خبرگزاری حوزه | این روزها در اخبار و گوشه و کنار بعضاً می شنویم که برخی افراد بی وجدان واز خدا بی خبر با احتکار اقلام حیاتی مردم،  موجب گران شدن و نایاب شدن اجناس شده اند اما برخی اخبار برخلاف دسته ی اول به اقدامات خداپسندانه مبنی  بر کمک و همدلی  به همنوعان  وجود دارد.

 روحیه ی دیگرخواهی و ایثار اجتماعی همان اصلی است که باید در جامعه ی امروز به آن توجه کافی شود. این واژه ی مقدس چنانچه به صورت یک فرهنگ فراگیر درآید می تواند در مواقع گرفتاری و بحران ها افق های روشنی از زندگی همدلانه را به روی انسان گشوده و خسارت کمتری را به جامعه تحمیل کند و در نتیجه آرامش عمومی را به ارمغان بیاورد.

ایثار اجتماعی آنچنان گسترده است که می‌تواند حتی در اصلاح برخی رویه‌های ناصواب جامعه هم اثرگذار باشد. در واقع بخش قابل توجهی از رفتارهای ناخوشایند جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنیم با تمسک به ایثار اجتماعی  اصلاح خواهد شد.

ایثار اجتماعی یکی از تعاملات اجتماعی و فرهنگی و همچنین یکی از آرمانهای بشریت است که مطلوب، مورد تأیید و سفارش پیامبران، اندیشمندان و معلمان بزرگ در طول تاریخ بوده است. در دین اسلام نیز، ایثار عنوان بالاترین مرحله ی ایمان و برترین فضیلت را داراست.  

ایثار عبارت است از مقدّم داشتن دیگری بر خود در رساندن منفعت و دفع زیان، نسبت به چیزی که انسان خود به آن نیازمند است.

انفاق با ایثار فرق دارد؛ کسی که انفاق می کند ممکن است خود در سختی نباشد و به آن چیز احتیاج زیادی نداشته باشد، اما کسی که ایثار می کند، خود را به رنج و زحمت می افکند تا دیگران در رفاه و آسایش باشند. پس روشن است که ایثار ، انفاق نیست، بلکه گامی بالاتر از آن است.

یکی از ویژگی های مهم مومنان راستین برخورداری از روحیه ی ایثارگری است. امیرمومنان علی(علیه السلام) در روایتی ایثار را بهترین کرامت اخلاقی برای انسان ها دانسته است و می فرمایند:(خیر المکارم الایثار)

و در روایت دیگر از آن با عنوان بالاترین نیکی ها یاد نموده است آنجا که می فرمایند: (الایثار اشرف الاحسان).

زمانی که یهودیان بنی نضیر تسلیم مسلمانان شدند پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) خطاب به انصار فرمود: «اگر شما مایل باشید اموال و خانه هایتان را با مهاجران تقسیم کنید و دراین غنایم جنگی با آنها شریک شوید و اگر می خواهید اموال و خانه هایتان از آن خودتان باشد ولی از این غنایم چیزی به شما نرسد. » انصار در پاسخ گفتند: هم اموال و خانه هایمان را با آنها تقسیم می کنیم و هم چشمداشتی به غنایم جنگی نداریم. ما، مهاجران را بر خود مقدم می داریم. این ایثار و فداکاری انصار موجب شد که آیه ۹ سوره حشر در شان و مقام ایشان نازل شود:
«..و یوثرون علی انفسهم ولو کان بهم خصاصه...(انصار، دیگران را) بر خودشان مقدم می دارند اگرچه خود دچار تنگدستی باشند.

 این آیه به «آیه ی ایثار» شهرت دارد. در این آیه ی شریفه،  انصار به سبب برخورداری از روحیه ی ایثارگری و ترجیح دادن مهاجران بر خودشان در شرایطی که خود محتاج و نیازمند بودند؛ به عنوان نمونه ای از مومنان راستین مورد تقدیر قرار گرفته اند.

امام صادق(علیه السلام) در ذیل این آیه ی شریفه با اشاره به صفات و ویژگی های مومنان، ایثار را یکی از نشانه های مومن می داند که خداوند ایشان را به آن وصف نموده است.  

