به گزارش خبرگزاری حوزه، سی و سومین نشست از سلسله نشست‌های علمی فرهنگی چالش کرونا و زندگی مؤمنانه با موضوع تربیت معنوی کودک و نوجوان و آسیب‌شناسی آن در دوران کرونا که به همت دانشکده الهیات پردیس فارابی دانشگاه تهران و جهاد دانشگاهی واحد استان قم برگزار می‌شود، سه‌شنبه‌شب با حضور و ارائه بحث توسط حجت‌الاسلام مسلم گریوانی پژوهشگر حوزه عرفان و تربیت برگزار شد.
وی در ابتدای نشست با اشاره به اینکه نمی‌توانیم بدون التفات به بحث‌های معنایی از قبیل تبیین و چیستی معنویت بحث را پیش ببریم و به همین دلیل باید ابتدا این مهم را تبیین کرد، اظهار کرد: معنویت یک تعبیر نوپدید است و در تراث اسلامی این کلمه کمتر به کار گرفته بلکه مفاهیمی مانند اخلاق، سلوک، عرفان و توحید به‌کاررفته است.
حجت‌الاسلام گریوانی ادامه داد: در چند دهه اخیر به تربیت معنوی توجه شده است و اساساً معنویت پژوهی و مطالعات معنویت باعث شده است که تعاریف متفاوتی از این تعبیر ارائه شود؛ معنویت یک نظریه، دیدگاه و رویکرد شخصی است که نوعی حس متعلق به یک حقیقت متعالی و امر ماورایی دارد یعنی بعد متعالی در انسان که نظر به یک امر و حقیقت متعالی دارد.
پژوهشگر حوزه عرفان و تربیت افزود: معنویت ادراک و حس پیوند انسان با خودش، دیگران، طبیعت و یک امر ماورایی است، این احساس پیوند و بریده از کلیت جهانی است یک دیدگاه و حقیقتی را در انسان ایجاد می‌کند که منجر به بعد معنوی انسان می‌شود.
حجت‌الاسلام‌گریوانی بیان کرد: تعاریف معنویت خیلی گسترده است و به اعتقاد بنده معنویت هم یک اصل انسانی است و هم یک اصل اسلامی؛ اصل انسانی که دریافت و وجدان انسانی است. دنیای غرب وحی و رسالت و شریعت را انکار کرد. در اواخر قرن ۱۹ نیچه اعلام کرد خدا مرد؛ با پدیده‌ای مواجه هستیم که دین را انکار کرد اما معنا و هسته حقیقت را نمی‌تواند انکار کند.
پژوهشگر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تصریح کرد: معنویت یک اصل اسلامی است و به اعتقاد بنده یکی از معنویت پژوهان معاصر علامه طباطبایی است که می‌فرماید: معنویت باطن دین و محور مشترک تمام ادیان است و برنامه زندگی در دنیا برای عبور و اتصال به ابدیت است و ابدیت معنویت است.
وی دین منهای معنویت را لفظ بی‌معنا، مناسک بدون محتوا و روح بدون جسد معرفی کرد و گفت: خارج از دین هر مکتب و اندیشه‌ای را دنبال کنید عمدتاً برنامه‌ها برای استقرار در همین دنیا و طبیعت است اما دین با این تفسیر و تعریف برای عبور از این دنیا و استقرار در دنیای دیگری است.
حجت‌الاسلام گریوانی اضافه کرد: استاد مطهری در یادداشت‌هایشان در جلد ۱۱ صفحه ۳۸۰ می‌گویند: معنویت اسلامی یعنی معارف اسلامی اعم از معارف فکری و قلبی؛ یعنی معنویت صرفاً یک روحیه، گرایش و توجه به ماورا نیست بلکه نوعی اندیشه و معارف فکری هم است.
پژوهشگر حوزه عرفان و تربیت عنوان کرد: معنویت با رویکرد دینی، اسلامی و مذهبی صرفاً توجه به حقایق روحی و معنوی نیست بلکه حقایق فکری است و وقتی از این منظر وارد بحث شده متوجه می‌شویم دین مستقر و موجود و مذهبی که برای ما در دهه‌های اخیر تبیین شده خیلی به بعد مناسکی، آدابی و رفتاری دین توجه شده است.
