به گزارش خبرگزاری حوزه، نشست «توسعه فقه پس از انقلاب اسلامی، ارزیابی بایسته ها و نقشه راه» از سلسله نشست های همایش ملی «گام دوم انقلاب و تمدن نوین اسلامی» در راستای تحقق بیانیه گام دوم انقلاب در تالار امام مهدی(عج) پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با ارائه حجج اسلام  والمسلمین سید حمید جزائری "معاون آموزش جامعه المصطفی العالمیه" و سید احمد حسینی خراسانی "عضو مجلس خبرگان رهبری" و با دبیری علمی حجت الاسلام محمد رشیدزاده برگزار گردید.

در ادامه، حجت الاسلام والمسلمین حسینی خراسانی به ارائه بحث پرداخت و اظهار داشت: فقه امامیه همواره در حال تطور تکاملی و رو به توسعه بوده است و این تطور از سه حیث تنوع، توسع و تعمق صورت گرفته به طوری که فقه تک جلدی به فقه جواهری و صدو چند جلدی تبدیل شد. از آنجایی که فقه به زندگی ارتباط دارد و زندگی نیز همواره درحال تحول است به توسع و گسترش زندگی، فقه نیز گسترش می یابد. در انقلاب اسلامی می توان حضرت امام خمینی(ره) را به عنوان مبدع یا لااقل مروج فقه پویا، به‌روز و منطبق با شرایط زمانی و مکانی دانست.

وی گفت: از برخی روایات معصومین مانند روایتی که از امام(ع) در بحث ظرفیت مکان منا برای پذیرش جمعیت زیاد در آینده، می توان برای توسع فقه به تناسب توسع زندگی استناد کرد. نکته قابل توجه این است که بین توسع و توسعه باید تفکیک کرد، توسع امری قهری است اما توسعه اختیاری است که باید زمینه آن را فراهم کرد.

سپس، حجت الاسلام والمسلمین جزائری تصریح کرد: نکته مهمی که باید به آن توجه داشت این است که ما باید در ابتدا تعریف مفهومی از فقه ارائه دهیم و بدانیم مقصود از فقه چیست، آیا فقه دانشی است مثل سایر دانش ها با نظام خاص خود، یا ممکن است مقصود از فقه به معنای شریعت باشد که معنایی عام است، یا مراد از فقه فرایند استنباط و اجتهاد باشد. این بحث فی الجمله در ادامه بحث مؤثر است.

وی گفت: نکته دوم این است که با وجود محدودیت هایی که فقها داشتند، فقه در سه جهتِ گسترش ابعاد، گسترش مسائل و تعمیق، فرآیند رو به رشدی داشته است؛ شخصیت هایی مانند مرحوم کلینی، شیخ طوسی، مرحوم کرکی، صاحب جواهر و... درخشش و تأثیرگذاری ویژه داشتند. در زمان صفویه نیز جهش خوبی رخ داد و در انقلاب اسلامی از فقهای تأثیرگذار و تحول ساز فقه، مرحوم امام(ره) است که خدمات متقابلی بین فقه و انقلاب صورت گرفت.

معاون آموزش جامعه المصطفی العالمیه تصریح کرد: از نتایجی که انقلاب برای فقه ایجاد کرد، این است که فقه انفعالی به فقه فعال تبدیل شد، سؤال های جدیدی در موضوعاتی مانند اقلیت های مذهبی، حضور زنان در جامعه، اقتصاد و... مطرح شد که برای پاسخ به آنها در برخی از مسائل به تطبیق قواعد عامه تمسک شد و برای پاسخ برخی مسائل شماری از مبانی مغفول احیاء شد.

وی افزود: از مهمترین تأثیرها مسئله احیای برخی مفاهیم مثل مصلحت اجتماعی و تقدم آن بر مصالح فردی می توان نام برد.

در این نشست، سؤالاتی از سوی حاضران در این نشست مطرح شد که عبارت اند از، بایستگی و نقطه مطلوب در فقه چیست؟ آیا دانش های وابسته نیز توسعه یافتند و نقطه مطلوب در آن ها چیست؟ زوایای توسعه و عدم توسعه به طور ملموس بیان شود تا نقشه راه درست ترسیم شود چه مقدار نظریه هایی جدیدی در حوزه فقه تأسیس شد؟

در بخش دوم از بحث، حجت الاسلام والمسلمین حسینی خراسانی ضمن بیان ارتباط بحث با بیانیه گام دوم انقلاب اظهار داشت: باید بین توسعه فقه و تحول فرق گذاشت؛ تحولات گاهی منجر به حذف برخی مباحث می گردد؛ فقه بعد از انقلاب با رویکردی فردی به رویکردی فرافردی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و مدیریتی مبدل شده است.

وی با بیان این که فقه دانشی است که پاسخگوی همه نیازهای بشری و قادر به اداره جامعه در هر شرایط است، گفت: صرف اینکه فقیه بعد از اجتهاد به یافته ای نرسد، دلیل بر عدم کارایی فقه نیست.

عضو مجلس خبرگان رهبری تصریح کرد: بعد از انقلاب اسلامی در حوزه مسائل جدید مانند تعییر جنسیت، مرگ مغزی، بانکداری، پیوند اعضاء و... دیدگاهی که منشأ تحول و تولید علم شود، آنگونه که انتظار می رفت رخ نداده است؛ راه حلی که برای این مسئله وجود دارد، این است که به تناسب توسعه کمی فقه، باید توسعه کیفی فقه نیز صورت گیرد.

در ادامه، حجت الاسلام والمسلمین جزایری در بخش دوم از سخنان خود به بیان وضعیت مطلوب پرداخت و با بیان این که نقطه مطلوب در توسعه فقه عملیاتی شدن فقه در تئوری اداره جامعه در روابط فردی، اجتماعی و بین الملل است، و اظهار داشت: در چهل سال گذشته به این نقطه نرسیدیم که دلیل آن اکتفاء به ابزار و دانسته های موجود در فقه است.

وی راه رسیدن به نقطه مطلوب را بازسازی در دانش فقه و دانش های وابسته به آن دانست و خاطرنشان کرد: از موارد بازسازی می توان به بازسازی در بناء عقلاء، نگاه بازسازی شده به دلیل عقلی و احکام عقل، توجه به تبعات حکم و قوانین و انجام ترکیبی از مجموعه مطالب و قواعد به جای ابداع تک نظری ها، اشاره کرد.

در ابتدا، حجت الاسلام  محمد رشیدزاده "دبیر این نشست"، توسعه فقه را در ابعادی از جمله محتوا، منابع انسانی، مراکز پشتیبانی، مرجعیت علمی و زیرساخت های سخت افزاری و نرم افزاری قابل بررسی و پیگیری دانست.

313/32