به گزارش خبرگزاری «حوزه» از مشهد، حجت الاسلام والمسلمین عباسعلی شاملی، رئیس انجمن روان‌شناسی اسلامی حوزه، امروز پنج شنبه، در چهارمین نشست اساتید منتخب علوم انسانی اسلامی، در بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی، گفت: از ابتدای انقلاب اسلامی موضوعاتی که در باب روانشناسی اسلامی مطرح شده به نظریات پیشگامان این حوزه اکتفا شده و با توجه به اینکه نظریات این علم نشأت گرفته از مبانی غرب است، بنابراین قابل عرضه جهانی نیست و نیاز است تا در این زمینه تحقیق و بررسی بیشتری انجام شود.

وی پرداختن به اصل دین، شناسایی مفهوم و قلمرو دین را برای همه روان شناسان ضروری دانست و گفت: به نظر می‌رسد اساتید حوزه و دانشگاه در نظریه با کمبود مواجه هستند، از این رو پرداختن به متون دینی و اسلامی سازی روان شناسی یکی از ضروریات این حوزه به شمار می‌آید.

رئیس انجمن روان‌شناسی اسلامی حوزه تاکید کرد: تلاش برای اسلامی سازی دانش روان شناسی یا تولید دانش روان شناسی اسلامی از جمله محورهای مهم پژوهش است که از آغاز انقلاب اسلامی و شکل‌گیری انقلاب فرهنگی در کشور از دغدغه‌های‌ اصلی صاحبان اندیشه و قلم در عرصه‌های علوم انسانی و اجتماعی بوده است.

شاملی ادامه داد: همگرایی یا واگرایی دین و علم در موضوع و مسائل، یگانگی یا دوگانگی زبان بیان مسائل در دین و علم، یگانگی یا دوگانگی روش پژوهش در دین و علم و چگونگی انتساب علم به دین برخی از چالش‌های اصلی این نهضت است.

وی با بیان اینکه استفاده از اندیشه‌های عالم بزرگ شهید محمد باقر صدر در حوزه روانشناسی دینی بسیار راهگشا خواهد بود، اضافه کرد: در اندیشه این فقیه بزرگ قرآن پژوهی و استخراج آیات و مفاهیم قرآن پیش نیاز همه علوم به شمار می‌آید.

رئیس انجمن روان‌شناسی اسلامی حوزه تصریح کرد: نقد مبانی و بنایی، عرضه روش پژوهش ویژه در منابع دین برای استخراج و تولید علم دینی، راه‌اندازی پژوهش‌های زمان مند خُرد و مسأله محور، تلاش برای تدوین و تبیین نظریه یا نظریات اسلامی روان شناختی با هدف تجمیع خوشه‌ای یافته‌ها در پژوهش‌های مسأله محور، برخی از پیش نیازهای طولی یا عرضی این جریان فکری در جمهوری اسلامی ایران است.

وی مطرح کرد: این نهضت بزرگ، هنوز دوران کودکی و بلکه نوزادی خود را پشت سر می‌گذارد و چه بسا ایرانیان همانند غربی ها، ناچار باشند یک رنسانس جدیدی را تجربه و پشت سر بگذارند تا موفق به تولید علوم دینی در عرصه‌های علوم انسانی و اجتماعی شوند.

شاملی، آیت الله مصباح یزدی را از پیشگامان این نهضت بزرگ در حوزه علمیه قم ذکر کرد و افزود: اسلامی سازی علوم بیش از آن که یک نهضت درون دینی در راستای تولید علوم با وصف و صبغه اسلامی باشد، یک زاویه انحرافی است که اندیشمندان مسلمان را از مشارکت در توسعه و تعمیق علوم در سطح جهانی و برون دینی باز می‌دارد.

وی در پایان گفت: مفهوم شناسی و قلمروسنجی دین، بازخوانی همگرایی یا واگرایی دین و علم، بازخوانی واگرایی یا همگرایی دین و فلسفه یا عقل و وحی، گذراندن واحد معرفت شناسی اسلامی و انسان شناسی اسلامی ویژه دانشجویان از جمله پیش نیازهای جدی برای مشارکت جوانان حوزوی و دانشگاهی در این نهضت بزرگ است.

لزوم توسعه روان‌شناسی اسلامی

حجت‌الاسلام و المسلمین مسعود آذربایجانی نیز در این نشست به تبیین روانشاسی اسلامی، دستاوردها و مبانی آن و مقایسه کلی بین روانشاسی اسلامی در ایران و کشورهای دیگر پرداخت.

وی به دیدگاه های موجود در خصوص روانشاسی اسلامی اشاره و عنوان کرد: دیدگاهی وجود دارد که روان‌شناسی اسلامی را پیرامون موضوعاتی همچون روح می‌داند و برخی محوریت را فطرت قرار می‌دهند. همچنین بعضی معتقدند روان‌شناسی اسلامی به موضوع عمل می‌پردازد و نظریه دیگری نیز از لوازم و ملزومات نفس بحث می‌کنند.

