به گزارش خبرگزاری «حوزه» از بجنورد/ بیانیه گام دوم دایرة المعارف انقلاب و نظام اسلامی است، رهبری در این بیانیه اصلی ترین و اساسی ترین مسائل و برکات انقلاب را مطرح کرده و افزون بر این دورنما و برنامه چهل ساله دوم انقلاب را هم تبیین فرموده اند.
در این نوشتار تلاش شده با توجه به سرفصل های سخنان حکیم حاکم، شرح مختصری از برخی رئوس این بیانیه مطرح و تبیین شود. بخش های نخست و دوم این نوشتار پیش از این ارائه شد آنچه در پی می آید ادامه سخن است.
چارچوب شکنی و رسیدن به چهل‌سالگی
انقلاب اسلامی پدیده‌ای نو بود با شیوه و روشی جدید ظهور کرد و بسیاری از چارچوب‌های شناخته‌شده در انقلاب‌ها را شکست، نه با کودتا روی کار آمد و نه با رأی‌گیری نهضت آغاز شد و نه حزب و تشکیلات متعارف شکل گرفت بلکه با محوریت یک عالم دین‌شناس و یک فقیه دین‌شناس و یک ابرمرد از خود عبور کرده و به خدا پیوسته توانست قواعد سیاسی معروف در تبدیل و تغییر ساختارهای سیاسی و اجتماعی را بشکند و روشنفکران و تحلیلگران سیاسی را غافلگیر نموده و شیوه‌ای نوین را تجربه کرده و به نمایش بگذارد.
ازاین‌رو انقلاب و نهضت اسلامی را باید پدیده‌ای نوظهور در عصر جدید نامید که هم انفجار نور بود و هم به هم زننده حدود و ثغور موجود در ساختارهای موجود و ارائه‌دهنده حکومت و حاکمیتی کاملاً مردمی؛ ولی نه وابسته به غرب و نه وابسته به شرق بلکه ایستاده بر اراده امامی خداباور و ملتی ولی باور و ولی یاور بود.
بیشتر بخوانید:
درنگی در بیانیه گام دوم انقلاب| بخش اول
این قیام بر اساس این باور ۴۰ سال قد کشیده و راست‌قامت ایستاده و خیلی از قد خمیده‌های عالم را نیز به راست‌قامتی فراخوانده و آنان را سرو قامت به اصل خویش بازگردانده است.
رهبر فرزانه در بیانیه گام دوم به زیبایی این ویژگی نهضت اسلامی را ترسیم نموده و ابعاد گسترده آن را به تحلیل و تبیین نشسته‌اند.
«آن روز که جهان میان شرق و غرب مادّی تقسیم شده بود و کسی گمان یک نهضت بزرگ دینی را نمی‌برد، انقلاب اسلامی ایران، با قدرت و شکوه پا به میدان نهاد؛ چارچوب‌ها را شکست؛ کهنگی کلیشه‌ها را به رخ دنیا کشید؛ دین و دنیا را در کنار هم مطرح کرد و آغاز عصر جدیدی را اعلام نمود. طبیعی بود که سردمداران گمراهی و ستم واکنش نشان دهند، امّا این واکنش ناکام ماند. چپ و راستِ مدرنیته، از تظاهر به نشنیدن این صدای جدید و متفاوت تا تلاش گسترده و گونه‌گون برای خفه کردن آن، هرچه کردند به اجل محتوم خود نزدیک‌تر شدند. اکنون با گذشت چهل جشن سالانهٔ انقلاب و چهل دههٔ فجر، یکی از آن دو کانون دشمنی نابود شده و دیگری با مشکلاتی که خبر از نزدیکی احتضار می‌دهند، دست و پنجه نرم می‌کند! و انقلاب اسلامی با حفظ و پایبندی به شعارهای خود همچنان به پیش می‌رود.»
در این نگاه حکیمانه و ژرف به دو نکته سلبی و ایجابی اشاره شده است؛ نگاه سلبی یعنی شکستن چارچوب‌های معمول در نهضت‌ها و تحولات کشورها که انقلاب اسلامی از آن الگوها تقلید و تبعیت نکرد و خود شیوه جدیدی را برای دگرگونی ساختارهای کهن ابداع نمود.
