خبرگزاری«حوزه»، اشاره: مقاوم سازی بدنه جوامع اسلامی در مقابل جریان های تخریب گرای مسلمان ستیز که با تمام قوا و امکانات خود وحدت مسلمانان و جوامع اسلامی را با انگیزه شکست هیمنه اسلام و مسلمین، هدف قرار داده اند، ضرورتی غیر قابل انکار است و از آنجا که وحدت زدایی و ایجاد تفرقه در امت اسلام یکی از اهداف اساسی دشمن در عملیاتی کردن پروژه حذف مسلمین، است، تقویت همبستگی عالمانه وهمدلانه جوامع و مذاهب اسلامی و احیای امر اساسی تقریب یکی از ضرورت های راهبردی مقاوم سازی شاکله جوامع اسلامی است؛ و بنیان گذاری هفته وحدت از سوی امام بزرگوار حضرت امام خمینی در راستای احیا و عملیاتی کردن همین ضرورت بوده است. به همين مناسبت در هفته وحدت و سالروز میلاد باسعادت پیامبر اعظم و امام صادق ـ عليه السّلام ـ گفت وگويي با حجت الاسلام و المسلمین حسن رضايي مهر استاد حوزه علميه قم، در خصوص ضرورت وحدت و تقریب مذاهب اسلامی انجام داده ايم كه تقديم حضورتان مي شود.
به عنوان اولین سوال بفرمایید با توجه به مفهوم و اهمیت وحدت اسلامی، این موضوع در منابع دینی از چه جایگاهی برخوردار است؟
ببینید مسئله وحدت اسلامی فی نفسه امر مطلوبی است و اسلام در مورد مسئله وحدت اسلامی تأكيد فراواني دارد. به تعبير مرحوم امام (ره) «در قرآن كريم با تعبيرهاي مختلف روي قضية وحدت پافشاري و به مردم گوشزد شده است» من نمونه ای از آن را خدمت شما عرض می کنم، قرآن كريم مي فرمايد: وَلاَ تَكونُواْ كالَّذِينَ تَفَرَّقُواْ وَاخْتَلَفُواْ مِن بَعْدِ مَا جَاءهُمُ الْبَيِّنَاتُ وَأُوْلَئِك لَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ. و نعمت خدا را بر خود ياد كنيد آنگاه كه دشمنان يكديگر بوديد پس ميان دل هاي شما الفت و مهرباني انداخت تا به لطف او برادران هم شديد. يا مي فرمايد: وَلاَ تَكونُواْ كالَّذِينَ تَفَرَّقُواْ وَاخْتَلَفُواْ مِن بَعْدِ مَا جَاءهُمُ الْبَيِّنَاتُ وَأُوْلَئِك لَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ. «و چون كساني نباشيد كه پس از آن دلايل آشكار براي شان آمد پراكنده شدند و با هم اختلاف پيدا كردند و براي آنان عذاب سنگين است. و جاي ديگر مي فرمايد: ...وَلاَ تَنَازَعُواْ فَتَفْشَلُواْ وَتَذْهَبَ رِيحُكمْ.... «و با هم نزاع نكنيد كه سست شويد و مهابت شما از بين برود. یا می فرماید: إِنَّ هَذِهِ أُمَّتُكمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَأَنَا رَبُّكمْ فَاعْبُدُونِ. «و اين امت شما امتي يگانه است و منم پروردگار شما پس مرا بپرستيد.» و در جای دیگر قرآن خطاب به مسلمين مي فرمايد: واعتَصموا بحَبلِ اللهِ جميعاً و لاتَفَرَّقوا ... و همگي به ريسمان الهي چنگ زنيد و پراكنده نشويد». خب، همانطور که روشن است این آیات وحدت مسلمین و الفت و عطوفت بین آنها را مورد تأکید قرار داده و از ما چنینی امری را مطالبه می کند. یک توضیح اجمالی در باره آیه اخیر خالی از لطف نیست و آن این که در خصوص اهمیت درباره اينكه منظور از «حبل الله» چيست؟ مفسران احتمالات مختلفي ذكر كرده اند: بعضي مي گويند منظور از آن قرآن است، و بعضي مي گويند اسلام، و بعضي ديگر گفته اند منظور خاندان پيامبر و ائمه معصومين(ع) هستند. ولي اين تفسيرها، هيچكدام با يكديگر اختلاف ندارند، زيرا منظور از ريسمان الهي هرگونه وسيلة ارتباط با ذات پاك خداوند است، خواه اين وسيله، اسلام باشد، يا قرآن، يا پيامبر و اهل بيت او و به عبارت ديگر تمام آنچه گفته شد، در مفهوم وسيع «ارتباط با خدا» كه از معني «حبل الله» استفاده مي شود، جمع است، پس مهم در یک مسیر بودن و درکنار هم بودن است. مرحوم علامه طباطبايي در ذيل این آيه روايتي را از پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ نقل مي كند كه ايشان مي فرمودند: «حبل الله» كه از آسمان به زمين كشيده شده، همان كتاب خداست و در حديثي ديگر نيز فرموده اند: اين قرآن سبب رابطه اي است كه يك طرفش به دست خدا و سر ديگرش به دست شماست، پس به آن تمسك كنيد كه اگر تمسك كنيد نه هرگز از بين مي رويد و نه هرگز تا ابد گمراه مي شويد. پيامبر اكرم همچنين فرمودند: «كسيكه يك وجب از جماعت خارج شود، قلاده اسلام را از گردن خود باز كرده، مگر آن كه دوباره به جماعت برگردد، و كسيكه از دنيا برود در حاليكه در تحت رهبري كسيكه جامعه را رهبري مي كند نباشد، به مرگ جاهليت مرده است».
