به گزارش خبرگزاری حوزه کتابخانه مرحوم حضرت آیت الله گلپایگانی در مدرسه این مرحوم واقع در خیابان ارم قم واقع شده است که سال ها مورد استفاده اساتید، محققان و طلاب حوزه علمیه است و اخیرا برای ارائه خدمات ، امکانات کتابخانه ای خود را بروز رسانی کرده است.
حجت الاسلام هادی اندیشه مدیر جدید کتابخانه مرحوم آیت الله العظمی گلپایگانی در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری حوزه از تغییر و تحول اساسی در این کتابخانه خبرداد و گفت کسانی که سابقه استفاده از کتابخانه مدرسه آیت الله گلپایگانی را دارند، از این همه تغییر و تحول لذت می برند.
تغییر و تحول و خدمات جدیدی که هرچند با چشم ندیده اند، ولی می توانندبا توضیحات این مدیر کتابخانه با آن آشنا شده و برای مراجعه به کتابخانه اشتیاق پیدا کنند.
متن گفت و گو با حجت الاسلام اندیشه به این شرح است:
کتابخانه آیت الله گلپایگانی در چه سالی و چگونه تأسیس شد؟
اکثر دروس سطوع عالی حوزه در مدرسه آیت الله گلپایگانی تدریس می‌شد و بخصوص در وعده صبح حجم زیادی از طلاب به مدرسه مراجعه می‌کردند. به همین دلیل زمینه مناسبی برای تأسیس کتابخانه بود و به دستور ایشان در سال 66 کتابخانه مدرسه در بخش زیر زمین احداث شد.
کتابها چگونه تهیه و گردآوری شد؟
کتابها از کتابخانه شخصی مرحوم آیت الله گلپایگانی و برخی از کتابهایی که خیرین تهیه کرده بودند، تأمین و به کتابخانه منتقل شد. میز و صندلی هم فراهم می شود و 4 – 5 نفر هم فهرست نویسی را آغاز می کنند و این کار قبل از در دسترس عموم قرار گرفتن کتابخانه صورت می گیرد. بیست و سه هزار جلد کتاب چاپی در کتابخانه قرار می گیرد و گردآوری می شود و دو هزار و چهارصد نسخه خطی هم تهیه و در مخزن کوچکی نگهداری می شود. فهرست نویسی نیز به صورت قفسه-کتاب انجام می شود. پس از این در 17 دی ماه سال 1371 مصادف با 13 رجب و میلاد امیرالمؤمنین علیه السلام کتابخانه رسما افتتاح می شود و خدمات کتابخانه ای ارائه می شود. آن موقع کتابخانه 3 بخش داشته و شامل مخزن و منبع عمومی، سالن مطالعه(قرائتخانه) و کتابخانه امانی می شده است. هشتاد در صد منابع چاپی ما، منابع چاپی نفیس و چاپ های بالای صد سال هستند و چاپ اول خیلی از کتابهای قدیمی که بعدا اصلاح و چاپ شده اند در کتابخانه وجود دارد که بعضی از محققین به این چاپ ها نیاز دارند.
قدیمی ترین نسخ خطی و چاپی شما برای چه سالهایی هستند و آیا روند تهیه کتاب ادامه داشته است؟
قدیمی ترین کتاب چاپی کتابخانه، کتاب «النجاة» ابن سیناست که در سال 1593 میلادی همزمان با کتاب «القانون فی الطب» در رم چاپ شده است. این کتاب از جمله کتابهای نفیس چاپی است. در بخش مخطوطات و نسخ خطی، صفحاتی از قرآن کریم به خط کوفی و بدون نقطه و اعراب وجود دارد و بر پوست نوشته شده است که برای قرن دوم هجری است. چند برگ (چهار یا پنج صفحه) از صحیفه سجادیه با خط منسوب به امام سجاد علیه السلام هم در مجموعه نسخ خطی وجود دارد. یکسری از تفاسیر و کتب فقهی، طبی، علمی و ریاضی قرن پنجم به بعد و دستخط برخی از عالمان برجسته مثل شهید اول و شهید ثانی نیز در کتابهای خطی کتابخانه وجود دارد. إحیاء و ترمیم کتابها نیز انجام شده است. مجموع دو هزار و چهارصد نسخه خطی در روز افتتاح اکنون به چهارده هزار نسخه رسیده و پنج هزار جلد کتاب سنگی و سربی، چهارصد و پنجاه عنوان روزنامه و چهارصد عنوان مجله و نشریه که از نشریات خیلی قدیمی است در کتابخانه موجود است. اکثر روزنامه ها از سال 1348 گردآوری شده و قدیمی ترین نشریه هم نشریه «صوراسرافیل» به تاریخ پنجشنبه 22 جمادی 1325 قمری مصادف با 24 بهمن 1286 است که از شماره 6 تا 20 آن را در اینجا داریم. همچنین جمع آوری کتابها و موارد علمی با حمایت بیت آیت الله العظمی گلپایگانی و دفتر آیت الله العظمی صافی ادامه پیدا کرده است.