ایثار یک اصل قرآنیست که علاوه بر چند آیه ی معروفی که در این باره ذکر شده، مصادیقی از آن در جای جای قرآن به چشم می خورد. آیاتی مثل: «و یطعمون الطعام علی حبه مسکینا و یتیما و اسیرا» «و غذای خود را با این که علاقه و نیاز دارند، به مسکین و یتیم و اسیر می دهند». در این آیات، اشاره مستقیمی به ایثار نگردیده، اما به ملاک هایی که ایثار از آنها برخوردار است، توجهی جدی به عمل آمده، ملاک هایی چون «دوست داشتنی ترین چیز یا طعام برای بخشش. »

آنچه از منابع حدیث شیعی از «ایثار» گفته شده، صفات عالی انسانی و برتری هایی است که «ایثارگر» نسبت به سایرین دارد. امام باقر(ع) افراد ایثارگر را جزء آن سه گروهی می دانند که وارد بهشت خدا می شوند. امیرالمؤمنین(ع) در«غررالحکم» صفات بی شماری برای ایثار و ایثارگر بیان می کند، از جمله: «الایثار غایة الاحسان» یعنی «ایثار، اوج نیکوکاری است».

ایثار جان و مال برای سلامت دین از جمله اموری است که در احادیث ما بدان پرداخته شده است. کرامت یکی از فضائل اخلاقی است که فرد ایثارگر، شرایط احراز چنین فضیلتی را نصیب خویش می سازد. علامه «جوادی آملی» در تعریف «کریم» می گوید: «روح بزرگوار و منزه از هر پستی را کریم گویند. »

ایثارگر کسی است که در قبال ایثاری که می کند پاداش و عوض نمی خواهد و ایثاری که فاقد این وی‍ژگی باشد، ایثار نیست.

«اخلاص» نه تنها اساسی ترین لازمه ی «ایثار» است، بلکه ایثار فاقد اخلاص، ایثار نیست. از انسان شجاع، ایثارهای شگرفی که حاکی از ایمان و اراده ی محکم اوست بروز پیدا می کند. بنابراین لازمه ی ایثار، «شجاعت» است. یکی دیگر از لوازمی که انسان ایثارگر بدان مجهز می شود تا زیباترین صحنه های انسانیت را بیافریند«بصیرت» است. بصیرت عبارت از نیرویی است که دل به وسیله ی آن، حقایق اشیاء و باطن آنها را مشاهده کند و آن در حکم چشم است.

امروزه، بزرگ ترین مانع اجتماعی ایثار، رفاه طلبی است. در جوامعی که مسئولان و مردمانش،  دچار رفاه زدگی گردند، مشکلات آن جوامع به مراتب افزایش می یابد. هم چنین خودخواهی و دوری از وجدان نیز مانع بر سر راه ایثار است.

بسیارند کسانی که دم از توحید و خداپرستی می زنند ولی آن گاه که پای عمل در میان آید پایداری از خود نشان نمی دهند و استقامت نمی ورزند .

ایمان واقعی زمانی در انسان ظاهر می شود که وقتی فرد در برابر طوفان امیال و هوس های نفسانی قرار گرفت و یا منافع و مصالح شخصی اش در معرض خطر افتاد بتواند پا روی امیال نفسانی گذارده و از آزمون الهی سربلند بیرون آید و این همان جلوه ی باشکوه ایثار و همدلی است.

این مسئله به عنوان یک امر دینی در سازمان بخشیدن به جوامع نقش بسیاری داشته است وبه همین خاطر در فرهنگ اسلامی (به وی‍‍ژه تشیع) جایگاه رفیعی دارد.در گذشته نمونه هایی از ایثار و جهاد نفس ملت قهرمان ایران را در دفاع مقدس و موقعیت های بحرانی کشورمان ملاحظه کرده ایم. و امروز نیز شاهد ایثارگری پرستاران و پزشکان در این عرصه هستیم.

آری، باید همواره روحیه ی ایثار را به رگهای جامعه ی اسلامی تزریق کرد تا این فرهنگ جاودانه بماند و چتر آرامش را بگستراند.

فاطمه فرهادیان، عضو گروه نویسندگی صریر وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان