند و می‌توان گفت؛ مهم‌ترین عامل عدم موفقیت این مرکز، همین امر است که امور دینی به دست یک عده از عزیزانی است که تجربه کار دینی را ندارند.

بودجه مرکز بلال مسلم میشن از طریق خیرین خوجه و بخصوص از پرداخت سهم امام تأمین می‌شود. شایان‌ذکر است که مراجع تقلید خوجه ها، اختیار تصرف در نصف سهم امام را به خوجه ها، جهت هزینه کردن در امور تبلیغی داده‌اند. بنا به اظهار یکی از مسئولین مرکز بلال مسلم، این مؤسسه سالیانه یک‌میلیون و پانصد هزار دلار اعتبار بودجه‌ای دارد و اخیراً مسئولین خوجه، با اجرا پروژه‌های اقتصادی، از قبیل برج‌سازی، درصدد استقلال این مرکز هستند.

همان‌گونه که قبلاً ذکر شد، این مرکز بعد از فوت سیّد اختر رضوی، رو به افول گذاشت، ولی اخیراً با فعّال شدن برخی از حوزه‌های شیعه در تانزانیا و پشتیبانی خوب خیرینی از کشورهای عربی و ایران از آن‌ها، مسئولین مراکز خوجه ها، درصدد إحیاء مرکز بلال برآمده و بار دیگر، حوزه بلال در دارالسلام را فعّال نموده و آقای سیّد عارف نقوی که مدیر حوزه قائم تانگا بود را جهت مدیریت آن به دارالسلام آورده و تعدادی مدرّس را نیز استخدام کرده‌اند.

بلال مسلم میشن، در شهرهای موانزا، تانگا، دودوما، کیگوما، بوکوبا، زنگبار، موشی، ایرینگا، سونگیا، موروگورو و روفیجی، دارای فروع است. همچنین، این مرکز در کشورهایی همچون موزامبیک، کنیا، بوروندی، شرق کنگو، ماداگاسکار و اوگاندا فعالیت دارد. بلال مسلم، علاوه بر آموزش دینی و حوزوی، برنامه‌های تبلیغی نیز دارد. این مرکز بیش از 150 نفر مبلّغ را تحت پوشش داشته و برای بعضی مبلّغین، مساجدی را نیز ساخته است و درزمینهٔ چاپ کتاب و مجله هم فعالیت دارند.

مؤسسه تی آی سی (T.I.C)

دوّم ین مؤسسه شیعه قدیمی در تانزانیا، جمعیت اثنی عشری تانزانیا است. موسسه TIC که خلاصه (Tnzania Ithna Ashari Community) است، در سال 1985، با هدایت برخی از شیعیان خوجه و پشتیانی مالی آنان و مشارکت برخی از شیعیان بومی، از قبیل شیخ محمدعلی گونگابوری و شیخ ذکری کیوندو، جهت نظم بخشیدن به فعالیت‌های شیعیان بومی تأسیس‌شده است. عقل مدبر تأسیس این مرکز، برخی از شیعیان خوجه بودند، بعضی معتقدند که آنان به جهت کنترل بیشتر بر شیعیان بومی، اقدام به راه‌اندازی این مؤسسه نموده‌اند. شایان‌ذکر است، هیئت‌امنای این سازمان در بدو تأسیس، متشکل از سه نفر از بومیان و سه نفر از خوجه ها بود، ولی بعدها اختلافاتی در بین برخی از اعضاء مؤسس این جمعیت پیش آمد و چند تن از شیوخ، با اعتراض به اینکه شیعیان خوجه، گرداننده اصلی این سازمان می‌باشند، از این جمعیت کناره‌گیری کردند. همین امر سبب کند شدن فعالیت‌های t.i.c شد، ولی بعدها، کلیه اعضای آن از بین بومیان انتخاب شدند، امّا شیعیان خوجه باظرافت خاصی، امور این سازمان را هدایت می‌کردند، شایان‌ذکر است که رئیس این سازمان دائماً از بین بومیان انتخاب می‌شود.

