خبرگزاری حوزه/ انبیاء و ائمه معصومین (س) تمام هدفشان هدایت انسان‌ها، به‌سوی کمال و تعالی در راستای توحید و یکتاپرستی است که صدالبته در فطرت انسانی زمینه‌های آن وجود دارد؛ اما حرکت در این مسیر دشوار و پرپیچ‌وخم قطعاً بدون راهنما ممکن نیست.

با عنایت به این مقدمه یکی از افرادی که تلاش نمود بشریت را به‌سوی کمال و فطرت توحیدی خود رهنمون سازد وجود مقدس اباعبدالله الحسین (ع) است. ایشان در دوره‌ای اقدام به قیام کردند که طبق فرمایش خودشان به‌حق عمل نمی‌شد و کسی از باطل روی‌گردان نبود، لذا قیام کردند تا مردم را از جهالت و گمراهی نجات دهند. در زیارت اربعین به‌خوبی به این مطلب اشاره دارد: و بذل مهجته فیک لینقذ عبادک من الجهاله و حیرة الضلالة .

با این اوصاف یکی از مهم‌ترین مواردی که امام (ع) از ابتدای نهضت خود همچون پیامبر اسلام (ص) و پدر بزرگوارشان امیرالمونین (ع) خود را به آن ملتزم کرده بودند مسئله اخلاق محوری است. ایشان در سراسر نهضت خود موقع خروج از شهر مدینه تا روز عاشورا جلوه‌ای بی‌نظیر از اخلاق اسلامی را نمایان ساختند. اگرچه قیام عاشورا ابعاد مختلفی از حیث اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و... را در برمی‌گیرد اما این نوشته درصدد است بخش کوچکی از جنبه‌های اخلاقی امام حسین (ع) را بیان کند تا نشان دهد این وجود نازنین همچون جد بزرگوارش که برای مکارم اخلاق مبعوث شده بود برای احیای اخلاق و ارزش‌های اخلاقی اسلامی، قیام کردند.

1-     هدف وسیله را توجیه نمی‌کند.(صداقت در رفتار و گفتار)

امام حسین (ع) در طول قیام خود هرگز از رفتار و گفتاری که خلاف شرع و اخلاق است استفاده نکرد تا به مقصود خود برسد. حضرت روز قبل‌ حرکت‌ از مکه‌ فرمود: من کان فینا باذلا مهجته و موطنا علی لقاء الله نفسه فلیرحل معنا . امام (ع) در این فراز با صداقت گفتار بیان می‌کند که این راه انتهایش شهادت است و حاضر نیست برای غلبه بر یزیدیان ابتدا وعده دهد که اگر این وعده محقق شد چه‌بهتر و اگر نشد دست به توجیه بزند. حضرت از همان ابتدا تکلیف را برای همگان روشن ساخت و اهمیت صداقت و راستی را در کلام ایشان می‌توان به‌وضوح یافت. در این راه نخواست برای رسیدن به هدف خود وعده‌هایی دهد که قابل تحقق نباشد و مردم را به سراب رهنمون کند. چون برخی متصور بودند حضرت قیام می‌کند و حکومت را از یزید می‌گیرد و آنان به مقام و منصبی می‌رسند لذا حضرت از همان ابتدا تکلیف را روشن نمودند.

2-     امام (ع) و یارانش ادب در رفتار و گفتار داشتند

امام حسین اسوه ادب و مهربانی بودند. روز تاسوعا شمر برای فرزندان ام البنین (س) امان‌نامه‌ای آورده بود و با فریاد شروع به صدا کردن آن‌ها نمود. حضرت عباس (ع) و برادران ایشان در حضور امام حسین توجهی به خواسته شمر نداشتند اما حضرت به ایشان فرمود جوابش را دهید اگرچه فاسق است. ابالفضل العباس (س) انسانی است که تسلیم امام است؛ به فهمی رسیده که عقل عملش، تعلقاتش، درکش از معروف و منکر، با امامش هماهنگ است و تابع امامش است لذا با برادرانش رفت و امان‌نامه شمر را رد نمود. با دقت در این رفتار امام و یاران ایشان مشاهده می‌شود که پاسخ دادن به ندای هرکسی ولو شخص فاسق مهم است و باید رعایت گردد.

 این رفتار امام (ع) و ابالفضل العباس (س) نشان می‌دهد ادبِ در برخورد با دشمن در نزد خود حضرت و یاران باوفای ایشان موج میزند و شایسته است به این نوع فعل اخلاقی در مواجهه با دیگران حتی دشمنان اسلام توجه ویژه داشت.

3-     امام (ع) در راه خود صبور و مقاوم بودن.

در حال حاضر جامعه ما دچار مشکلات مختلفی ازجمله مسائل اقتصادی، تحریم، مشکلات فرهنگی و اجتماعی است. یکی از دستورات اخلاقی اسلام به مسلمین امر به صبوری و پایداری در برابر ناملایمات است. امام حسین (ع) و یاران ایشان هرگز از راه مستقیم خود به خاطر سختی‌ها عقب‌نشینی نکردند و در طول این مسیر برخورد صبورانه و دلیر گونه‌ای را از خود نشان دادند. در منزل شقوق مردی که از کوفه آمده بود اخباری به امام داد که کاملاً بر ضد نامه‌ها و دعوت کوفیان بود حضرت در مقابل این تحولات غیرمنتظره ذرّه‌ای از موضع قبلی عقب‌نشینی نکردند و بر مقاصد والای خود پافشاری کردند. ازاین‌رو شایسته است این اخلاق پسندیده امام (ع) به‌صورت دقیق برای جامعه تبیین شود تا مردم خود را در برابر مشکلات پیش روی انقلاب اسلامی که از سوی برخی عناصر ناکارآمد داخلی و دشمنان خارجی ایجاد می‌شود استوار و مقاوم کنند و از اهداف عالیه انقلاب اسلامی دست نکشند.

4-      امام (ع) جوانمرد بودند

حضرت در میدان نبرد کربلا هرگز از مسیر فتوت و جوانمردی خارج نشد. زمانی که لشکر حر رسیدند و راه را بستند عده‌ای پیشنهاد دادند که با آن‌ها بجنگیم ایشان فرمودند که من آغازکننده جنگ نیستم. یا در روز عاشورا ابن قحطبه مبارز می‌طلبید و حضرت شخصاً برای جنگ تن‌به‌تن به میدان رفتند و زمانی که او را شکست دادند و دست ابن قحطبه را قطع کردند به او فرمودند اگر کمکی می‌خواهی دریغ نمی‌کنم. این نوع برخورد شخصی امام (ع) می‌رساند که حضرت به دنبال جنگ و انتقام‌جویی و فتنه نبودند بلکه در طلب اصلاح امت و هدایت نوع بشر بودند. ازاین‌رو توجه به مسئله جوانمردی به‌خصوص در هنگام قدرت بسیار زیبنده انسان است.

پیامبر اسلام بیان زیبایی در وصف جوانمردی اهل‌بیت (س) دارند. ایشان می‌فرمایند: فتوّت و بزرگ‌منشی ما خاندان رسالت عفو و اغماض از کسی است که به ما ظلم کرده و بذل و عطا به کسی که ما را محروم نموده است.

با توضیح این صفات ذکرشده و صفات اخلاقی دیگری مانند ایثار، توکل، امید، رشادت، عزتمندی و آزادگی روشن است که در این قیام اخلاق حسنه از سوی لشکر خدا موج میزند. لذا شایسته است با توجه به فضای کنونی کشور که گاه دیده می‌شود برخی جناح‌ها و احزاب و یا شخصیت‌ها و مسئولان جامعه اسلامی از مسیر انصاف و فتوت خارج‌شده و به یکدیگر می‌تازند؛ به این مسائل اخلاقی نهضت عاشورا توجه ویژه داشته باشند و هرگز درصدد نباشند برای رسیدن به مقصد خود و هدف خود دست به هر وسیله‌ای بزنند بلکه سعی نمایند از مسیر انصاف و صبر خارج نشده و جامعه را دچار تشتت نکنند انشالله تعالی.

یادداشت: محمد باقر صدقی، پژوهشگر و استاد دانشگاه