وی ادامه داد: به‌عنوان مثال وقتی اسم نماز را می‌آوریم جوان ذهنش به سمت حرکات و ارکان خاص و خم و راست شدن است و یک تکلیف به ذهنش می‌رسد؛ در یکی از کتاب‌های سید ابن طاووس آمده که به فرزندش محمد می‌گوید: نماز صرفاً تکلیف نیست بلکه تشریف است، یعنی مشرف شدن به بارگاه الهی و این نوع تصویر از جنس تعریف و تربیت معنوی است اما اگر ابعاد مناسکی و تکلیفی تبیین شود جوان احساس می‌کند اضافه بر زندگی بر دوشش است. ولی نماز با رویکرد معنوی معرفی شود جوان احساس می‌کند در متن زندگی است که هنگام خستگی به یک قدرت برتر و حقیقت یعنی خدا متوجه شوم و نماز کسب قدرت و انرژی از خداست.
پژوهشگر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اضافه کرد: وقتی تربیت دینی را به معنای ابعاد جسمی دین، مناسک دین و رفتار و احکام دین که از جنس تکلیف است و تکلف دارد تعریف کنیم روشن است که نوجوان ما از این دین و مذهب می‌گریزد.
حجت‌الاسلام گریوانی تربیت معنوی را التفات به ابعاد معنوی، باطنی و روحی دین معرفی کرد و گفت: حالا این دین آموزه‌های زیادی مانند نماز، صدقه، انفاق، روزه و احسان دارد؛ دین مستقر تصویری از انفاق زکات و خمس ارائه کرده که در قرآن آمده اگر این کارها را انجام دهید خودتان و بعد معنوی خودتان رشد می‌کند.
وی ادامه داد: تربیت معنوی آموزش حقایق و معرف دین است نه صرفاً احکام دین؛ به‌عنوان مثال جوان ما یک تصویر تکلف آمیز و سلبی از روزه دارد که نخورد و نیاشامد در حالی که روزه باعث تقوا، رشد معنوی و تقویت اراده انسان می‌شود.
استاد حوزه علمیه ابراز کرد: اگر آموزه‌های مختلف دین را با رویکرد معنوی تبیین کنیم یقیناً نوجوان و جوان و فرزندان ما نگاه و رفتارشان نسبت به دین عوض می‌شود.
پژوهشگر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه ادامه داد: ما معمولاً دین و معارف دینی و فضایل اخلاقی را بریده‌ای از انسان معرفی می‌کنیم فرزندان ما تصور می‌کنند چیزی بیرون از زندگی بر آن‌ها تحمیل‌شده است؛ اگر دین و تربیت و معنویت را با ابعاد باطنی او گره بزنیم انسان نیاز به اراده و تقویت اراده دارد و آموزه‌ای مانند روزه اراده انسان را تقویت می‌کند.
حجت‌الاسلام گریوانی افزود: معنویت از دوران و آغاز کودکی شروع می‌شود و علامه طباطبایی می‌فرماید معنویت چیزی نیست که انسان به دنبال آن باشد بلکه از آغاز با اوست؛ معنویت از آغاز انسانیت و کودکی با انسان همراه است و انسان بالقوه معنوی است این‌طور نیست که انسان مادی باشد و در شرایط با بحران‌هایی مثل کرونا به بن‌بست برسد و متوجه خدا شود چون معنویت در انسان تعبیه‌شده است اما این بحران‌ها و کرونا انسان را متنبه کرده و به او هشدار می‌دهد که همه حقیقت در زمین نیست.
پژوهشگر حوزه عرفان و تربیت گفت: روانشناسان معتقدند کودک هم به مسائل معنوی التفاتی دارد و آلبرت یکی از روانشناسان مطرح می‌گوید که جست‌وجوی خداوند از همان کودکی آغازشده هرچند رابطه کودکان با خداوند ممکن است خاص باشد و کمتر درباره آن حرف بزنند اما قطعاً تجربیات معنوی دارند.
وی ادامه داد: تربیت دینی و معنوی صرفاً فعالیت‌ها، رفتارها و عملکرد معنوی نیست، گاهی نقطه آغاز تجربیات شیرین معنوی است. تربیت معنوی نوجوان و جوان به معنای این نیست که حتماً در کلاس به آنان آموزش داده شود بلکه این نوع تربیت از متن زندگی آغاز می‌شود، به‌عنوان مثال از دیدن طبیعت وقتی کودک و نوجوان حیوانات مختلف، باغ‌وحش و ارتباط حیوانات، باران و لذت‌های طبیعت را می‌بیند حس خاصی، معنویت و شکوه خاصی به او دست می‌دهد و حس می‌کند این جهان بدون معنا نیست و این همان معنویت است.