امام خمینی (ره) در آغاز با شیوه نصیحت و خیرخواهی نظام پیشین را هشدار داد و اعلام خطر و اتمام حجت می‌نمود آنگاه که این شیوه جواب نداد و دستگاه طاغوت حرف و سخن امام را درک نکرد و یا غرور مانع فهم و شنیدن آن شد امام راحل از راه آگاهی بخشی و بصیرت آفرینی مردم به میدان آمد و با سخن و بیانیه و اعلامیه‌های پی در پی دست به افشاگری زد و چهره کریه و فاسد نظام شاهنشاهی را برملا ساخت و مردم را به سمت تغییر ساختاری جهت‌دهی کر.
امام خمینی (ره) با ابتکار و کار ایجابی حکومت اسلامی را به عنوان جایگزین نظام پیشین به مردم پیشنهاد داد، مردم در کف خیابان‌ها هدف امام را همسو با فطرت خود یافتند و لبیک‌گویان و با مشت خالی و هدفی متعالی به خیابان‌ها آمدند و فریاد تغییر و تبدیل نظام فاسد مفسد را به نظام صالح مصلح سر دادند و بدین‌وسیله چارچوب‌های معمول و رایج دنیا را در هم شکستند و با رأی به جمهوری اسلامی ۴۰ سال جشن‌های پیروزی را تداوم بخشیدند.
چهل‌سالگی انقلاب اسلامی مانند چلچراغی در عالم می‌درخشد و نورافشانی می‌کند، راه‌گم‌کردگان در پرتو این چراغ هدایت و بصیرت به راه آمدند و روزبه‌روز پرتوافکنی این نورافکن انقلاب دل‌ها و سرزمین‌های جدیدی را در هم می‌نوردد.
از سوی دیگر قدرت‌هایی که حاضر نبوده و نیستند که حقانیت انقلاب و واقعیت آن را بپذیرند روزبه‌روز رو به زوال رفتند، قدرت شرقی فروپاشید و قدرت غرب در حال فروپاشیدن و احتضار است.
این ویژگی انقلاب اسلامی نویددهنده دنیای دیگر از سنخ نور است و نشان‌دهنده بیرون آمدن مردم مظلوم از ظلمات به سمت این نور.
«اللَّهُ وَلِی الَّذِینَ آمَنُوا یخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَی النُّورِ ۖ وَالَّذِینَ کفَرُوا أَوْلِیاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ یخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَی الظُّلُمَاتِ ...»(1)؛ خداوند ولی و سرپرست کسانی است که ایمان آورده‌اند آنها را از تاریکی‌ها خارج ساخته به‌سوی نور می‌برد و کسانی که کافر شدند اولیای آنها طاغوت‌ها هستند که آنها را از نور خارج ساخته به‌سوی تاریکی‌ها می‌برند...
چالش‌های درونی و بیرونی
هر انقلابی در مسیر پیشرفت خود هم شاهد رویش‌های فراوان است و هم گرفتار چالش‌ها و کارشکنی‌ها، چالش‌ها گاهی از درون انقلاب چهره می‌نماید و گاه از بیرون بر او تحمیل می‌شود.
از منظر گوناگونی نیز ممکن است چالش سیاسی باشد یا اقتصادی و یا ساختاری، انقلاب اسلامی ما نیز از این چالش‌ها به دور نماند که به برخی از آنها از نگاه رهبری معظم در بیانیه گام دوم اشاره می‌کنیم:
چالش‌های مستکبران با انقلاب
«ایران مقتدر، امروز هم مانند آغاز انقلاب با چالش‌های مستکبران روبه‌رو است، امّا با تفاوتی کاملاً معنی‌دار. اگر آن روز چالش با آمریکا بر سر کوتاه کردن دست عمّال بیگانه یا تعطیلی سفارت رژیم صهیونیستی در تهران یا رسوا کردن لانهٔ جاسوسی بود، امروز چالش بر سرِ حضور ایران مقتدر در مرزهای رژیم صهیونیستی و برچیدن بساط نفوذ نامشروع آمریکا از منطقهٔ غرب آسیا و حمایت جمهوری اسلامی از مبارزات مجاهدان فلسطینی در قلب سرزمین‌های اشغالی و دفاع از پرچم برافراشتهٔ حزب‌الله و مقاومت در سراسر این منطقه است»
در حوزه تسلیحات و پیشرفت‌های چشمگیر ایران درزمینهٔ موشک‌های دوربرد و مانند آن
ما با آمریکا و غرب دچار چالش هستیم، چون آنها از اقتدار ما نگران هستند و با شعار ایران هراسی می‌خواهند ایران را در چشم ملت‌ها حامی تروریسم جلوه دهند.
