به گزارش خبرگزاری حوزه، حجت الاسلام والمسلمین محمدرضا زیبایی نژاد در جلسه چهارم نقد و بررسی جریان های فمینیستی در ایران پس از انقلاب که امروز در پژوهشکده زن و خانواده برگزار شد، با اشاره به اینکه در دهه ۸۰ ما با پدیده فمینیسم عمل گرا مواجه شدیم اظهار داشت: پراگماتیسم یا عملگرایی یک پدیده ای است که از نیمه قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم توسط افرادی مانند ویلیام جیمز و جان دی او ای ترویج پیدا کرد و در دهه ۱۹۳۰ در حوزه تربیت دیدگاه های پراگماتیسمی ورود پیدا کرد که اعتقاد داشتند ارزش هر نظریه ای به سودمندی آن است.
رئیس پژوهشکده زن و خانواده افزود: پراگماتیسم ها اعتقاد داشتند که در هر مقطع و شرایط زمانی و مکانی چیزی برای ما سودمند است که همان ارزش است و نظریه های ما از حوزه نظر حق ندارند برای حوزه عینیت تعیین تکلیف کنند و باید همیشه نظریه و عمل در پیوند هم باشند و مارکسیسم های این بود که می خواهند جهان را در تئوری های خودشان بگنجانند.
وی با اشاره به به اعتقاد پراگماتیسم ها نظریه باید انعطاف پذیر باشند، تصرح کرد: به این معنا که نظریه موقعیتی است و ممکن است مثلا یک نظریه برای ایران مناسب باشد اما به درد کشور دیگری نخورد. فمینیسم های عملگرا هم معتقدند که اگر این موضوع دیده نشود فمینیسم نمی تواند تحرک اجتماعی ایجاد کند و باید نظریه ای را انتخاب کنیم که تحلیل اجتماعی داشته باشد ومتناسب با وضعیت اجتماع باشد.
حجت الاسلام والمسلمین زیبایی نژاد تاکید کرد: مخصوصا فمینیسم چون یک نظریه سیاسی است به این معنی که به دنبال تغییر مناسبت های موجود است از این جهت پراگماتیسم یک گشایشی در اندیشه و عمل فمینیسم است.
رئیس پژوهشکده زن و خانواده با بیان اینکه در ایران دو جریان بعد از مشروطه بالا آمده اند، خاطرنشان کرد: یک جریان ملی گرایانه و ناسیونالیستی بوده است که گرایش به غرب غرب داشتند و گرایش چپ که به سمت شوروی نزدیک می شدند. در دهه ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ گرایش های مارکسیستی خیلی غلبه پیدا کرد. اول انقلاب زنان سهم زیادی از کنشگرانشان بود اما مسئله زن برای آنها مسئله نبوده است و حتی معتقد بودند که مسئله چپ باعث انحراف در مبارزه می شود.
گرایش های چپ در بدنه حاکمیت
وی افزود: چپ مذهبی هم داشتیم مثل مجاهدین خلق و جنش مسلمانان مبارز و بعدا چپ های خط امامی شکل گرفت علی شریعتی یک مقداری گرایش های چپ داشت و شاگردهای شریعتی هم که بعدا نیروهای انقلابی را شکل دادند گرایش های چپ داشتند و حتی بدنه انقلابی ما در مدیریت دهه ۶۰ از جمله میرحسین موسوی و بهزادنبوی کسانی بودند که جزو چپ های حاکمیت بودند و کلید واژه عدالت و مداخله حداکثری دولت در مسئله اقتصادی برایشان مسئله بود.
حجت الاسلام والمسلمین زیبایی نژاد با بیان اینکه در سال ۱۳۷۴ افتاده است که یک گروهی از زنان ایرانی که جمع ۱۰۰ نفره بودند در کنفرانس پکن شرکت کردند، خاطرنشان کرد: این ها در این نشست با نگرش عملگرایانه مواجه شدند و این برایشان جالب بود که یک کنش عملگرایانه ای اتفاق افتاده است، از قبل از آن هم در ایران تجربه خانم شهلا شرکت را داریم که مجله زنان را در دهه ۷۰ و ۸۰ داشت که مهم بود و جریان ساز بود که مهم ترین نشریه فمینیستی بعد از انقلاب است و بعضی ها معتقدند که حتی مهم ترین نشریه فمینیستی بعد از مشروطه است.
رئیس پژوهشکده زن و خانواده با بیان اینکه از سال دوم و سوم این نشریه به فمینیست های سکولار میکروفن می دهد، افزود: یک ائتلاف عملگرایانه اینجا شکل گرفته است یعنی آنها رونق داده اند به مجله زنان و مجله زنان به آنها میکروفن داده است که حرفشان را بزنند.
وی افزود: این نگاه عملگرایانه در روزنامه زنان از اوایل دهه ۷۰ وجود داشت اما بعد از کنفرانس پکن اینها امید بیشتری به گرایش عملگرایانه پیدا کردند و احساس کردند می شود مرزها را تاحدودی کمرنگ کرد و باهم اعتقاد کرد و از سال ۸۷ به این طرف ائتلاف های عملگرایانه را می بینیم.
شکل گیری محفل هم اندیشی فمینیسم
حجت الاسلام والمسلمین زیبایی نژاد با اشاره اهدای جایزه صلح نوبل به شیرین عبادی در سال ۸۲، تصریح کرد: بعد از این اتفاق زنان تصمیم می گیرند یک جمع هم اندیشی زنان را راه بندازند که زنان از طیف های مختلف فکر کنند و به هم اندیشی برسند. از چپ تا لیبرال و تا فمینیست های اسلامی شروع می کنند و برنامه ریزی مشترک تدوین کنند این تجربه مهم عمل گرایانه است اما هنوز ادبیات نظری عملگرایی شکل نگرفته است.
رئیس پژوهشکده زن و خانواده با بیان اینکه از سال ۱۳۸۵ سبک جدیدی از فعالیت با محوریت ارتباط اینترنتی روی کار می آید با عنوان فمینیسم کمپینی، خاطرنشان کرد: این سبک از فمینیسم را کسانی راه می اندازند که مشی عملگرایانه داشتند،و این پراگماتیسم برای اینها آورده ای داشت و در این سبک حاضر بودند به رنگ هر جماعتی دربیایند که سرعت جنبش زنان زیاد شود.
وی با تاکید بر اینکه فمینیسم کمپینی از ظرفیت اینترنت استفاده میکند اما اینترنت مشی اصلی کنشش هنوز نشده است، خاطرنشان کرد: کنش اصلی این فمینیسم ارتباط چهره به چهره با مردم است و اینترنت صرفا کنشگران را بهم وصل می کند که تجربیاتشان را به هم منتقل کنند.
حجت الاسلام والمسلمین زیبایی نژاد با تاکید بر اینکه در خارج کشور خیلی به این جریان امید داشتند، عنوان کرد: دائما جوایز بین المللی به طرفداران این جریان داده شده است و حتی در یکی از سالها به خود کمپین یک میلیون امضا جایزه بین المللی داده شد. اولین تجربه کار شبکه ای در داخل کشور را درجریان فمینیستی داریم.
رئیس پژوهشکده زن و خانواده با بیان اینکه در سال ۸۸ این ها از فضای انتخاباتی برای طرح مطالباتی خود استفاده کردند، عنوان کرد: در شلوغی ها و فضاهای ملتهب امضا جمع می کردند و با بخش زنان کاندیداها تماس می گرفتند که مطالبات خود را مطرح کنند بعد که اعتراضات مربوط به جنبش سبز شکل می گیرد یک پرسش در مورد اینکه چه واکنشی در رابطه با این جنبش داشته باشند و تحلیل اکثریت آنها این است که این فرصتی است برای ما و می توانیم هم افزایی کنیم.
وی افزود: جریان کمپینی برای جنبش سبز یک امتیاز بوده است چرا که تجربه سه سال کار شبکه ای داشتند و این تجربه را به جنبش سبز منتقل میکنند و گره خوردن سرنوشت این دو با هم و سیاسی شدن جریان فمینیستی باعث می شود که شاخک های حاکمیت نبست به اعضای جنبش فمینیستی فعال شود و خیلی ها از آنها دستگیر می شوند. و این دستگیری باعث می شود بعد از آزادی اکثریت آنها به خارج کشور مهاجرت کنند.
