به گزارش خبرگزاری حوزه، به همت گروه مطالعات فرهنگی اجتماعی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، دانشگاه باقرالعلوم (ع) و پژوهشکده مطالعات اسلامی و تبلیغ (باقرالعلوم ع) وبیناری با موضوع «دینداری اجتماعی در رمضان کرونایی» با حضور حجت‌الاسلام و المسلمین پارسانیا و دکتر آزاد ارمکی و با حضور جمعی از صاحب‌نظران و علاقه‌مندان و با دبیری علمی دکتر قائمی نیک در قم برگزار گردید.
دکتر آزاد ارمکی استاد دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، در ابتدا تعطیلی مناسک عمومی در کشور را موجب مشکلات عدیده‌ای برای اعتبار و بقای دینداری و نیز گروه‌های مرجع دیندار در ایران کنونی دانست.
وی با قائل شدن نقش محوری در شکل‌دهی هویت جامعه ایرانی برای روشنفکران در ایام مشروطه، و سپس تحویل این نقش محوری به علمای حوزه‌های علمیه در زمان قبل از انقلاب اسلامی و اندکی پس از آن، و نهایتا تصاحب این نقش محوری خصوصا در بیست سال اخیر به قشری که می‌توان آن را جامعه مداحان نامید، نیاز عمده این قشر اخیر و عمده متدینان مرتبط با این قشر را در شکل‌گیری ارتباطات احساسی و چهره به چهره برای هویت‌یابی دانست.
دکتر ارمکی از سه جمهوری اسلامی سخن به میان آورده و جمهوری اسلامی دوم را جمهوری اسلامی علما با کنش‌های سنتی و معهود و جمهوری اسلامی سوم و اخیر را با کنش‌های جامعه مداحان که در قالب اجتماعات و مراسمات بزرگ مذهبی هم بسته است، مرتبط دانست.
استاد دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران با بیان اینکه در شرایطی که کرونا باعث کاهش ارتباطات و تعطیلی مناسک اجتماعی دیندارانه به شکل شدید شده است، عملا این جامعه مداحان و مرتبطان با آن دچار مشکل هویتی شده و حتی بر نقش و پایگاه اجتماعی سایر اقشار دیندار مانند حلقه‌های علمایی هم تأثیر سوء خواهد گذشت.
وی از منظری دیگر به تبار هویت جامعه ایرانی که شیعی و وابسته به آیین‌های ماه محرم است اشاره کردند و افزودند، حتی ماه رمضان و شب‌های قدرش، نیاز این جامعه به روابط شدید عاطفی و ارتباطی را نمی‌تواند تأمین کند و برای آن کافی نخواهد بود زیرا ماه رمضان در بستر سنتی نوعا فردی و خانوادگی است و کرونا از این منظر آسیبی به ماه رمضان نخواهد زد، در عین اینکه نیاز قشر مورد بحث را به ارتباطات شدیدش برآورده نخواهد ساخت. بدین ترتیب نوعی حس نوستالژیک پاسخ‌نیافته در میان دینداران این جمهوری سوم شکل خواهد گرفت که عملا مشکل هویت‌یابی را دوچندان خواهد کرد.
دکتر ارمکی ادامه داد: بدین ترتیب با افول دینداری در این بخش مرکزی اعتبار دینداری در سایر حلقه‌های دینداری بعدی یا تابع یا در حاشیه هم دچار مشکلات جدی خواهد شد. به عبارت دیگر آنچه دینداری امروز ایران و جمهوری اسلامی را شکل داده است همین بخش و قشر با همین نوع بروزات و کنش‌هاست و عملا افت این ارتباطات برون‌گرایانه و احساسی و ارتباطی، اصل دینداری عمومی را دچار خدشه خواهد کرد.
در ادامه حجت‌الاسلام و المسلمین پارسانیا عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی ضمن اشاره به نگرانی‌ها و مسائل مطرح از سوی دکتر آزاد ارمکی بر این نکات تأکید داشت: نباید دینداری به سویه مناسک و آیین‌های بیرونی آن فروکاسته شود و بلکه باید نسبت آن با باطن دینداری هم دیده شود. به علاوه وی به زایش این باطن و ایجاد آیین‌ها و فعالیت‌های نوین اجتماعی مبتنی بر دین و لزوم مشاهده آن در این ایام کرونایی اشاره کرد؛ امری که نمونه قبلی آن را در کنش‌های گسترده دیندارانه در پشتیبانی از جنگ تحمیلی سراغ گرفت.
