به گزارش خبرگزاری «حوزه»، مرکز آموزش تخصصی شیعه شناسی حوزه علمیه قم، در سال ۱۳۸۷ فعالیت خود را آغاز کرده و تاکنون دوره های مختلفی را گذرانیده و تعدادی از شیعه پژوهان آن به عنوان استاد و ... در  مراکز دیگر مشغول تدریس، پژوهش، و فعالیت های فرهنگی و... می باشند. تسلط بر اندیشه های مکتب اهل بیت علیهم السلام؛ ارائه استدلال منطقی و معقول پیرامون عقاید و آموزه‌های شیعی و دفاع از آنها؛ احیای میراث فرهنگی و اندیشه‌های معقول دانشمندان و نخبگان شیعی؛ معرفی نقش شیعیان در توسعه تمدن اسلامی؛   شناخت توان بالفعل وبالقوه جهان تشیع و ارتباط با مراکز شیعه شناسی ایران و جهان؛ بازشناسی فرقه‌های شیعی و نقاط اشتراک و افتراق آنها با شیعه اثنی عشری؛ آشنایی با ابعاد گوناگون جغرافیایی و جامعه شناختی جهان تشیع و آسیب شناختی آن؛ خلاقیت، ابتکار و نوآوری در پژوهش های شیعه شناسی؛ از جمله اهداف این این مرکز تخصصی می باشد.

خبرگزاری حوزه در این زمینه با حجت الاسلام والمسلمین سید محمد علی داعی نژاد مدیر مرکز تخصصی شیعه شناسی گفت و گویی انجام داده که می خوانید :

در آغاز یک توضیح اجمالی از نحوه شکل گیری مرکز تخصصی شیعه شناسی ارائه بفرمائید.

مرکز شیعه شناسی باید زودتر از این ها راه اندازی می شد چون انقلاب اسلامی تجلی تفکرات مذهب تشیع است و اساسا این رشته نیاز جامعه معاصر است. به این جهت که جامعه معاصر بعد از فروپاشی شوروی و بلوک شرق و همچنین مشخص شدن ضعف های نظام لیبرالیسم نیازمند معارف تشیع می باشد. شاهد بر این مطلب هم اینکه امروز فضلای حوزوی هستند که در مقام پاسخگویی به سوالات معرفتی در مجامع علمی دنیا مطرح است.

بنابراین رشته شیعه شناسی باید زودتر راه اندازی می شد اما به هر حال تاسیس آن در سال ۸۷ را به فال نیک می گیریم.

تاسیس این مرکز از دغدغه های مشترک رهبرمعظم انقلاب اسلامی و  آیت الله العظمی مکارم شیرازی بوده است. سرفصل های رشته شیعه شناسی همگی در سال 85 به تصویب رسیده اند و اولین سرفصل های مصوب در رشته های حوزوی به رشته شیعه شناسی اختصاص داشت.

نکته جالب استقبال طلاب حوزه علمیه از این رشته است. با اینکه هر روز بر توسعه رشته های حوزوی و مراکز ما افزوده می شود، در عین حال مرکز تخصصی حوزوی شیعه شناسی شاهد استقبال خوب طلاب و فضلای حوزه علمیه مواجه بوده است.

اهم اهدافی که این مرکز بر مبنای آنها شکل گرفت چه بود و تا چه میزان به آن اهداف دست یافته اید؟

چون این مرکز آموزشی است اولویت های آن نیز آموزشی است. آموزش وقتی به سطوح عالی می رسد در کنار پژوهش قرار می گیرد و ما نیز باید خصوصا در سطح 4 به این مسئله توجه کنیم. اما ما بخش مستقل پژوهشی نداریم و این مرکز صرفا آموزشی است. البته امیدوارم با فراهم شدن زمینه ها بتوانیم در بعد پژوهشی هم فعالیت داشته باشیم.

قاعدتا در اینصورت اهداف هم آموزشی خواهند شد. اعم از اینکه میراث اهل بیت علیهم السلام آموزش داده شوند و سپس تربیت یافتگانی داشته باشیم که علوم اهل بیت را دریافت کنند و بعد منتقل نمایند.

بنده نمی گویم صد درصد به اهداف خود رسیده ایم؛ اما بیش از هشتاد الی نود درصد به اهدافی که از ابتدا در نظر داشتیم رسیدیم. به این معنا که ما اکنون مدرسان شیعه پژوهی داریم که در حوزه های علمیه مباحث شیعه شناسی را بصورت کلاسی یا کارگاهی تدریس می کنند. امروز اگر کسی از ما استاد شیعه شناسی بخواهد با دست باز می گوییم در خدمتتان هستیم؛ اما در سال ۸۷ چنین وضعیتی وجود نداشت چون آموزشش نبود.

برخی از اساتید این مرکز هم از اساتید سطوح سه و چهار خودمان هستند. بنابراین اگر یکی از اهداف تربیت اساتید و شیعه پژوهان باشد، ما به این هدف دست یافته ایم. در زمینه احیاء میراث شیعه و نویسندگی هم باید عرض کنم ما حدود 50 پایان نامه داریم که خروجی های رشته شیعه شناسی هستند و همواره بدنبال این بوده ایم که خروجی علمی خوبی داشته باشیم.