چرخش در جریان فمینیستی
حجت الاسلام والمسلمین زیبایی نژاد با اشاره به اینکه در نتیجه این مهاجرت به شدت جریان فمینیستی و تشکیلاتی افول کرده است، خاطرنشان کرد: خودشان معتقدند که جریان فمینیستی فصل خزان خودش را طی می کند اما تا حدودی یک چرخشی هم در جریان فمینیستی رخ داده است به این خاطر که تا وقتی در کشور بودند نمی توانستند برخی مسائل را مطرح کنند اما بعد از آن مسائلی از جمله اقلیت های جنسی را مطرح می کنند.
رئیس پژوهشکده زن و خانواده ادامه داد: بخشی از بخش های سازمان ملل در این سالها هم به سمت دفاع از حقوق همجنس گرایان کشیده شده اند گاهی به صورت صریح و گاهی به صورت ضمنی مانند سند ۲۰۳۰ به این حقوق پرداخته می شود یعنی اشاره کرده است که باید تضمین بدهید که به حاشیه رفته ها هم بتوانند از حقوق اجتماعی و شهروندی خود برخوردار شوند.
وی با بیان اینکه کار فمینیسم در این سالها از جای دیگری سر درآورد، خاطرنشان کرد: در سال های بعد با پدیده ای با عنوان شبکه های اجتماعی مواجه بودیم که با محوریت موبایل کم کم به جایی رسیدیم که تک تک اعضای جامعه وارد این بستر اینترنت شدند و در نتیجه پدیده جدیدی با عنوان فمینیسم سایبری شکل گرفت که اصولا به دو گروه اطلاق می شود یکی گروهی که حوزه مطالعاتشان فضای سایبر است و کسانی که کنششان فضای سایبر است.
روی کار آمدن فمینیسم سایبری
حجت الاسلام والمسلمین زیبایی نژاد با بیان اینکه تفاوت این فمینیسم با فمینیسم کمپینی این است که متن اصلی کنش فمینیسم کمپینی چهره به چهره است، افزود: اما در فمینیسم سایبری متن کنش در فضای مجازی اتفاق می افتد، فضای مجازی در فمینیسم کمپینی مکمل کار فمینیستی است اما در فمینیسم سایبری متن کار کنش فمینیستی فضای مجازی است کنش فمینیستی در این جریان یعنی کلیک کردن اما در فمینیسم کمپینی کنش یعنی گفتگو کردن و از فضای مجازی برای این عرصه استفاده کردن و در نتیجه بازیگران عرصه فمینیسم سایبری دیگر اعضای نشاندار قبلی نیستند چهره های جدیدی مطرح می شوند و کسی می تواند در این فضای کنشگری فعال باشد که قاعده بازی سایبری را بلد باشد گرچه مطالعه فمینیستی نداشته باشد.
رئیس پژوهشکده زن و خانواده با تاکید بر اینکه مسئله ما در فمینیسم سایبر مسئله هایی است که بیشتر در زندگی روزمره با آن مواجه هستیم، خاطرنشان کرد: بحث هایی مانند حجاب که هر دختری در زندگی اش با آن مواجه می شود در این فضا مطرح می شود و در این عرصه چیزی که روی بورس می آید پدیده تبادل تجربیات و پدیده فمینیسم روزمره مطرح می شود.
وی با بیان اینکه مطرح شدن مسئله رومینا از جمله همین اتفاقات است، خاطرنشان کرد: هیچکس ها در این جریان مدیریت می کنند و جریان های چند هزارنفره راه می اندازند، برای مثال در جریان های تشییع جنازه مرتضی پاشایی یا بزرگداشت کوروش کبیر این دعوت از سوی هیچکس ها صورت میگیرد یعنی ما این دعوت کننده را نمی شناسیم و هیچ نشانی از آنها نداریم اما مهم این است که جریان و قاعده بازی را بلد هستند و می توانند یک مسئله را به کنش تبدیل کنند.