در خصوص روایات هم باید گفت که در این موضوع لسان روایات جدی و مؤکدانه است. از جمله روایات حدیث پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ است که فرمودند: «المؤمنون كالنفس الواحده: مؤمنان همچون يك روح اند. و نيز فرمودند: افراد با ايمان نسبت به يكديگر همانند اجزاي يك ساختمان اند كه هر جزئي از آن جزء ديگر را محكم نگه مي دارد» و نیز از آن حضرت همچنين نقل شده که فرموده اند: «مَثَل افراد با ايمان در دوستي و نيكي به يكديگر همچون اعضاي يك پيكر است كه چون بعضي از آن رنجور شود و به درد آيد، اعضاي ديگر را قرار و آرامش نخواهد بود». و وجود نورانی امير المؤمنين علي ـ عليه السّلام ـ در خصوص وحدت مسلمین و متحد شدن آنها مي فرمايد: هميشه همراه جمعيتهاي بزرگ باشيد كه دست خدا با جماعت است و از پراكندگي بپرهيزيد كه انسان تك و تنها بهرة شيطان است، چونانكه گوسفند تنها طعمة گرگ»
همه اين روايات، توصيه به وحدت و همبستگي و پرهيز از تفرقه دارند، وحدت در صورتي محقق مي گردد كه در بين افراد اعتقادات مشترك لحاظ گردد و بر روي آنها پافشاري شود و البته اعتقادات غير مشترك را فراموش نكنند بلكه به مرور زمان در مورد آن بحث کنند تا حقيقت روشن گردد، شيعه و سني هم باید اینگونه عمل کنند. براي ايجاد وحدت بايد روي مشتركات (قرآن، پيامبر اكرم، ...) همّت شود و سپس در مورد غير مشتركات (مثل امامت علي ـ عليه السّلام و فرزندانش) بحث شود تا حقيقت روشن گردد و منظور از وحدت اسلامی و تقریب مذاهب هم همین است.
- معمولا در واکاوی موضوعات، بایدها و نبایدهای مربوطه را مورد بررسی قرار می دهند. در خصوص وحدت اسلامی یکی از مهماتی که مطرح است آسیب شناسی این مسئله و به تعبیری بررسی علل و عواملی است که باعث تفرقه بین مسلمین و کشور های اسلامی می شود؟ لطفا اگر امکان دارد در این خصوص وارد بحث شویم.
همین طور که گفتید اگر می خواهیم به حقیقت وحدت اسلامی و عملیاتی کردن آن دست پیدا کنیم لازم است اول یک آسیب شناسی نسبت به آن صورت پذیرد و عوامل وحدت زدا بررسی شود و در این مورد بنده به برخی از این آسیب ها اشاره می کنم.
يكي از علل از بين رفتن مجد و عظمت مسلمين و به وجود آمدن تفرقه و مشكلات گوناگون ميان آنها، دوري از اسلام و فرامين قرآن است به تعبير امام امت (ره): «نقشة قدرت هاي بزرگ و وابستگان آنها در كشورهاي اسلامي اين است كه قشرهاي مسلم را كه خدا بين آنها اخوّت ايجاد كرده است و مؤمنان را به نام اخوت ياد فرموده است، از هم جدا كنند.». به هر حال مقتضای پیروی از اسلام و آموزه های اسلامی عمل کردن به فرامین و دستورات آن است و بر این اساس لازم است مسلمین امر وحدت را جدی بگیرند.