مرکز t.i.c از بدو تأسیس تاکنون، دارای فراز و نشیب‌های زیادی بوده و دائماً در بین اعضای آن کشمکش‌هایی وجود داشته است، در حال حاضر رئیس این مؤسسه آقای ژنرال سیمبا و دیگر مسئولین آن از فارغ‌التحصیلان حوزه‌های علمیّه می‌باشند. مرکز اصلی مؤسسه t.i.c، در شهر دارالسلام و در منطقه کیگوگو واقع‌شده است. این مرکز، در زمینی که توسط آقای قربان حاکی؛ از خیرین خوجه اهداء شده و با پشتیبانی مالی ج.ا.ایران، بنا گردیده است و هم‌اکنون ساختمان‌های این مؤسسه، در اختیار حوزه إمام صادق علیه‌السلام با مدیریت شیخ جلال حمید است. در کنار این مؤسسه، مسجدی به نام الغدیر نیز توسط برخی از خیرین ایرانی و با جدیت و پیگیری سفیر سابق؛ جناب آقای محسن قمی بناشده است. این مسجد از جهت طراز معماری، به سبک بسیار زیبا و با استفاده از معمار ایرانی ساخت شده است که در دارالسلام نسبتاً کم‌نظیر است، در حال حاضر این مسجد، مهم‌ترین مرکز تجمع شیعیان بومی به‌حساب می‌آید و اغلب مناسبت‌های مذهبی، از قبیل موالید و وفیات معصومین علیهم‌السلام، با شرکت تعداد زیادی از شیعیان بومی و برخی از خوجه ها برگزار می‌شود.

از آن ‌جهت که ساختمان‌های این مجموعه به نام جمعیت شیعیان تانزانیا ثبت‌شده و اخیراً بین اعضای این جمعیت و مسئولین حوزه امام صادق علیه‌السلام، بر سر یکسری مسائل، اختلاف شدیدی ایجادشده است، فلذا، مسئولین t.i.c، درصدد پس گرفتن ساختمان‌های مذکور از حوزه می‌باشند و همین امر موجب تنش بین شیعیان بومی‌شده است. شایان‌ذکر است، ریاست t.i.c، هرچند سال یک‌مرتبه، از طریق انتخابات تعیین می‌شود و چند سالی است که شیعیان بومی درصدد برگزاری انتخابات، برای تعیین رییس جدید برای این مؤسسه هستند، امّا به خاطر کارشکنی بعضی افراد تاکنون این انتخابات برگزار نشده است.

مؤسسه تی ای سی، در قبال شیعیان بومی فعالیت‌های مختلفی دارد که مهم‌ترین آن، رسمیت بخشیدن به شیعه بومی در این کشور است. از دیگر وظایف این مؤسسه، ثبت ازدواج و طلاق در بین شیعیان بومی است، این در حالی است که غالباً، احوال شخصی اهل سنت به ثبت رسمی نمی‌رسد، در تانزانیا تنها شیعیان و مسیحیان هستند که ازدواج و طلاق را به ثبت رسمی می‌رسانند. از دیگر برنامه‌های t.i.c، مسئولیت کفن‌ودفن شیعیان بومی، طبق مذهب جعفری است، ولی متأسفانه، عمده وظیفه آنکه برنامه‌ریزی و پیگیری امور تبلیغی و نشر مذهب حقّه است، به بهانه عدم بودجه، در این زمینه هیچ فعالیتی ندارند. این مرکز، در حال حاضر، دوران افول خود را طی می‌کند و به نحوی وسیله‌ای شده است به دست تعدادی از شیعیان بومی قدیمی، جهت منزوی کردن بعضی از شیعیان جدید، بخصوص آن دسته که در حوزه‌های علمیّه سوریه و لبنان درس‌خوانده‌اند و با خط‌مشی آنان ‌همسو نمی‌باشند.

مؤسسه دارالهدی

این مؤسسه از مؤسسات ایرانی است که در سال 1992، با مدیریت آقای شیخ حسن مهاجر شریف و پشتیبانی مالی برخی از تجّار بازار تهران، به‌قصد تربیت طلاب دینی در تانزانیا راه‌اندازی شد. مرکز دارالهدی در بدو تأسیس، فعالیت‌های خود را از شهر دودوما شروع کرد و پس از گذشت چند ماهی به دارالسلام منتقل شد و بعدازآن، در شهر کیگوما، فرعی را راه‌اندازی نمود. شایان‌ذکر است، اولین مسافرت این حقیر به خارج از کشور در سال 1992، جهت همکاری با دارالهدی در تانزانیا بود و توفیق، رفیق این حقیر شد که بتواند مدتی در شهر دودوما و دارالسلام در خدمت این مؤسسه باشد و از طرائف امور این‌که در حال حاضر که باز توفیق، رفیق بنده شده، پس از گذشت بیش از بیست سال به این کشور برگشتم و شاهد تعدادی از محصلین آن زمان که از طلبه‌های این حقیر بودند و الآن از کوارد شیعه در تانزانیا و برخی کشورهای هم‌جوار می‌باشند، هستم.