«و اگر آن روز، مشکل غرب جلوگیری از خرید تسلیحات ابتدایی برای ایران بود، امروز مشکل او جلوگیری از انتقال سلاح‌های پیشرفتهٔ ایرانی به نیروهای مقاومت است»
آمریکا و سردمداران نابخرد آن پنبه‌دانه در خواب می‌بینند و آن را نشخوار می‌کنند و هر چند گاه به آرزوی فتح تهران و ایران دروغ‌پراکنی‌ها و تبلیغات پرحجمی به راه می‌اندازند؛ ولی در همه این ترفندها و فضاسازی‌ها ناکام مانده و آرزوی آن روز را باید به گور ببرند.
«اگر آن روز گمان آمریکا آن بود که با چند ایرانی خودفروخته یا با چند هواپیما و بالگرد خواهد توانست بر نظام اسلامی و ملّت ایران فائق آید، امروز برای مقابلهٔ سیاسی و امنیتی با جمهوری اسلامی، خود را محتاج به یک ائتلاف بزرگ از ده‌ها دولت معاند یا مرعوب می‌بیند و البتّه باز هم در رویارویی، شکست می‌خورد.»
عبور ایران از چالش‌ها
«ایران به برکت انقلاب، اکنون در جایگاهی متعالی و شایستهٔ ملّت ایران در چشم جهانیان و عبور کرده از بسی گردنه‌های دشوار در مسائل اساسی خویش است.»
بخشی گسترده از چالش‌های درونی و بیرونی کشور ما ریشه در عملکردهای ضعیف و ناتوانی‌های مدیران دارد، ناکارآمدی مدیران نااهل و گاه نامحرم و نفوذی چالش‌هایی در حوزه‌های سیاسی و فرهنگی و اقتصادی ایجاد کرده است که باید به هشدارها و هدایت‌های رهبری حکیم در این زمینه‌ها توجه بیشتر داشته باشیم:
«انقلاب اسلامی راه نجات از اقتصاد ضعیف و وابسته و فاسد دوران طاغوت را به ما نشان داد، ولی عملکردهای ضعیف، اقتصاد کشور را از بیرون و درون دچار چالش ساخته است... چالش درونی عبارت از عیوب ساختاری و ضعف‌های مدیریتی است.»
راهکار و راه‌حل برون‌رفت از این چالش‌ها نیز در بیانیه بیان شده است:
«بی‌گمان یک مجموعهٔ جوان و دانا و مؤمن و مسلّط بر دانسته‌های اقتصادی در درون دولت خواهند توانست به این مقاصد برسند. دوران پیشِ رو باید میدان فعّالیّت چنین مجموعه‌ای باشد.»
در معارف و آموزه‌های دینی یکی از عوامل سقوط و شکست دولت‌ها «سوء تدبیر» و عملکردهای نادرست و ضعیف دانسته شده است. امام علی (ع) می‌فرماید: «یستدل علی الادبار باربع: سوء التدبیر و قبح التبذیر و قلة الاعتبار و کثرة الاعتذار»(2)؛ چهار چیز نشانه عقب‌گرد (و ناکارآمدی) است:
1- مدیریت نادرست و مدیران ناتوان.
2- ریخت‌وپاش‌ها و اسراف‌کاری‌ها.
3- عبرت نگرفتن از دیگران.
4- عذرخواهی‌های پی‌درپی (از عملکردهای ضعیف).
اگر تدبیرها را با تدبر و تعقل و برنامه‌ریزی واقع‌بینانه همراه سازیم و اگر در حوزه مصرف مدیریت بهینه داشته باشیم و اگر از شکست دیگران عبرت بگیریم و کاری نکنیم که نیاز به عذرخواهی داشته باشیم می‌توانیم ادعا کنیم که از چالش‌ها عبور کرده‌ایم.
بیشتر بخوانید:
کنکاشی در بیانیه گام دوم انقلاب| بخش دوم
حکومت جمهوری اسلامی و مسئولیت‌پذیری
حکومتی که بر اساس رأی مردم و قانون اسلام شکل گرفته و به نام مردم‌سالاری دینی شناخته می‌شود، شایسته است کارکرد مدیران و مسئولانش همسو با این دو نکته باشد؛ هم مردم‌داری و رعایت حقوق آنان مدنظر مسئولان آن باشد و هم ارزش‌های دینی و شرعی در تار و پود ارتباطات اداری و اجتماعی و اقتصادی آن محسوس باشد.
مقام معظم رهبری شرط مشروعیت کار و مدیریت در این نظام را در چند محور در بیانیه گام دوم مطرح نموده‌اند.
الف- طهارت اقتصادی
«طهارت اقتصادی شرط مشروعیّت همهٔ مقامات حکومت جمهوری اسلامی است. همه باید از شیطان حرص بر حذر باشند و از لقمهٔ حرام بگریزند و از خداوند دراین‌باره کمک بخواهند»
حرص و آز رذیلتی است که آدمی را به مرحله سیری‌ناپذیر می‌کشاند تا آنجا که گفته‌اند:
«گفت: چشم تنگ دنیادوست را/ یا قناعت پر کند یا خاک گور»
حرص و آز و طمع آدمی را به اسارت می‌کشاند و او را بنده درهم و دینار می‌سازد و از رسیدن به رشد و کمال و بالندگی و بندگی بازمی‌دارد.
«آز بگذار و پادشاهی کن/ گردن بی‌طمع بلند بود»
لقمه‌های حرام نمی‌گذارد انسان به حکمت‌های لقمانی دست یابد، پرنده پاکی هنگامی اوج می‌گیرد که آدمی وزنه‌های سنگین حرص و طمع و شهوت و لذت‌های حرام و لقمه‌های لذیذ را از خود جدا کند و سبک‌بال و سبک‌بار شود.
ب: عدالت و ساده‌زیستی
سپهر عدالت هر جا باشد سلامت نفس و صلابت اراده و صداقت در کار و تلاش خود را نشان می‌دهد. عبور از مرز عدالت و گرفتار شدن در تجملات و تشریفات چهره کریه تبعیض را به مردم تحمیل می‌کند و ساده زیستی تبدیل به مسابقه مسرفانه در بدنه حکومت‌ها می‌شود.
رهبر بزرگوار با هشدار جدی همگان را از افتادن در این وادی بر حذر می‌دارند و آن را از الزامات خدمت و از اولویت‌های مدیریت در نظام اسلامی می‌شمارند:
«فساد اقتصادی و اخلاقی و سیاسی، تودهٔ چرکین کشورها و نظام‌ها و اگر در بدنهٔ حکومت‌ها عارض شود، زلزلهٔ ویرانگر و ضربه زننده به مشروعیّت آنها است؛ و این برای نظامی، چون جمهوری اسلامی که نیازمند مشروعیّتی فراتر از مشروعیّتهای مرسوم و مبنائی‌تر از مقبولیّت اجتماعی است، بسیار جدّی‌تر و بنیانی‌تر از دیگر نظام‌ها است. وسوسهٔ مال و مقام و ریاست، حتّی در عَلَوی‌ترین حکومت تاریخ یعنی حکومت خود حضرت امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) کسانی را لغزاند، پس خطر بُروز این تهدید در جمهوری اسلامی هم که روزی مدیران و مسئولانش مسابقهٔ زهد انقلابی و ساده زیستی می‌دادند، هرگز بعید نبوده و نیست»
ج: حکمت و حراست از دستاوردهای انقلاب
دست‌اندرکاران و مدیران در نظام اسلامی هر کدام سرباز نظام به شمار می‌روند انتظار آن است که حافظ منافع مردم و امین و حفیظ حقوق اجتماعی آنان باشند، با حکمت و حراست از انقلاب دفاع کنند و با هوشمندی و عزت از مرزها صیانت نمایند و با تمام وجود عزت ملی را در روابط خارجی به منصه ظهور برسانند:
«عزّت ملّی، روابط خارجی، مرزبندی با دشمن: این هر سه، شاخه‌هایی از اصلِ «عزّت، حکمت و مصلحت» در روابط بین‌المللی‌اند. صحنهٔ جهانی، امروز شاهد پدیده‌هایی است که تحقّق یافته یا در آستانهٔ ظهورند: تحرّک جدید نهضت بیداری اسلامی بر اساس الگوی مقاومت در برابر سلطهٔ آمریکا و صهیونیسم؛ شکست سیاست‌های آمریکا در منطقهٔ غرب آسیا و زمین‌گیر شدن همکاران خائن آنها در منطقه؛ گسترش حضور قدرتمندانهٔ سیاسی جمهوری اسلامی در غرب آسیا و بازتاب وسیع آن در سراسر جهان سلطه{است} این‌ها بخشی از مظاهر عزّت جمهوری اسلامی است که جز با شجاعت و حکمت مدیران جهادی به دست نمی‌آمد.»