يكي ديگر از عوامل عدم توجه به كشورهاي اسلامي، بحث ملي گرايي است كه اين بحث سرانجام به تفرقه و تشتّت مي انجامد. پيامبر بزرگوار اسلام صلّي الله عليه و آله مردم عرب، فارس، روم و... را از ملي گرايي به اسلام گرايي، و از اسلام به ايمان و از ايمان به تقوي و مهاجر في سبيل الله ارتقاء دادند و در نتيجه همه مسلمانان ملل مختلف را متحد ساختند. در حاليكه امروزه استعمار غرب مي كوشد تا مسلمانان را به ملي گرايي سوق دهد و البته در اين راه متأسفانه موفقيت هايي را نيز بدست آورده است به همين علت است كه ما شاهد وحدت كلمة قوي بين كشورهاي اسلامي نيستيم.
از دیگر آسیب های وحدت اسلامی فرقه گرايي است که نقش مؤثري هم در ايجاد اختلاف بين مسلمين دارد.
اين امر در طول تايخ اسلام باعث شده تا راه هر نوع مفاهمه و گفتگو بين گروههاي مختلف بسته شود. فِرَق متعدّد اسلامي در حال حاضر هيچ اطلاعات درست و دقيقي از وضعيت و اعتقادات هم ندارند و حتي براي محكوم كردن همديگر، برخي از نكات را گرفته و جداگانه مورد بحث قرار داده و بر عليه هم بكار مي برند و از اين طريق سعي در اثبات حقانيت خود دارند. امام خميني (ره) اين مطلب را مورد نكوهش قرار داده و مي فرمايند: «... اصلاً طرح اين معني (دسته بنديها) از اول درست نبوده. در يك جامعه اي كه همه مي خواهند به اسلام خدمت كنند و براي اسلام باشند، اين مسائل نبايد طرح شود. ما همه برادر هستيم و با هم هستيم، منتهي علماي شما يك دسته فتوي به يك چيز دادند و شما تقليد از علماي خود كرديد و شديد (به عنوان مثال) حنفي، يك دسته فتواي شافعي را عمل كردند و يك دسته فتواي حضرت صادق علیه السلام را عمل كردند، اينها شدند شيعه. اينها دليل اختلاف نيست. ما نبايد با هم اختلاف و تضادّ داشته باشيم، ما همه با هم برادريم. برادران شيعه و سنّي بايد از هر اختلافي احتراز كنند.».
تفرقه انگيزي قدرتهاي سلطه گر را نیز نباید از نظر دور داشت. يكي ديگر از عوامل اختلاف و همين طور جدايي بين كشورهاي اسلامي، ايجاد و القاي تفرقه از سوي قدرت هاي سلطه‌گر است اين توطئه بارها از سوي آنان عملي شده است تا جايي كه امام خميني (ره)، مرتباً اين موضوع را بيان مي نمودند: «برادران اهل سنت در كشورهاي اسلامي بدانند كه عمّال وابسته به قدرتهاي شيطاني بزرگ خيرخواه اسلام و مسلمين نيستند و لازم است مسلمانان از آنان تبرّي كنند و به تبليغات نفاق افكنانه آنان گوش فرا ندهند.».
فاصله گرفتن از اسلام ناب و ارزش های اصیل اسلامی یکی دیگر از عوامل اختلاف و از بین برنده وحدت است وحدت اگر بخواهد براساس ارزشهاي اسلامي تحقق يابد ركن مؤثر آن ايمان راسخ به اين ارزشها است كه متأسفانه امروزه در ميان مسلمانان كمرنگ شده است. امروزه ما این آسیب را در برخی از جوامع و حکومت های اسلامی می بینیم و شاهد پیامدهای ناگوار آن از جمله جدایی و اختلاف و تفرقه هستیم که البته این مشکل با توجه و عمل به دستورات اسلام ناب قابل حل است.
اسير تمتعات و تمنيات دنيوي شدن و درگير دنياي خود شدن برخی از حاكمان كشورهاي اسلامي به گونه ای كه فرصت انديشيدن به آرمان هاي اصیل دینی را از آنها سلب کرده است معلول فاصله گرفتن از دین و فرامین دینی است. بدیهی است حاکمی که دنیایش بر هر چیزی مقدم است، و به هیچ چیزی غیر از آن نمی اندیشد، تمام هم و غمّش حفظ دنیای خود و موقعیت خود است خود را فرمانبر کسانی می داند که دنیای او را تأمین کنند اگر چه دینش را و آرمان های دینی اش را از او بستانند و یا او را وسیله اختلاف بین مسلمین و حتی کشتار آنان قرار دهند.
وابستگي به دولت ها و قدرتهاي استكباري يكي ديگر از موانع وحدت دنياي اسلام را بايد در وابستگي حاكمان آن به ابرقدرتها دانست. هنگامي كه دولتها از خود اراده اي نداشته باشند و ريز و كلان تصميمات حكومتي را از خارج به آنها ديكته كنند، انتظار تصميمات عاقلانه و حكيمانه از آنان انتظاري بيهوده است.