حجت الاسلام والمسلمین زیبایی نژاد ادامه داد: در جریان فمینیسم هم بعضی ها اعتقاد دارند که این فضا می تواند کمک کننده باشند و بعضی ها تردید دارند، انقلاب هایی بهار عربی با همین هیچکس ها صورت گرفته است اما تا زمانی که می خواهید تخریب کنید و انقلاب کنید این جنبش های بدون سر و بدون نشان می تواند کمک کننده باشد اما جایی که بخواهید تاسیس کنید این جنبش های بدون نشان به کار نمی آید و نیاز به تشکل دارید نبود این تشکل ها در مصر باعث شد که جنبش اسلامی توسط جوانان انجام شد و در زمانی که می خواست به ثمر برسد گلش را اخوان المسلمین چید و یعنی جریان اجتماعی به نتیجه نرسید و این بدبینی به جریان سایبری را ایجاد می کند.
رئیس پژوهشکده زن و خانواده با بیان اینکه شناخته شده ترین فمینیست بعد از انقلاب مسیح عیلنژاد است، افزود: مطالعه فمینیستی معلوم نیست داشته باشد شاید هم داشته باشد اما نشان نمی دهد اما دست گذاشته است روی مسائل مهم، فمینیسم سایبری یک فمینیسمی است که متناسب به فرهنگ فضای مجازی یعنی فردگرایی است.
بروز فمینیسم هویت گرا یا فردی شده
وی با بیان مخاطب رسانه های مختلف خاطرنشان کرد: سینما یک رسانه اجتماعی است با مخاطب جمعی، تلویزیون یک رسانه خانوادگی است که مخاطب خانوادگی دارد و اقتضائات خانوادگی خودش را به این رسانه تحمیل میکند،اما اینترنت به سمت فردگرایی می رود، کاربر اینترنت یک نفر است که به گروه و افرادی پشت خط ارتباط برقرار می کند اما در شبکه های اجتماعی نهایت فردگرایی است که فرد می تواند هرطور که خودش می خواهد خودش را بازنمایی کند و اختیار فرد به حد نهایت می رسد و در آینده هم تکنولوژی ها آنقدر پیشرفته می شود که این انتخاب گری بیشتر به نمایش گذاشته می شود.
حجت الاسلام والمسلمین زیبایی نژاد ادامه داد: در این فضا که فردگرایی به اوج خودش می رسد مسائلی هم به بورس می رسد که به فردیت مرتبط می شود و چیزهایی مهم می شود که به آزادی، انتخابگری و کرامت نفس فرد مربوط می شود و در نتیجه می بینیم که گل حرف های علینژاد مربوطه به این موضوعات است و می گوید چیزی که مهم است مسئله کرامت زن است و حل کردن مسئله حجاب تازه اول راه است. این فضا فضای پست مدرن است و ارزش های اخلاقی سابق در آن وجود ندارد.
رئیس پژوهشکده زن و خانواده با بیان اینکه اسم این سبک از فمینیسم را فمینیسم هویت گرا یا فردی شده می توان گذاشت، عنوان کرد: این فمینیسم میخواهد با انتخاب خودش برای خودش هویت بسازد، دیده شدن برای نسل جدید یک مسئله مهم است، فرد دوره نوجوانی تمرد نسبت به پدر و مادر دارد و می خواهد اثبات کند که بزرگ شده است و با پدرمادر مخالفت می کند که دیده شود و نسل جدید هم در مقابل حاکمیت می خواهد همین کار را کند، این مقاومت مقاومت سیاسی نیست بلکه مقاومت اجتماعی است.
وی افزود: فمینیست هایی که در ادبیات تاکید می کنند بر انتخاب های فردی و کرامت انسانی و هویت سازی ها فمینیسم هویت گرا یا فردی شده هستند، خیلی از سلبریتی ها اصلا دغدغه و مطالعه فمینیستی ندارند اما در این چالش کردن دیده می شوند و با این کار برای خودش در فضای مجازی طرفدار جمع می کند چرا که زندگی اقتصادی و اجتماعی آنها درگیر دیده شدن است کسانی مانند مهناز افشار و تتلو سودشان در دیده شدن است.
۳۱۳/۶۱ پ
نظر شما