 مؤسسه دارالهدی، علاوه بر تانزانیا، در کشورهای رواندا و کنگو، فروعاتی را راه‌اندازی کرده بود، ولی به علت‌های مختلف، در این مناطق نتوانست موفقیت‌هایی را کسب کند و این مؤسسه تا زمان حضور آقای شیخ حسن مهاجر دارای نشاط و فعالیت بسیار خوبی بود، ولی پس‌ازاینکه ایشان تانزانیا را به‌قصد ایران ترک کردند، این مؤسسه گاهاً بدون مدیر و گاهاً تحت اشراف سازمان مدارس خارج از کشور و درنهایت توسط نمایندگی جامعه المصطفی اداره می‌شد، ولی پس از استقرار نمایندگی جدید المصطفی در این کشور و توصیه‌های ریاست محترم جامعه مبنی بر استقلال کاری، مدیریت این مؤسسه، به مسئولین دارالهدی در تهران واگذار شد.

استاد حوزه علمیه قم بیان داشت: در حال حاضر، مرکز دارالهدی در دارالسلام از حالت حوزوی بیرون آمده و به‌عنوان یک مدرسه آکادمی دینی فعالیت می‌کند و بخش خواهران آن فعّال است. تنها مرکز حوزوی باقی‌مانده از دارالهدی را می‌توان مرکز کیگوما ذکر کرد که موفقیت‌های این مرکز به پشتیبانی مالی آقای شنی و جدیت حضور آقای شیخ عبدالواحد عبیات برمی‌گردد و می‌توان اذعان داشت که در صورت نبود پشتیبانی مالی ایشان، سرنوشت فرع کیگوما نیز مثل سایر فروع دیگر این مرکز می‌شد. در خصوص مرکز دارالهدی در کشور کنگو نیز لازم به ذکر است که آن مرکز، طی تفاهم‌نامه‌ای به سازمان مدارس واگذار شد و سازمان مدارس خارج از کشور، فعالیت‌های آن مرکز را ادامه داد و در حال حاضر به‌صورت دانشکده‌ای تحت اشراف جامعه المصطفی، به فعالیت‌های خود را ادامه می‌دهد. مؤسسه دارالهدی در کشور بورکینافاسو نیز دارای فعالیت است.

حجت الاسلام و المسلمین شاهدی افزود: شایان‌ذکر است که یکی از فروعات دارالهدی در کشور رواندا، سالیان زیادی بود که به یکی از مدارس آکادمی اهل سنّت واگذارشده بود که درنهایت دو سال قبل، توسط مسئولین دارالهدی و در سفر آقای دکتر قلی‌ها، مدیرعامل این مؤسسه در تهران و آقای شیخ زرگانی، به مبلغ ناچیزی به صاحب مدرسه آکادمی فروخته شد و بدین ترتیب، طومار فعالیت‌های این مؤسسه در رواندا که زمانی یکی از مراکز فعّال دارالهدی به‌حساب می‌آمد درهم‌پیچیده شد.

مرکز ویپاس WIPAHS (ولی‌عصر علیه‌السلام)