استاد حوزه علمیه ابراز کرد: به‌عنوان مثال فرض کنید شما به حرم می‌روید و جمعیت باشکوهی داخل حرم هستند و هرکدام با لذت، شوق و اشک خاصی زمزمه‌می‌کنند برایش پرسش ایجاد می‌شود اینان با چه کسی صحبت می‌کنند کودکان در مواجهه با رفتارهای دینی و مناسک و زیارات ما صحبت نمی‌کنند اما خیلی از این معانی و حقیقت را از هیئات، ادعیه و زیارات ما متوجه می‌شوند.
پژوهشگر حوزه عرفان و تربیت معتقد است که یکی از آسیب‌ها جدی متوجه تربیت دینی این است که گمان می‌کنیم تربیت دینی تنها رفتارهای دینی است در حالیکه تربیت دینی از دل همین زندگی است.
وی ادامه داد: به عنوان مثال کودکی دارید و می‌بیند که خم می‌شوید و از این رفتارها چیزی عاید او نمی‌شود و حتی مقلدانه همراه می‌شود. والدین، خام اندیشانه تصور می‌کنند چه فرزندان دین‌داری دارند بعد در دوره ده سالگی همه این‌ها را کنار می‌گذارند؛ اما همین نمازی که کودک می‌بیند که والد او حالت و شعف، لذت و توجه خاصی دارد این مهم به او منتقل می‌شود که این معنا کیست که پدر من قله قدرت در برابر او با انکسار و شکستگی ایستاده است؛ این معنویت در دل او شکوفایی و لذت و احساس خوش ایجاد می‌کند و این اتفاق افتاد فرزند ما با ایمان می‌شود و هیچ‌گاه در برابر شبهات و شهوات نمی‌لرزد. ممکن است مقطعی دین و مذهب و معنویت را رها کند ولی چون این احساس و تجربه شیرین در دل او نهادینه‌شده دوباره برمی‌گردد.
پژوهشگر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه با اشاره به اینکه معنویت عبارت است از رویکرد باطنی به زندگی و اصل و اساس دین همین معنویت است، تأکید کرد: انسان نمی‌تواند بعد معنوی‌اش را از خودش دور کند چون فطرت و ذات اوست و در حقیقت او تعبیه‌شده و زندگی منهای آن ممکن نیست؛ معنویت غایت و هدفی نیست که انسان به آن برسد بلکه مبدأ و آغاز و قوه‌ای است که انسان باید آن را به فعلیت و شکوفایی برساند.
حجت‌الاسلام گریوانی تصریح کرد: در مورد کودک نیز وقتی چشم و نگاهش به زندگی باز می‌شود حرکات مادی و معمولی انسان‌های دیگر را فقط نمی‌بیند چون فطرت کودک توحیدی است و کل مولود یولد علی الفطرة آفریده شدند اساساً با معنویت سنخیت بیشتری دارند و باید تربیت معنوی از همان سنین کودکی آغاز شود.
وی ادامه داد: اگر تربیت معنوی از دوران کودکی آغاز شود قطعاً گوهرها، ارزش‌ها و استعدادهایی که در درون کودک نهفته است بدون تردید به یک درخت معنوی باشکوه و تنومند تبدیل می‌شود که هیچ باد شهوانی و شبهات نمی‌تواند بر او غلبه یابد.
این محقق افزود: امروزه می‌بینیم در نوجوانان و جوانان در عرصه دینی و معنوی ریزش و گریز دارند و این ناشی از این است که تربیت معنوی صحیح نداشته‌ایم و حتی متأسفانه گاهی جوانان ستیز دارند که به اعتقاد بنده این ستیز زبانی و فکری است و ستیز قلبی و روحی نیست؛ همین جوانان در مواجه با این بحران‌ها و بن بست‌ها متوجه معنا و حقیقت می‌شوند.
حجت‌الاسلام گریوانی یادآور کرد: انسانی که ادعا می‌کرد اکنون در برابر یک ویروس حقیر و نامرئی به عجز افتاده و نمی‌داند چه نسخه و درمانی دارد و این نشانگر این است که انسان به بعد معنوی و درونی خودش توجه نداشته است؛ اگر کودکان را با التفات به معنا و حقیقت معنوی تربیت کنیم شاهد آسیب‌های کمتری خواهیم بود.
نظر شما