الان وضعیت منابع کتابخانه چگونه است و چه خدماتی ارائه می شود؟
تا مرداد سال 95 همه نسخه های خطی و 23 هزار نسخه چاپی که 130 هزار نسخه رسیده بود، به همان سبک قدیمی قفسه-کتاب فهرست نویسی شد و در همان مخزن نگهداری می شد ولی متأسفانه به علت خراب شدن تأسیسات ساختمان، مخزن دچار آب گرفتگی شد؛ اما خوشبختانه هم، نسخ خطی و هم، کتابهای چاپی99در صد سالم ماندند و فقط تعداد محدودی آسیب دیدند. تا سال 95 فقط یک سالن مطالعه و بخش کوچکی در حد ارائه شروح کتب درسی حوزه به عنوان قفسه باز وجود داشته است.
سال 95 با استعفای مدیرکتابخانه عرب زاده که از روز اول اینجا بودند و کتابخانه را به اینجا رسانده بودند، از مجموعه حجت الاسلام والمسلمین عماد دعوت شد تا کتابخانه بار دیگر سرپا شود و واقعا هم، دفتر آیت الله العظمی صافی و هم بیت آیت الله العظمی گلپایگانی حمایت کردند. کتابخانه از اول شهریور تا بیست و دوم شهریور 95 تعطیل بود و 23 شهریور خدمات کتابخانه ای از سر گرفته شد. طرح جدید نوشته شد و خدمت آیت الله صافی و حجت الاسلام والمسلمین حسن صافی گلپایگانی داده شد. کار بهسازی خدمات آغاز شد. بخش هایی از کتابخانه که از اول ساخته نشده بود، ساخته شد. بخش اداری مجزا شد. دوره بازسازی کتابخانه یک سال و چهار ماه یعنی از اسفند 96 تا ابتدای سال 98 طول کشید.
تا پیش از این، کتابخانه سیستم کامپیوتر نداشت و خیلی سنتی مدیریت می شد. سال 88 معاونت پژوهش پژوهش حوزه اعتباراتی را تحت عنوان بودجه مؤسسات فرهنگی جذب می کند و چند دستگاه رایانه به کتابخانه اهداء می شود. در سال 95 هم برای اولین بار اینترنت کتابخانه راه اندازی می شود. بعد از آن هم فیبر نوری در اینجا وصل شده و تا چند وقت دیگر اینترنت در اختیار همه مراجعه کنندگان در حوزه تحقیقاتشان گذاشته می شود.
سعی کردیم خدمات را فازبندی و به روز کنیم. کتابخانه از 3 بخش خارج شد. تالار مطالعه ویژه محققین داریم که هشتاد میز ویژه و دوازده هزار جلد کتاب مورد نیاز بصورت قفسه باز در اختیار محققین قرار دارد. تالار مطالعه عمومی با ظرفیت 70 میز برای عموم طلاب و دانشجویان با حدود شش هزار جلد کتاب بصورت قفسه باز در دسترس است.
یک کتابخانه تخصصی قرآن و تفسیر با حدود پنج هزار جلد کتاب داریم. تالار مطالعه روباز بهاره- پاییزه هم ان شاء الله بزودی در بخش حیاط کتابخانه افتتاح می شود- تا مراجعه کنندگان در فصل بهار و پاییز از هوای طبیعی استفاده کنند. بانک اطلاعات دیجیتال هم برای محققین و پژوهشگران آماده شده و یازده سیستم کامپیوتر در آنجا قرار دارد. سالن جلسات علمی بخش دیگر کتابخانه است که پژوهشگران مباحثشان را در معرض اساتید قرار می دهند. بخش مشاوره علمی و پژوهشی نیز آماده شده و برخی از اساتید در حال گزینش هستند و از آنها دعوت شده تا ماهی دو یا سه ساعت، کار و مطالعه شان را اینجا انجام دهند و در این فاصله طلاب بتوانند با آنها مشاوره علمی پژوهشی انجام دهند. مخزن منابع عمومی سابق تفکیک شد و حدود هفتاد هزار جلد کتاب موضوع بندی و قفسه بندی شد و آماده ارائه خدمت است.
در دی ماه سال 97 مصادف با ولادت حضرت زینب(س)، با حضور اساتیدحوزوی، مسئولان حوزه، بیوت آیات گلپایگانی و صافی، خدمات جدید کتابخانه ای رونمایی شد.