آذربایجانی به اشکالات این دیدگاه‌ها اشاره کرد و ادامه داد: روح جنبه‌های جسمانی و بدنی انسان و جامعیتی که  در روانشناسی اسلامی انتظار می‌رود را شامل نمی‌شود. همچنین به رغم تلاش هایی که در ۱۴۰۰ سال گذشته در مورد روح شناسی صورت گرفته است، مباحث علمی قابل توجهی وجود ندارد. اگر محوریت با روح باشد نه جامعیتی وجود دارد و مطالب نیز قابل اعتنا نیست.

وی افزود: دو اشکال نیز در خصوص دیدگاه محوریت روانشاسی با فطرت وجود دارد. نخست اینکه فطرت به صورت اصلی و اساسی شامل رفتارهای اکتسابی نمی‌شود همچنین در مورد فطرت بیشتر به جنبه‌های مثبت انسان توجه دارد و جنبه های دیگری همچون غریزه و هوا و هوس را شامل نمی‌شود.

دانشیار گروه روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه تصریح کرد: در این میان دیدگاهی که روان‌شناسی اسلامی را با محوریت عمل می‌داند قابل قبول‌تر نسبت به سایر دیدگاه‌هاست، اما این دیدگاه نیز دارای اشکالاتی است. یکی از آنها این است که عمل را بیشتر ناظر بر دوران قبل از بلوغ می‌دانند و به سنین کودکی و نوجوانی که سنین رشد است، توجهی ندارد.

وی با بیان اینکه دیدگاه روانشناسی اسلامی که در مورد لوازم و ملزومات نفس بحث می‌کند، دیدگاه مختاری است، ادامه داد: نفس به خود و ذاتش اعتنا دارد و جامعیت مفهوم نفس و کاربردهای آن با احصا آیات و روایات، به جنبه‌های مثبت و منفی، روحی و جسمی و… می پردازد و نفس اماره، مطمئنه، ملهمه، لوامه و … از مراتب نفس است.

آذربایجانی در جای دیگری از سخنان خود به دستاوردهای روانشاسی اسلامی اشاره و بیان کرد: موسسه آموزشی  و پژوهشی امام خمینی(ره)، دانشگاه تهران گروه روانشاسی دینی، دفتر مطالعات اسلامی در بهداشت روانی، انجمن روانشاسی اسلامی قم، موسسه مطالعاتی مشاوره اسلامی، موسسه مطالعاتی مشاوره اسلامی و مراکز مشاوره اسلامی از جمله نهادهای آموزشی و پژوهی علمی فعال در حوزه روانشاسی اسلامی هستند.

وی همچنین وجود نشریه‌های علمی، متون و کتاب های درسی و منابع مستقل را از دیگر دستاوردها در حوزه روانشاسی اسلامی دانست و گفت: خوشبختانه بهدستاوردهای خوبی در این حوزه دست یافته ایم.

آذربایجانی اظهار کرد: مکتب روانشاسی اسلامی در جهت مبانی، مسائل، پژوهش‌ها، مدل‌ها و نظریه‌ها و منابع متون درسی به حداقلی از بلوغ نائل شده که می‌تواند رسما اعلام وجود کند. در حوزه روش شناسی و نظریه پردازی بر اساس آموزه های اسلام نیازمند مطالعات و پژوهش های بیشتری هستیم.

وی افزود: در خصوص دیدگاه‌های متفاوت در حوزه روان‌شناسی اسلامی یک رقابت علمی می ‌تواند دستاوردهای خود را عرضه کنند تا از آنها یک دیدگاه به برتری آشکار دست یابد. با توجه به زمینه های فعلی لازم است پایان نامه‌ها و پژوهش های ملی در حوزه روانشاسی اسلامی متمرکز شود تا ادبیات علمی آن پربارتر شود.

دانشیار گروه روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه خاطر نشان کرد: تاسیس روان‌شناسی اسلامی و توسعه آن در برخی مراکز آموزشی می‌تواند پژوهش‌های آینده را در این عرصه عمیق تر و وسیع‌تر گرداند.

وی به مقایسه کلی بین روانشاسی اسلامی در ایران و سایر کشورها پرداخت و عنوان کرد: برای این مقایسه می‌توان به سه رویکرد تلفیقی، تهذیبی و تاسیسی در روانشاسی اسلامی اشاره کرد. در رویکرد تلفیقی بحث‌های قرآنی را با بحث های روان‌شناسی در  کنار هم قرار می‌دهد. در رویکرد تهذیبی بحث های مخالف اسلام را حذف می کند و در رویکرد تاسیس  نخستین و بهترین ویژگی روانشاسی اسلامی است و ما بیشتر به این سمت حرکت کرده‌ایم.

انتهای پیام