بنابراین در نظام حکومت و جمهوری اسلامی مدیران و مسئولان باید الزاماتی را رعایت کنند که هم شاهد شکوفایی سیاست‌های نظام در صحنه‌های بین‌المللی باشیم و هم در داخل کشور از استحکام اقتصادی و سامان یابی اجتماعی و فرهنگی برخوردار گردیم و این توقع و انتظار زیادی نیست آنان که نان نظام را می‌خورند باید دغدغه حفظ و حراست از نظام اسلامی را نیز داشته باشند.
نظام اسلامی که خون‌بهای خون هزاران شهید و خون جگری هزاران آزاده و جانباز است، باید همچنان در قله عزت، حکمت، مناعت، رفعت و رأفت باقی بماند تا دو پدیده «مهر و مقاومت» را به آزادگان جهان بیاموزد و انقلاب اسلامی را به دل‌های نورانی و آماده مستضعفان و مظلومان جهان پیوند و گره بزند. ان شاء الله.
امام علی (ع) شایستگی‌ها و نبایستگی های دست‌اندرکاران حکومت اسلامی و علوی را در تابلوی زیبا و ماندگار ترسیم کرده است:
«اللَّهُمَّ إِنَّک تَعْلَمُ أَنَّهُ لَمْ یکنِ الَّذِی کانَ مِنَّا مُنَافَسَةً فِی سُلْطَانٍ وَ لَا الْتِمَاسَ شَیءٍ مِنْ فُضُولِ الْحُطَامِ، وَ لَکنْ لِنَرِدَ الْمَعَالِمَ مِنْ دِینِک وَ نُظْهِرَ الْإِصْلَاحَ فِی بِلَادِک، فَیأْمَنَ الْمَظْلُومُونَ مِنْ عِبَادِک وَ تُقَامَ الْمُعَطَّلَةُ مِنْ حُدُودِک»(3)
خدایا تو میدانی که جنگ و درگیری ما، برای به دست آوردن قدرت و حکومت و دنیا و ثروت نبود بلکه می‌خواستیم نشانه‌های حق و دین تو را به جایگاه خویش برگردانیم و در سرزمین‌های تو اصلاح را ظاهر کنیم تا بندگان ستمدیده در امن و امان زندگی کنند و قوانین و مقررات فراموش شده تو بار دیگر احیا و اجرا گردند.
گزیده کلام مولا این است که در حکومت اسلامی مسئولان و مدیران نباید به دنبال جنگ قدرت و ثروت باشند بلکه شایسته است که دین خدا را به جایگاه اصلی‌اش برگردانند، ساماندهی و اصلاح امور اجتماعی و اقتصادی را وجهه همت خود قرار دهند. در نگاه بیرون مرزی پناهگاه ستمدیدگان باشند و احکام دین به حاشیه رانده شده را به متن زندگی مردمان بازگردانند و گرد و غبار را از چهره قوانین حیات‌بخش دینی بزدایند و اسلام ناب محمدی را به قانون بدل سازند و جامعه را دگر سازند.
ابوالقاسم یعقوبی، نماینده ولی فقیه در خراسان شمالی و امام جمعه بجنورد
منابع:
1- بقره، آیه 257.
2- شرح غررالحکم، ج 6/ 449.
3- نهج‌البلاغه، خطبه 131.
۱۳:۳۹ - ۱۳۹۸/۰۸/۱۷