در عین‌حال افزود که در گذشته هم هسته اسلام سنتی توسط علما بر مراسمات و آیین های نوپدید اشراف داشته و انحرافات آن را کنترل کرده است و چنین نیست که مناسک نوپدید، ارتباطی با دینداری عالمان نداشته باشد و از منظر دیگر پدیده‌ای مانند تقیه نشان می‌دهد که علی‌رغم از دسترس خارج شدن مناسک مورد قبول دین در شرائط تقیه بازهم امکان حفظ دین وجود دارد و تحلیل این همه در شرائطی ممکن است که پذیرفته شود، دین و دینداری نباید به ظاهر و لایه مناسکی دین کاسته شود.
در مقابل این روایت دکتر آزاد ارمکی ناظر به نکته دوم مطرح شده از سوی حجت الاسلام پارسانیا، بر این مطلب تأکید کرد که حیات عقلانی و معرفتی از منظر فیلسوفان چیزی نیست که دینداری عمومی را به پیش برد. در مقام پاسخ حجت الاسلام دکتر پارسانیا ضمن پذیرش گرم بودن و حتی شروع دینداری عمومی از نقطه‌های احساسی و عاطفی بیان کرد که منظور از لایه‌های باطنی و عقلانی، تبیینی نیست که نظام‌های فلسفی بعدی از ماهیت و هویت دین عرضه می‌کنند بلکه این خود دیندار است که با لایه‌های معنایی عمیق‌تر و عقلی‌تر و معرفتی دین درگیر می‌شود. در عین‌حال در ادامه بحث دکتر آزاد ارمکی تصریح کردکه کرونا باعث احیا کارکرد فضای سنتی -که فضای خدمت به عموم مردم بوده- شده است؛ علمای دین در گذشته در امر رسیدگی به همه اقشار عمومی حتی افراد دچار مشکلات اخلاقی و نیز نیازمندان بوده‌اند و این امر با کرونا مجددا در حال احیا است. اما بازهم تأکید نمودند آنچه که رخ داده، عملا جمهوری اسلامی به معنای سوم و دینداری مرتبط با آن را در معرض خطر قرار داده است و در این شرایط امکان بازتعریف و احیا مناسک مرتبط با این دینداری که به نوعی دینداری مرکزی در بیست ساله اخیر بوده است، در ابهام و دچار معضلات عدیده است.
در ادامه جلسه در مقام پرسش و پاسخ حضار با اساتید، امکان استفاده از ظرفیت فضای مجازی برای دینداری مطرح شد. در پاسخ دکتر آزاد ارمکی دنیای مجازی را دنیای اطلاعات و نه دنیای معرفت و آگاهی معرفی کردند و برای آن ظرفیت چندانی در تقویت دینداری شناسایی نکردند بلکه دینداری متکی بر فضای مجازی را به واسطه فردگرایی برآمده از آن، مستعد زایش نوعی سکولاریسم رادیکال دانست.
در مقابل جناب استاد پارسانیا ضمن تأکید بر اینکه فضای محسوس زندگی نقش مهمی در گام‌های نخستین دینداری دارد مفهوم وجوب هجرت برای مؤمنین در شرائطی که محیط زندگی مانع دینداری است را نشان‌دهنده نقش تعیین‌کننده محیط زندگی در دینداری دانست و تصریح کرد که اما این امر نباید موجب غفلت از فضایی باشد که آن را اینک مجازی می‌نامیم.
آنچه را که فضای مجازی می‌نامیم حوزه خیال است و انسان همواره در این حوزه زندگی می ند و اینکه ما زندگی دنیوی را زندگی واقعی می‌دانیم بخشی از خیال ماست. دنیای مجازی نیز یک واقعیت است و اهمیت تأثیرات آن را در حوزه دینداری نمی‌توان نادیده گرفت.
بله دنیای مجازی موجود که به واسطه نوع آثارش، تأثیر مثبتی در دینداری ندارد و فضای غالب آن هم آن‌طور که دکتر آزاد ارمکی می‌گوید یک فضای سکولار است و این مسئله به این خاطر است که دینداران نه در ساخت دنیای مجازی مشارکت داشته‌اند و نه در مدیریت آن تأثیر تعیین‌کننده‌ای دارند و به همین دلایل به نحو قاطع نمی‌توان حکم کرد که دنیای مجازی ظرفیت بهره‌مندی در مسیر دینداری را ندارد. شاهد مسئله این است که هم‌اکنون حتی آن بخش مورد پسند دکتر آزاد ارمکی یعنی فعالیت‌های علمایی که آن را سنتی و مرتبط با دینداری واقعی می‌دانند مانند دروس حوزوی در شرائط کرونایی در همین بستر فضای مجازی در حال استفاده است. به علاوه اگر دینداران به واسطه اینکه دینداری را در فضای مجازی غیرمقدور بدانند و این فضا را رها کنند، طبعا این فضا حیات دینداران را رها نخواهد کرد.
نظر شما