 ویپاس مختصر (World Islamic Propagation And Humanitarian Services) که به معنای سازمان خدمات جهانی بشردوستانه و تبلیغات جهانی اسلامی است، توسط تنی چند از شیعیان خوجه و با مدیریت حاج صاحب راجانی از سال 1983 میلادی، راه‌اندازی شده است و تاکنون در تانزانیا مشغول به خدمت است، مقرّ اصلی این مؤسسه، در منطقه کیباهای دارالسلام و در فاصله تقریباً 40 ک.م مرکز شهر دارالسلام واقع‌شده است، این مرکز که سزاوار است از آن به یک شهرک آموزشی یادکرد، دارای بخش‌های مختلف آموزشی و خدماتی است، تاکنون به خاطر پشتیبانی خوب مالی شیعیان خوجه و برخی از خیرین عربستان، قطر و کویت و همچنین برخی از مؤسسات لبنانی و ارگان‌های ج.ا.ایران، ساختمان‌های بسیار مجللی در این زمین بسیار وسیع بناشده است، در بخش آموزشی، این مؤسسه از مرحله مهدکودک تا بخش تربیت‌معلم، دانش‌آموز دارد، بیش از هزار و سیصد نفر دانش‌آموز دختر و پسر به‌طور شبانه‌روزی در این مرکز مشغول به تحصیل می‌باشند، دانش‌آموزان اکثراً از شهرهای مختلف تانزانیا و بعضاً از کشورهای هم‌جوار می‌باشند، در این مؤسسه آموزشی خیری، علاوه بر بخش آموزش بخش خدمات پزشکی (کلینیک) نیز وجود دارد، در کنار این‌ها بخش دارالایتام نیز از بخش‌های ملفت نظر این مؤسسه است، تعامل این مؤسسه با تمام افراد و مراکز شیعه محاید بوده و مسئولین این مرکز بیشتر، در جهت جلب اموال با مراکز و افراد حقیقی خیرین رابطه حسنه داشته و در این راستا، سالیانه صدها هزار دلار جهت فعالیت‌های خود جمع‌آوری می‌کنند، شایان‌ذکر است، بیشترین کمک‌های مالی به این موسسه، از طرف شیعیان خوجه مقیم کانادا و آمریکا تأمین می‌شود، این مرکز علاوه بر آموزش آکادمی، بخش حوزوی نیز دارد، بخش حوزوی آن نیز به بخش خواهران و برادران تقسیم می‌شود که مجموعاً بیش از 250 نفر طلبه در این حوزه در سطح تمهیدی و کاردانی مشغول به تحصیل هستند. اساتید بخش حوزوی و همچنین دروس دینی آکادمی مرکز ویپاس، اکثراً از فارغ‌التحصیلان حوزه‌های علمیّه بومی و ایران و سوریه می‌باشند. بیش از شصت نفر از اساتید اسلامی در این مرکز مشغول به تدریس هستند.

وی تصریح کرد: از امتیازات بارز این مرکز آموزشی، توجه ویژه به مباحث تربیتی است، کلیه دانش‌آموزان موظف‌اند در نمازهای پنج‌گانه که به‌طور جماعت برگزار می‌شود شرکت کنند و هیچ دانش‌آموزی حق تخلف از برنامه‌های تربیتی را ندارد و در صورت عدم حضور دانش‌آموز در این برنامه‌ها او را اخراج خواهند کرد، مرکز ویپاس، علاوه بر بحث آموزشی، موضوع تبلیغات مذهب تشیع را نیز تا حدودی پوشش می‌دهد، این مرکز با پشتیبانی مالی از مبلّغین، در گوشه و کنار این کشور، در این زمینه نیز فعالیت دارد.

از دیگر برنامه‌های مفید مرکز ویپاس، برگزاری دوره‌های دانش‌افزایی برای مبلّغین و اساتید حوزه‌های بومی مناطق شرق آفریقا و بخصوص تانزانیا است. این مؤسسه همه‌ساله چندین دوره دانش‌افزایی که بعضی از آن‌ها بیش از یک ماه طول می‌کشد، با استفاده از اساتید برجسته ایرانی و بومی، برگزار می‌کند. در این زمینه می‌توان به همکاری بسیار خوب، بین این موسسه و مرکز بین‌المللی مطالعات اسلامی، آقای دکتر شمالی اشاره کرد که این مرکز چندین سال است با اعزام نیروهای باکفایت، مسئولیت برگزاری این دوره‌ها را به عهده دارد، همچنین موسسه ویپاس، با استفاده از اساتید اعزامی از ایران در ایام تابستان، دوره‌های معارف اسلامی برای دانشجویان مسلمان تانزانیایی و کشورهای هم‌جوار برگزار می‌کند.

 از دیگر برنامه‌های ویپاس، خدمات انسان دوستانه به مسلمانان تانزانیا و به‌ویژه شیعیان است، به‌عنوان‌مثال؛ آقای حاج صاحب راجانی با جذب کمک از خیرین، توانسته است تاکنون تعداد زیادی چاه آب شرب، در روستاهای زیادی حفر کند و از طرف دیگر، با مساعده مالی به افراد کم‌درآمد و بخصوص خانم‌های بی‌سرپرست، آنان را در بخش کشاورزی و تجّارت فعال نماید.

