به گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری «حوزه»، صحن مرقد مطهر حضرت امیر المؤمنین(علیه السلام) در زمان شاه عباس صفوي با طراحي هاي بديع و هندسي شيخ بهايي احداث شد. اين صحن چهارگوش دارد و حرم را چون نگيني در خود جاي داده و داراي حجره و اتاق هايي در دو طبقه است. هر حجره اي ايواني كوچك دارد كه تا اوايل قرن چهاردهم هجري محل سكونت عالمان، مدرسان و طلبه هاي حوزه علميه نجف بود. در زمان شاه صفي، براي نخستين بار، ديوارهاي صحن را كاشي كاري كردند

و سقف اين ايوان ها و حجره ها نيز با كاشي هاي بسيار زيبا و نفيس اصفهان تزيين شد. ديوار پيرامون صحن هفده متر ارتفاع دارد كه به شكل مستطيل اطراف آن را فرا گرفته؛ طول ديوار از جنوب به شمال 77 و از شرق به غرب 72 متر است. ظاهراً نادرشاه تعميراتي در صحن انجام داده است؛ زيرا نام او بر بالاي سر در ورودي ثبت شده است. اين اقدام او با هزينه اهدايي از سوي همسرش، در 1156 ق، مدت چهار سال به طول انجاميد. از آن كاشي كاري اكنون فقط قسمتي از آن در ايوان العلماء باقي مانده است چون در 1197 ق علي مراد خان زند آن را بازسازي كرد.

در 1323 ق، سنگ ها و كاشي هاي صحن كنده شد و بر سردر ورودي زائران فروريخت و تعدادي از زائران كشته شدند. اين حادثه باعث شد دولت عراق تمام كاشي كاري هاي صحن را از نو احياء و بازسازي كند كه اين كار چهار سال زمان برد.

تا ابتداي دوره قاجار در كف صحن قبرهاي زيادي وجود داشت كه برخي از آن ها از سطح زمين بلندتر بود و حركت زائران را با كندي مواجه مي كرد. با تلاش علامه سيد مهدي بحر العلوم راهروهاي زيرزميني حفر شد و آن قبرها به پايين انتقال يافتند. پس از آن صحن مسطح و سنگ فرش شد. اين كار در 1206 ق و با هزينه يكي از نيكوكاران ايراني صورت گرفت. در 1315 ق سنگ هاي حياط صحن به دستور سلطان عبد الحميد عثماني كنده شد و راهروهاي زيرزميني ترميم و بازسازي گرديد. در اين هنگام قبر تعدادي از پادشاهان نيز كشف شد. هم اكنون ضلع شرقي و غربي صحن 84، ضلع شمالي آن 74 و ضلع جنوبي آن 75 متر طول دارد. هريك از ضلع هاي شمالي و شرقي پانزده ايوان و ضلع هاي غربي و جنوبي آن چهارده ايوان دارد. در هر ايوان حجره اي است كه داخل آن يكي از مشاهير، عالمان و رجال دفن شده است.

ايوان ها

ايوان طلا

ايوان طلا از زيباترين و با شكوه ترين ايوان هاي حرم است كه در پايين پاي مبارك و رو به مشرق واقع شده و در برابر آن باب السوق الكبير قرار دارد. اين ايوان چهل متر ارتفاع و 45 متر طول دارد و به طور كامل از طلاي ناب روكش شده است. طلاكاري ايوان و گنبد را نادر شاه در 1156 ق انجام داده است. تمام نماي بيروني ايوان، كناره ها و ديواره ها تا سقف و قوس با طلاي ناب پوشش داده شده است.

از داخل ايوان طلا دري به داخل رواق باز مي شود و چهل چراغ بسيار زيبايي در وسط ايوان نصب شده كه هديه ناصر الدين شاه است. در مقابل اين ايوان حوض بزرگي قرار داشت كه به حوض كوثر مشهور بود و بعدها از ميان رفت.

ايوان العلما

در شمال حرم قرار دارد و از آثار عصر آل بويه است. اين ايوان در عصر صفوي تجديد بنا و در دوره نادري به طور كامل كاشي كاري شد كه امروزه به همان حال باقي است و قدمت آن از ديگر قسمت هاي حرم بيشتر است. روي كاشي آن قصيده اي از قوام الدين در شانزده بيت به خط زيباي كمال الدين حسيني گلستانه اصفهاني ديده مي شود كه مطلع آغازين آن چنين است:

يا رب خير المرسلين * * * سلم علي نوح الامين

در اين ايوان عالمان زيادي دفن شده اند و به اين سبب «ايوان العلما» نام گرفته است. تكيه بكتاشيه، يادگار عصر عثماني، سمت غربي اين ايوان بوده است.

ديوارهاي صحن

حرم مطهر از سمت صحن داراي سه ديوار است:

1 ـ ديوار اول به شكل مستطيل و داراي هفده متر ارتفاع است. از جنوب تا شمال 77 و از شرق تا غرب 72 متر طول دارد. اين ديوار دوطبقه است و هر طبقه حجره و ايوان هايي دارد.

2 ـ ديوار دوم به ارتفاع ديوار اول در وسط صحن و مستطيلي ساخته شده است. از شمال تا جنوب 31 و از شرق تا غرب سي متر طول دارد. بر اين ديوار سه در تعبيه شده است. دو درب در مقابل هم است كه يكي از سمت شمال مقابل باب طوسي و ديگري از جنوب مقابل باب القبله صحن باز مي شود. درب سوم نيز به ايوان طلا مشرف است.

3 ـ ديوار سوم، به ارتفاع دو ديوار قبل، به صورت مربع و محيط به قبر شريف و روضة المقدسه است. از شمال تا جنوب سيزده متر و از شرق تا غرب نيز همين مقدار طول دارد. از اين ديوار پنج در به حرم باز مي شود.