البته به دلیل اینکه هنوز طلاب سطح چهار از رساله های خود دفاع نکرده اند و در حال نگارش و تدوین هستند، همه پایان نامه های ما مربوط به سطح سه می باشد.

یکی از برنامه های ما این است که برخی از این پایان نامه ها که هم خوب تدوین شده است و هم پاسخگوی نیاز روز جامعه است را بصورت کتاب تدوین و منتشر نماییم. در مجموع ما نسبت به امکانات و بودجه هایی که در دست داریم کارهای مورد توجهی انجام داده ایم و در زمانی به سر می بریم که اولین ثمرات آغاز فعالیت خود را می بینیم چون اولین گروه سطح چهارم ما که آغاز شد اخیرا کلاس ها را به پایان رسانده اند و در حال تدوین رساله خود هستند.

چه رشته هایی زیر مجموعه رشته شیعه شناسی محسوب می شوند؟

 مرکزتخصصی شیعه شناسی  در سطح سه  تا سال تحصیلی 96-97 ده دوره پذیرش داشته و ۸ دوره فارغ التحصیل شده اند و دو دوره در حال تحصیل می باشند و دوره یازدهم برای سال تحصیلی 97-98 نیز پذیرش شده اند. مجموع شیعه پژوهان از بدو تاسیس این سطح به ۳۲۰ نفر می رسند که ۵۱ نفر به عنوان فارغ التحصیل از پایان نامه خود دفاع نموده و بعضا وارد سطح ۴ شده و مشغول ادامه تحصیل می باشند.

دوره کوتاه مدت نیز  بخشی از آموزش سطح سه مرکز آموزش تخصصی شیعه شناسی حوزه علمیه قم می باشد که  از سال تحصیلی 91-90 فعالیت خود را آغاز نموده و تا سال تحصیلی 96-97 شش نوبت پذیرش داشته که هر شش دوره فارغ التحصیل شده اند و در مجموع ۳۰۰ نفر آموزش دیده و با این رشته آشنایی اجمالی پیدا نموده اند.

طول دوره سطح چهار نیز حداقل ۳ و حداکثر ۶ سال و مشتمل بر ۵۸ واحد درسی است. عمده فعالیت اساتید و شیعه پژوهان در این مقطع بر محور پژوهش می باشد. بنابراین شیعه پژوه باید مباحث ارائه شده در کلاس را با پژوهش و ارائه کنفرانس تکمیل نماید.

سطح 4 مرکز اهداف مشترکی دارد که آن اهداف در سطح 3 آمده است و هدف ویژه ای نیز داد که عبارت است از تربیت کارشناس و متخصص. در این زمان که علوم تخصصی شده است عرضه کارشناس و متخصص به منظور غنا بخشی علمی ضرورتی است که می طلبد حوزویان همپای رسیدن به درجه اجتهاد در فقه و اصول، در امر شیعه شناسی نیز متخصص شوند.

شورای مدیریت حوزه علمیه حدود 8 سال پیش تصمیم گرفت رشته های حوزوی را دسته بندی کند و تاکنون در حال کار بر روی این مسئله هستند و چون تاکنون چیزی به ما ابلاغ نشده ما نمی دانیم که جزء  رشته های اصلی هستیم یا زیر مجموعه یکی از رشته های اصلی قرار می گیریم.

برای رشته شیعه شناسی هم شاخه های مختلفی در نظر گرفته شده است و زیرمجموعه هایی خواهد داشت که بازهم تا ابلاغ طرح باید صبر کنیم.

اما اینکه در رشته شیعه شناسی چه مواردی تدریس می شود باید عرض کنم خروجی این مرکز باید کسی باشد که از هر مورد از موارد معارف شیعه از او سوال کردند بتواند پاسخگو باشد. شیعه شناس باید با فقیه، متکلم، مورخ و مفسر متفاوت باشد اما امهات و اصول همه این معارف را دریابد.

اگر از ما بخواهند یک نفر بفرستید که همه معارف شیعه را تدریس کند، یک متکلم یا مفسر نمی تواند پاسخگوی نیازها باشد بلکه شیعه شناس که درس خوانده این دروس میان رشته ای است می تواند در مقام پاسخگویی بر آید. اگر کسی علاقه مند است که پاسخگوی کلیت معارف شیعه باشد می تواند به رشته شیعه شناسی روی آورد تا هم با کلام، هم با فقه، هم با فرق و هم با تفسیر و تاریخ آشنا شود. لذا سرفصل های متنوع است و می شود گفت فرق ما با سایر مراکزی که نام مشابهی دارند این است که ما سرفصل های اعتقادی بیشتری داریم.