فهرست بندی جدید انجام شده است؟
هنوز فهرست بندی جدید انجام نشده، چون حدود دو سال طول می کشد. ما همان اطلاعات قبلی را از قالب doc به word تبدیل کردیم و الآن به صورت موضوعی و محدود می توانیم در اختیار مراجعان قرار دهیم. ما به دنبال تفکیک مخزن ها بودیم. نسخ خطی چون قدیمی اند در اختیار مراجعین قرار می گرفتند و آسیب می دید و از بین میرفتند. لذا ما مخزن کتابخانه را به چند مخزن مختلف تفکیک کردیم. در مخزن عمومی هفتاد هزار جلد کتاب می شود. منابع خطی که در دو یا سه اتاق معمولی نگهداری می‌شد، منتقل شد به اتاقی مجهز و با سیستم تهویه مناسب و بصورت قفسه ریلی که ظرفیت مخزن آن برای بیست و سه هزار نسخه کتاب گنجایش دارد ولی ما الآن فقط چهارده هزار نسخه داریم.
هنوز هم به دنبال نسخه های خطی هستید؟
خیلی از مدارس کشور نسخه خطی دارند ولی جایی برای نگهداری آنها ندارند. ما می توانیم بصورت امانت نسخ خطی آنها را در اینجا نگهداری کنیم. حتی می توانیم نسخ خطی آنها را آفت‌زدایی کرده، ترمیم کنیم و هر وقت خواستند تحویلشان دهیم.
هنوز آفت زدایی و ترمیم را آغاز نکرده اید؟
کتابهای خودمان مشکل خاصی ندارد ولی کتابهای بیرون مانند کتابهای مدارس ممکن است، به آفت‌زدایی و ترمیم نیاز داشته باشد.
آیا از کتابهای خطی شما عکسبرداری شده است؟
همه مجموعه چهارده هزار نسخه خطی ما عکس برداری و فهرست نویسی شده و منتشر شده است. این فهرست نویسی هم به همت آقای صدرایی خوئی و همکارانشان تهیه شده است. الآن هم آمادگی داریم تصاویر کتابها را بصورت محدود از طریق سایت در معرض قرار بدهیم و اگر پژوهشگران نیاز داشتند به کتابخانه مراجعه کرده و آن را دریافت می کنند.
هزینه ای هم بابت آن دریافت می شود؟
هزینه اندکی دریافت می شود. البته خدمات قسمتهای دیگر کتابخانه از جمله بخش امانی رایگان است.
تصویر همه قسمتها و صفحات نسخه های خطی را در اختیار مراجعه کنندگان قرار می دهید؟
کسانی که میخواهند کار پژوهشی روی این نسخ خطی انجام دهند، در اختیارشان قرار می دهیم فقط با این تعهد که اگر کتاب را چاپ کردند، حتما نام کتابخانه در آن کتاب بیاید و چند نسخه از آن هم به کتابخانه اهدا کنند.
ما اول کتابها را از زیرزمین یک کوچه مجاور کتابخانه نجات دادیم که پناهگاهی در زمان جنگ برای آیت الله العظمی گلپایگانی بوده که البته ایشان استفاده نکردند. این محل زیر لوله های پرفشار آب بود و ممکن بود هر اتفاقی برای کتابها بیفتد. یک بار هم از کف زیرزمین آب بالا زد و کتابها آسیب دید. الآن کتابها به مکان مناسبی منتقل شده و هر روز مورد بازدید قرار می گیرد و بعد از آن یکسری دستگاه های امنیتی مناسب هم نصب شده است.
درباره تفکیک مخزن های کتابخانه صحبت می کردیم.
ما مخزن ویژه‌ای برای کتابهای سنگی و سربی داریم. این کتابها قبل از کتابهای چاپی مرسوم بوده اند و الآن جزء نفایس محسوب می شوند. علما و اساتیدی که از این کتابها استفاده می‌کرده اند، نظرات و بحث علمی‌شان را در حاشیه می نوشته اند و همین بر این ارزش این کتابها می افزاید. ما حدود پنج هزار جلد از این کتابها داریم. مخزن مجلات و نشریات را هم جدا کردیم. یک مخزن منابع لاتین داریم که شش هزار جلد است. یک مخزن مبادله و اهدا هم آماده کردیم که کتابهای مازاد و کتابهایی که به کتابهای اهدا می شود و به آنها نیاز نداریم را در این مخزن نگهداری می کنیم و به کتابخانه هایی که احتیاج دارند، می دهیم و آنها به انتخاب خودشان از این کتابها بر می دارند و در کتابخانه خودشان قرار میدهند. علت این کار این است که درخواست های مختلفی از مدارس و برخی کشورهای همسایه برای اهدای کتاب داریم.