لجنة سیدالشهدا علیه‌السلام

از دیگر مؤسسات شیعه فعّال در شرق آفریقا و بخصوص در تانزانیا، لجنة سیدالشهدا علیه‌السلام کویت است، این لجنه که توسط حاج جمیل کمال و حاج صالح عاشور و همچنین با کمک مالی برخی از خیرین کویتی تأسیس‌شده، در این کشور فعالیت بسیار خوبی دارد، مؤسسه سیدالشهدا علیه‌السلام دارای مراکز و مساجد زیادی است، مهم‌ترین مرکز آنان که توفیقات بسیار زیادی در نشر شیعه داشته، در شهر سینگیدا واقع‌شده است، این مرکز تاکنون توانسته است که صدها نفر را به مذهب تشیع دعوت نماید و سنگیدا را به دوّم ین شهر از جهت کثرت شیعیان بومی، بعد از کیگوما تبدیل نماید. حوزه علمیّه سیدالشهدا علیه‌السلام در شهر موشی، با مدیریت آقای شیخ سالم معراج و شهر کیسومو کنیا، با مدیریت آقای شیخ یوسف جمعه، از دیگر مراکز مهم وابسته به این لجنه است.

مؤسسه العترة فوندیشن

یکی دیگر از مؤسسات فعّال در نشر حرکت تشیع و تبلیغ مذهب حقّه، مؤسسه العترة فوندیشن است، این مؤسسه توسط بعضی از شیعیان خوجه و پشتیبانی مالی برخی از خیرین شیعه خوجه اثنی عشری و همچنین کمک‌های مؤسسات ج.ا.ایران و برخی از خیرین شیعه کشورهای عربی، به‌قصد راه‌اندازی رادیو و تلویزیون شیعه و همچنین چاپ و نشر کتاب، راه‌اندازی شده است، مرکز این مؤسسه، در شهر دارالسلام، در خیابان لیبی و در هادی آپرتمان واقع‌شده است. مسئول فعلی آن آقای محبوب سمجی است، این مؤسسه علاوه بر یک کانال تلویزیونی، به نام آی بی ان (I.B.N) دارای یک ایستگاه رادیویی در شهر تانگا به نام رادیو معارف نیز است. در کنار این فعالیت‌ها، با استخدام برخی از محققین و پژوهشگران شیعه، تاکنون کتاب‌های زیادی را تألیف و ترجمه و چاپ نموده‌اند، می‌توان گفت؛ مهم‌ترین فعالیت این مؤسسه، بخش پژوهشی و ترجمه آن است که تاکنون کتاب‌های زیادی را یا تألیف نموده و یا به زبان سواحیلی ترجمه کرده و در تیراژهای بسیار بالای به چاپ رسانده است.

مؤسسه النجاح (اهل‌البیت علیهم‌السلام)

این مرکز در سال 1992 میلادی، توسط شیخ بشیر لووازا، در شهر ملالو استان لوشوتو راه‌اندازی شده، وی از تحصیل‌کرده‌های حوزه علمیّه لامو است و با الگو گرفتن از حوزه النجاح جزیره لامو، اقدام به تأسیس این مرکز نموده و فعالیت آن بیشتر تبلیغی است. پس‌ازآنکه فرزند وی آقای شیخ فهمی بشیر، از حوزه لبنان بعد 7 سال تحصیل، فارغ‌التحصیل شدند، فرعی از این مرکز را در دارالسلام، در سال 2007، راه‌اندازی کرد، این مرکز بیشتر به امور تبلیغی مشغول است، شیخ فهمی، علاوه بر تبلیغ، تعدادی طلبه نیز در سطح تمهیدی دارد. از دیگر فعالیت‌های ایشان، ارتباط خوب و مستمر با اهل سنت است، به‌طوری‌که برخی از شیعیان، وی را در قفس اتهام گذاشته و می‌گویند وی سنّی است.

مؤسسه امیرالمؤمنین علیه‌السلام

از دیگر مؤسسات شیعه در کشور تانزانیا، مؤسسه امیرالمؤمنین علیه‌السلام است، این مؤسسه تابع مسجد امیرالمؤمنین علیه‌السلام که اولین مسجد شیعیان بومی در دارالسلام است، است. این مؤسسه، علاوه بر اداره این مسجد، بیشتر دارای فعالیت‌های تبلیغی است. آقای شیخ مسبّح شعبان، از شیعیان قدیمی این کشور، مسئولیت این مؤسسه را به عهده دارد و بزرگ‌ترین پشتیبان مالی آن، آقای شیراز راشد؛ یکی از متمولین شیعیان خوجه است.