تا اینجا آسیب شناسی وحدت اسلامی بحث شد اما همانطور که خود جنابعالی هم اشاره کردید اکنون اگر صلاح می دانید در خصوص بایدها و عوامل وحدت زا هم بپردازیم.
در این خصوص اول نکته ای را توضیح بدهم و آن این که وحدت اسلامي را از دو منظر وحدت علمي و وحدت عملی می توان مورد توجه قرار داد مراد از وحدت علمی آن است که بر مشترکات اعتقادی بین المذاهب که به مراتب بیشتر از موارد اختلافی است تکیه کنیم بنابراین براي تحقق وحدت علمي بايد توجه داشت كه آن چه مورد اتفاق مذاهب اسلامي است، بيش از موارد اختلافي است و مي توان به اين اشتراكات پرداخت مانند توحيد، نبوت عامه و خاصه، قبله، معاد، فروع دين مانند نماز، روزه، زكات، امر به معروف و نهي از منكر و .... و بدیهی است با توجه به این معنا همه مذاهب اسلامی گویی یک مذهب اند و همه در دفاع از مشترکات ید واحده هستند البته این وحدت علمی هیچگاه به معنی عدول از اعتقادات خاصه نیست چرا که اتحاد علمي به معنی اشتراک عقیده در خصوص اعتقادات خاصه ممكن نيست مانند البته مذاهب می توانند مباحث مختلف فیه را در محافل علمی با منهج منطقی و عقلانی بحث کنند.
اما وحدت عملی یعنی در عین وجود اختلاف علمی در پاره ای موارد، می توان در عمل وحدت داشت يعني شيعه با اعتقاد به امامت معصومان به باورهاي اهل سنت احترام گذارد و اهل تسنن نيز با حفظ مباني خود به عقايد شيعه احترام گذاشته و زندگي كنند. اين مسئله در سيره اهل بيت ـ عليهم السلام ـ به خوبي مشاهده شده است كه همواره به شيعيان توصيه مي كردند از اختلافات بپرهيزند و به همديگر احترام بگذارند چنان چه امام صادق ـ عليه السلام ـ براي حفظ وحدت بين شيعه و سني دستوراتی فرموده اند که در کتب منابع موجود است.
با توجه به این بحث یکی از مسایل مهم راهکارهای تحقق وحدت اسلامی است و این که این موضوع وابسته به چه مؤلفه هایی است و رسیدن به وحدت اسلامی چه اموری را می طلبد؟
براي تحقق وحدت اسلامي راه كارهاي فراواني قابل تصور است كه به برخي اشاره مي شود:
یکی از موجبات وحدت اسلامی گفتگو و توجه به نقاط مشترك است بدین معنا که نظريه پردازان در كنار هم بنشينند و در گفتگوهاي خود بر مشتركات تاكيد ورزيده و به مباني همديگر آشنا گردند و به فرمايش مقام معظم رهبري انديشمندان بنشينند منشور اسلامي تنظيم كنند تا فرقه هاي اسلامي با عمل به آن منشور همديگر را تكفير نكنند.
عامل دیگر، توجه به دشمن مشترك است. یعنی دشمني كه با اصل اسلام و قرآن سر ناسازگاري دارد. همه باید به این باور برسند که یک دشمن مشترک دارند که اصل اسلام و کیان اسلامی را هدف گرفته و حتی اگر به تحریک یک فرقه اسلامی اقدام می کند نه به خاطر موافقت با اوست بلکه به عنوان حربه ای برای مقابله با مسلمین است و تا زمانی که در امر از بین بردن مسلمین فعال است از او دفاع می کند و به محض انقضای تاریخ مصرف او را نیز ساقط می کند. و باید این مهم واقعا درک شود و معلوم است وقتی همه فرق و مذاهب اسلامی بر این مدار سیر کنند زمینه های اختلاف نه تنها کم رنگ شده که از بین می رود.
از دیگر راه كارهاي تحقق وحدت اسلامي، آشنايي با معارف دعوت کننده به همگرایی است كه در آيات متعدد به آن تأکید شده است. در برخي از آيات همه مسلمانان برادران ديني خوانده شده و مرزهاي جغرافيايي ناديده گرفته شده است.
اتخاذ سياست هاي مشترك توسط كشورهاي اسلامي را نیز از عوامل مهم و تأثیرگذار در این امر است. اين سياست ها مي توانند در روابط بين المللي و سياست هاي اقتصادي و تشكيل بازارهاي مشترك و هم چنين در صحنه هاي سياسي در برابر دشمنان اسلام و مسلمین به عنوان سياست هاي راهبردي اتخاذ گردد. طبیعتا با توجه به این موارد و عمل بر اساس وظایف دینی و اسلامی می توان به وحدت اسلامی آن چنان که باید دست یافت.