دغدغه نبود یک مجموعه مدون برای مخاطبینی که می خواهند با مذهب تشیع آشنا بشوند واقعا احساس می شود، شما در این زمینه چه فعالیتی داشته اید؟

تاریخ را اگر ننویسید دیگران برای شما می نویسند. شیعه شناسی را هم اگر ما ننویسیم دیگران برای ما خواهند نوشت و شما به نکته مهمی اشاره کردید. درست است که دائره المعارف شیعه تدوین شده است اما به روز نیست و واقعا جای یک دانشنامه تشیع خالی است. حتی می خواهم عرض کنم جای یک فرهنگ نامه تشیع نیز خالی است. فرهنگ نامه ای با مجلدات کم که برای مردم دوران معاصر جذابیت داشته باشد.

ما یک طرحی برای دانشنامه طراحی کرده ایم؛ اما هم به لحاظ بودجه کمبود داشت و هم دوستان گفتند تاملی بشود تا فضلای سطح چهارم ما فارغ التحصیل بشوند و این کار را آغاز کنند. به هر حال این ایده بسیار ایده خوبی است و علاوه بر تحسین آن، حاضریم که متولی آن باشیم و اگر کس دیگری متولی آن می شود می توانیم او را کمک بکنیم اما به هر حال ما چنین طرحی را برای آینده در نظر داریم.

فعالیت مرکز تخصصی شیعه شناسی در فضای بین المللی به چه صورت بوده است و آیا برنامه ای برای چنین فعالیت هایی دارید؟

معاونت بین الملل حوزه تاکنون جلساتی در این رابطه با ما برگزار کرده است و آمادگی خود را برای همکاری با ما در این زمینه اعلام نموده. اما بنده نظرم این است که خروجی سطح چهار حوزه باید وارد این زمینه بشود. البته از طریق دیگری ما در این حوزه فعالیت نموده ایم. به این صورت که طلاب را تشویق کرده ایم که زبانهای خارجی را بیاموزند و مشغول به تبلیغ در فضای بین المللی بشوند. در آینده هم امیدواریم وقتی طلاب سطح چهارمان پیشرفت کنند ارتباطات خوبی با مراکز بین المللی برقرار کنیم و تبادل اطلاعات و اساتید داشته باشیم. به هر حال ما به این سمت در حرکت هستیم که فارغ التحصیلان ما ارتباطات بین المللی پیدا کنند.

در نشست بین المللی اخیری نیز که تحت اشراف آیت الله العظمی مکارم شیرازی برگزار شد، مرکز تخصصی شیعه شناسی هم در برگزاری این نشست فعال بود و هم موظف بود کتابی تدوین نماید که در چنین فضاهایی اگر کسی خواست در مورد شیعه مطالبی را بداند بتواند به آن رجوع کند که این اتفاق نیز افتاد و کتاب آشنایی با مذهب شیعه در 400 صفحه و حاوی مباحث فقهی، کلامی، تاریخی و تفسیری تدوین شده است که در آینده نزدیک به چاپ خواهد رسید.

در مقابله با دو گروهی که یکی از درون تشیع  و یکی از بیرون (وهابیت) در حال تخریب و حمله به چهره شیعه هستند، وظیفه مرکزی مانند مرکز تخصصی شیعه شناسی چیست؟

علمای شیعه در طول تاریخ حافظ میراث شیعه و واسطه ترویج آن بوده اند. رویکرد علمای شیعه در طول تاریخ هم اثباتی بوده است و هم سلبی. یعنی هم سعی می کرده اند عقیده شیعه را به خوبی تبیین کنند و در مقابل هم به شبهات پاسخ دهند.

به نظر می رسد وظیفه ما نیز همین است. بهترین کاری که در مقابله با جریان های انحرافی می شود انجام داد این است که سعی کنیم حقیقت را به گوش همگان برسانیم. مثلا اگر وهابیت عقیده اشتباهی به شیعه نسبت می دهد به سرعت پاسخ داده شود و در بین مردم هم تبیین شود. اگر تبیین صورت بگیرد اولا احقاق حق خواهد شد و ثانیا نقد تفکرات منحرف خواهد بود.

کسی که در محیط های غیر شیعی زندگی می کند بدیهی است که با تفکرات ناب شیعی نا آشنا باشد اما ما موظفیم به شکلی فعالیت کنیم که حقایق را به سمع و نظر همگان برسانیم.

با تشکر از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید، اگر مطلبی باقی مانده است بفرمائید.

بنده می خواهم از این فرصت استفاده نموده و دو مطلب را ذکر کنم. اول اینکه رشته شیعه شناسی باید در حوزه علمیه تقویت شود. تقویت آن هم به چند مطلب وابسته است. یکی اینکه جزء رشته های اصلی حوزه علمیه پذیرفته شود. این خوب نیست که در خارج از کشور دانشگاهها و مراکز علمی رشته شیعه شناسی را جدی بگیرند، اما حوزه علمیه آن را یک رشته جنبی بداند.

مطلب دیگر درخواست از طلاب است. بنده از عزیرانی که از استعداد و توان علمی خوبی برخوردار هستند دعوت می کنم که با توجه به اولویت های مکتبی و اجتماعی روی رشته شیعه شناسی حساس باشند و به تحصیل در این رشته بپردازند.

در پایان نیز از شما و مجموعه خبرگزاری حوزه تشکر می کنم.

گفت وگو: محمد جواد عطائی