مؤسسه اهل‌البیت علیهم‌السلام الخیریّه

 از دیگر مؤسسات شیعه شرق آفریقا را می‌توان، مؤسسه اهل‌البیت علیهم‌السلام ذکر کرد، این مرکز توسط آقای حاج عبدالحسین محمد بهمن، معروف به حاج بهمن و همچنین کمک‌های آقای حاج کاظم عبدالحسین و همچنین حاج عبدالرضا حسین غضنفر و برخی دیگر از تجّار کویتی، در سال 1986، فعالیت‌های خود را در شرق آفریقا و بالتحدید از جزیره لامو شروع کرد، این مؤسسه در شهرهای تانگا و ممباسا و جزیره لامو کنیا و همچنین شهر کامپالا و جینجای اوگاندا فرع‌های زیادی دارد. آقای حاج بهمن که عقل مدبر این مرکز است، پشتیبانی بسیار خوبی را از تعدادی از افراد پرتحرک شیعه در این منطقه دارد، ایشان تاکنون توانسته است حوزه‌ها و مدارس زیادی را در منطقه شرق آفریقا راه‌اندازی کند که مهم‌ترین آن، حوزه حضرت ابوالفضل العباس علیه‌السلام در شهر تانگا و حوزه نجاح جزیره لامو و همچنین مدرسه ابتدایی و متوسطه جزیره لامو است. این مؤسسه اخیراً یکی از مدارس بزرگ دوره متوسطه را در نزدیکی شهر ممباسا تأسیس کرده که به‌طور شبانه‌روزی خدمات آموزشی به مسلمانان ارائه می‌دهد. از افکار بسیار خوب آقای حاج بهمن، ساخت یک مرکز تجّاری و چندین آپارتمان مسکونی، جهت پشتیبانی مالی از فعالیت‌های خود در شهر ممباسا است، ایشان با ساخت این مرکز، مشکل مالی مراکز خود را تا حد بسیار زیادی حل کرده و عائدات این مرکز تجّاری، صرف مراکز وابسته به مؤسسه اهل‌البیت علیهم‌السلام در شرق آفریقا می‌شود.

لجنة اهل‌البیت علیهم‌السلام

این لجنه نیز از مؤسسات شیعه در شرق آفریقا است که توسط آقای حاج صالح عاشور (ابو مهدی) یکی از خیرین کویتی و پشتیبانی مالی برخی از شیعیان کویت، در این کشور فعالیت می‌کند، این مؤسسه، علاوه بر تانزانیا، در کشور کنیا نیز برخی از مراکز شیعی را تحت پوشش دارد، این مرکز اخیراً در شهر آروشا، بزرگ‌ترین حوزه علمیّه را در تانزانیا با کلیّه امکانات، در زمینی با مساحت بیش از ده هزار مترمربع بناکرده است. در مراسم افتتاح این حوزه، تعداد زیادی از تجّار کویتی و برخی از مسئولین دفتر آیت‌الله سیّد صادق شیرازی شرکت کردند، این مؤسسه گرایش زیادی به شیرازی‌ها دارد و آقای حاج صالح عاشور از مقلدین آیت‌الله سیّد محمد شیرازی است.

مؤسسه امام صادق علیه‌السلام

این موسسه چند سال پیش توسط شیخ جلال حمید و شیخ غوث سالم، جهت نظم بخشیدن به فعالیت‌های شیعیان بومی تأسیس‌شده است. موسسه امام صادق علیه‌السلام علاوه بر فعالیت‌های حوزوی و آموزشی دارای برنامه‌های تبلیغی نیز است، مقر اصلی آن در منطقه کیگوگو دارالسلام است و بیش از 40 مدرسه تابعه در شهرهای مختلف تانزانیا دارد. یکی از کتابخانه‌های بزرگ شهر دارالسلام که در منطقه کاریاکو واقع‌شده، توسط این مرکز راه‌اندازی شده است، تعداد زیادی از فارغ‌التحصیلان لبنان و سوریه و همچنین برخی از فارغ‌التحصیلان ایران، از فعّالان این موسسه می‌باشند، مسئولین این مرکز در نظر دارند این موسسه را تنها موسسه شیعه بومی معرفی نمایند؛ و با توجه به اینکه از جهت مالی، توسط برخی از لبنانی‌ها تأمین می‌شود، فلذا این مرکز از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.