پیش از این کتابخانه به چه صورتی اداره می شد؟
کتابخانه بصورت کاملا سنتی اداره می شد و غیر از یک کارت عضویت، چیز دیگری وجود نداشته است. الآن چشم انداز آِینده و شرح وظایف هر قسمت نوشته شده است. در بحث پرداخت حقوق قبلا حقوق ها در جایی ثبت نمی شده و صرفا در دفتری نوشته و به صورت دستی پرداخت می شده است. اما الآن ورود و خروج کارکنان با سیستم ساعت‌زن ثبت شده و حقوقها با حساب بانکی پرداخت می شود.
در قدیم ساعت کار کتابخانه در دو شیفت بود و از آنجایی که درِ کتابخانه با درِ مدرسه مشترک بود، ظهر تا ساعت 3 بعد از ظهر کتابخانه تعطیل می شد. دوباره از ساعت 3 در کتابخانه باز می شد و تا ساعت 8 شب ادامه داشت. الحمدلله با تدبیری که مسئولان کتابخانه اندیشدند، در کتابخانه از در مدرسه مستقل شد و شیفت کاری کتابخانه از ساعت هفت و نیم صبح تا ساعت هشت و نیم شب ادامه دارد و در خدمت طلاب و دانشجویان هستیم.
از کتابداران دوره قدیم کسی باقی مانده است؟
چندتایی هستند. فقط آقای عربزاده به علت کهولت سن و خستگی خداحافظی کردند، هر چند الآن هم گاهی می آیند و از وجودشان استفاده می کنیم.
برای نشان دادن تاریخ تحول در کتابداری و کتابخانه هم کاری انجام داده اید؟
از سالهای گذشته و از سالهای شروع به کار کتابخانه، دستگاه های تصویربرداری از کتاب موجود است که این دستگاهها را شاید الآن سایر کتابخانه ها و مراکز مشابه نداشته باشند. لذا ما سعی می کنیم این دستگاهها را بهسازی کنیم و برای نشان دادن تاریخچه کتابخانه در کنار تالار بهاره پاییزه به عنوان موزه وسایل سنتی و قدیمی کتابخانه در معرض دید مراجعه کنندگان قرار دهیم.
آیا برای خرید کتاب در نمایشگاههای داخلی و خارجی حضور پیدا می کنید؟
ما برای خرید کتاب بعد از یک وقفه چند ساله که کتابی به کتابخانه تزریق نشد، از اردیبهشت 96 در اولین نمایشگاه کتاب با حمایت دفتر حضرت آیت الله صافی گلپایگانی حضور پیدا کردیم و از آن سال هر ساله خرید کتاب داشته ایم. به علاوه حجم کتب اهدایی ما هم در اینجا بالاست.
صرفا در موضوعات علوم اسلامی کتاب دارید؟
بیشتر منابع ما حوزوی و منابع علوم اسلامی هستند و بیشتر، طلاب و دانشجویان این حوزه می توانند از منابع این کتابخانه استفاده کنند. باید اعتراف کنیم که به نسبت کتابخانه های بزرگ حوزوی مثل کتابخانه مسجد اعظم و کتابخانه مدرسه فیضیه علی رغم اینکه اینجا روزی منابع و خدماتش بیشتر بوده، به علت وقفهای که ایجاد شده، شاید دچار یک عقب ماندگی منابع شده ایم که الحمدلله با این رویکرد جدید ان شاء الله جبران می شود.
چقدر عضو دارید؟
حدود بیست هزار نفر عضو کتابخانه امانی هستند. پنج هزار نفر عضو کتابخانه عمومی هستند. در قسمت محققین و کتابخانه تفسیر که تازه راه اندازی شده هم در حال پذیرش هستیم.
خبر شگفت انگیزی هم برای مراجعه کنندگانتان دارید؟
در نظر داریم با شروع سال تحصیلی جدید خدمتی جدید به طلاب ارائه بدهیم. این خدمت جدید، ارائه کتاب در محل است تا لازم نباشد طلبه از پردیسان یا راه دور به کتابخانه بیاید و بتوانیم با هزینه اندکی و با زمانی در حدود 4 یا 5 ساعت کتاب مورد نیازشان را به دستشان برسانیم.
تعطیلات کتابخانه به چه صورتی است و آیا شرط سنی هم برای عضویت دارید؟
ما فقط در تعطیلات رسمی و برخی تعطیلات حوزه تعطیل هستیم و فقط برای دانش آموزان شرط سنی داریم.
گفت و گو: محمد جواد حسین زاده