گروه جی ایت (گروه هشت)

این گروه، متشکل از برخی از خیرین خوجه و بومی است که فعالیت‌های فرهنگی تبلیغی در بین شیعیان بومی ‌دارند. مسئول این گروه، آقای غلام داتو؛ یکی از متمولین خوجه است. یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های این گروه را می‌توان، بورسیه کردن جوانان شیعه بومی در دانشگاه‌ها برشمرد، این گروه تاکنون توانسته است بیش از 50 نفر از برادران و خواهرانی که قدرت مالی، جهت ورود به دانشگاه ندارند را بورسیه کرده و وارد دانشگاه کنند. با هدایت مسئولین گروه هشت، این دانشجویان، علاوه بر تحصیل در دانشگاه، برنامه‌های تبلیغی نیز دارند و در بعضی از دانشگاه‌ها، جمعیت دانشجویان مسلمان را تشکیل داده‌اند. از دیگر برنامه‌های این گروه، راه‌اندازی حوزه علمیه التربیة و التعلیم کیباها است، این حوزه بیش از 150 نفر طلبه دارد که علاوه بر دروس حوزوی، دروس آکادمی نیز فرامی‌گیرند، طلاب فارغ‌التحصیل از این حوزه، با تشویق مسئولین آن اکثراً وارد دانشگاه‌ها می‌شوند.

جمعیت انصار الإمامیّة

این جمعیت، با پشتیبانی مالی برخی از خیرین کویتی و عربستانی و مشارکت بعضی شیعیان بومی، در سال 1991 میلادی، در شهر آروشا راه‌اندازی شده است و مسئول آن آقای شیخ حسین مولد؛ از فارغ‌التحصیلان حوزه سوریه است. از اهداف این موسسه، برگزاری دوره‌های کوتاه‌مدت معارف اسلامی در ایام تعطیلی مدارس، برای دانش‌آموزان مدارس دولتی و دانشگاهی است، از دیگر برنامه‌های آن، برگزاری مناسبت‌ها است و یکی دیگر از فعالیت‌های آن، کمک به خانواده‌های کم‌درآمد شیعه و بی‌سرپرست است، این موسسه اخیراً، با خریداری اراضی زیادی در نزدیکی شهر تانگا، قصد اجرای پروژه کشاورزی، جهت تأمین هزینه‌های خود و همچنین ایجاد شغل برای شیعیان را دارد. لازم به ذکر است که در کنار مقرّ این مؤسسه، کتابخانه و مسجدی وجود دارد که بسیار فعّال است و مسئولین آن تمایل زیادی به بیت شیرازی‌ها دارند، ولی بسیار محب نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران و رهبری آن هستند.

مرکز دارالمسلمین دودما

این مرکز توسط آقای شیخ حسین مسلم بانجی؛ از فارغ‌التحصیلان حوزه علمیّه مامازن ورامین (حوزه قائم) و با کمک مالی بعضی از خیرین خوجه و شیعیان عربستانی در سال 1998 میلادی، در شهر دودوما راه‌اندازی شده است، مهم‌ترین فعالیت این مرکز، برنامه‌های آموزشی است و از مرحله مهدکودک تا تربیت‌معلم محصل دارد، بیش از 700 نفر در این مجتمع آموزشی درس می‌خوانند، ولی در کنار فعالیت‌های آموزشی، برنامه‌های تبلیغی نسبتاً گسترده‌ای را در این شهر و مناطق اطراف آن دارد.

موسسه المصطفی

این موسسه، اخیراً در شهر تانگا، توسط شیخ عمار مزووا و با کمک مالی خیرین عربستانی تأسیس‌شده است، از مهم‌ترین برنامه‌های این موسسه، کمک به جوانان شیعه، جهت تشکیل خانواده است، آنان تاکنون توانسته‌اند صدها نفر جوان دختر و پسر شیعه را با برگزاری مراسم ازدواج گروهی، به خانه بخت بفرستند. آقای شیخ محمود آل سیف؛ از علمای منطقه شرقیّه عربستان، رابط بین این موسسه و خیرین عربستانی و کویتی است، آنان در نظر دارند، فعالیت آموزشی حوزوی را نیز در این شهر راه‌اندازی کنند، این موسسه تاکنون مساجد زیادی را در برخی از شهرهای تانزانیا ساخته است.

موسسه نیوتا فوندیشن (ستاره درخشان)

این موسسه توسط آقای محسن ناتانی و آقای دکتر خطیب و با پشتیبانی مالی برخی از خیرین خوجه، بخصوص شیعیان خوجه مقیم کانادا و آمریکا در سال 2007، فعالیت‌های خود را در تانزانیا شروع کرد، فعالیت‌های آن، در راستای آموزش و تربیت کودکان فقیر و جوانان فارغ‌التحصیل مرحله ابتدایی که قدرت ادامه تحصیل را ندارند، است. این موسسه همه‌ساله، چندین دوره جهت آماده‌سازی دانش‌آموزان کم‌درآمد شیعه، جهت ورود به مرحله دیپلم برگزار می‌کند، این مرکز علاوه بر فعالیت‌های آموزشی، کمک‌هایی نیز به خانواده‌های بی‌بضاعت شیعه می‌کند.

حجت الاسلام و المسلمین شاهدی در پایان بخش دوم گفت وگوی خود اظهارداشت: جمعیت شیعیان نیز در این قاره قابل‌توجه است، هرچند از قدیم‌الایام مذهب تشیع در بین مسلمانان این منطقه شناخته‌شده بود و حتی در بعضی قرون، شیعیان بر بخش‌هایی از این قاره حکم‌فرما هم بوده‌اند، ولی حرکت تشیع و نشر آن بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران وارد مرحله جدید خود شده و روزبه‌روز شاهد گسترش این حرکت و تزاید عدد شیعیان هستیم.

استاد جامعه المصطفی ادامه داد: در آفریقا، بخصوص در بین کشورهای زیرخط صحرا، زمینه رشد مذهب شیعه بسیار فراهم و بهترین دلیل بر اثبات این مدعی، وقوع آن است. ما همه‌ساله شاهد ازدیاد عدد شیعیان در این کشورها هستیم که در این خصوص می‌توان به کشورهای نیجریه، سنگال، تانزانیا، مالی و گینه کوناکری اشاره کرد. تنها در کشور نیجریه، طبق برخی از آمار، جمعیت شیعیان بالای ده میلیون اعلام‌شده است.

وی گفت: تانزانیا دومین کشور این قارّه است که جمعیت زیادی از شیعیان در آن زندگی می‌کنند و می‌توان عصر حاضر در این قارّه را عصر طلایی تشیع دانست. همین رشد سریع تشیع، دشمنان شیعه به رهبری عربستان را بر آن داشته است که در سرکوب کردن این حرکت، با صهیونیست‌ها هم‌دست شوند و جنایت‌های را در حق اتباع مذهب اهل‌البیت علیهم‌السلام مرتکب شوند.

این محقق و پژوهشگر مسائل آفریقا افزود: همان‌گونه که ذکر شد، حرکت تشیع در این قارّه، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، وارد مرحله جدید شده و بسیاری از مسلمانان این سرزمین، به برکت انقلاب با این مذهب آشنا شده و به مذهب اهل‌البیت علیهم‌السلام معتنق شده‌اند، فلذا اکثر شیعیان آفریقایی، خود را از موالیان انقلاب ایران و پیروان ولایت‌فقیه می‌دانند.

حجت الاسلام و المسلمین شاهدی خاطرنشان کرد: در رساندن پیام مذهب اهل‌البیت علیهم‌السلام به مسلمانان این قارّه، ارگان‌های زیادی سهیم بوده و هستند، ولی به اعتراف کلیه عزیزانی که به نحوی در این قارّه حضورداشته‌اند، بیشترین سهم را از آنِ جامعة المصطفی العالمیّة می‌دانند. این نهاد مبارک، توانسته است باتربیت عالمانی فرهیخته، خدمت بزرگی به نشر مذهب حقّه در بین مسلمانان این سرزمین بکند. از جمله کشورهایی که جامعة المصطفی العالمیه، حضور بسیار مؤثر و مفیدی داشته و دارد، تانزانیا است. الحمدلله، نمایندگی المصطفی از بدو تأسیس توانسته که نقش محوری خود را حفظ کند و به‌عنوان ملجأ و ملاذ شیعیان بومی و حوزه‌های منطقه شرق آفریقا به‌حساب بیاید و زیبا ترین تعبیری که می‌توان از این نهاد علمی، در شرق آفریقا نمود؛ همان«خورشید شرق» است.

وی گفت: کشور تانزانیا از بین کشورهای شرق این قارّه به خاطر اهمیتی که دارد، از طرف مسئولین، به‌عنوان کشور محوری در شرق آفریقا معرّفی گردیده و در اهمیت تانزانیا همین‌قدر بس که رهبر معظم انقلاب در خصوص آن فرموده‌اند که: «تانزانیا در بین کشورهای آفریقایی، برای ما حکم سوریه در بین کشورهای عربی را دارد».

گفت و گو: اکبر پوست چیان