حجت الاسلام محسن دین پرور در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری حوزه، با اشاره به ششم محرم، سالروز رحلت علامه شریف رضی (سید رضی) گردآورنده کتاب گرانسنگ نهج البلاغه گفت: ایشان متولد ۳۵۹ و متوفای ۴۰۶ هجری قمری هست که در مجموع ۴۷ سال زندگی کرد و در این مدت کوتاه، خدمات ارزشمندی را به اسلام و تشیع داشت.

مدیر بنیاد بین المللی نهج البلاغه، افزود: او در شهر بغداد و در خانواده ای اهل علم و تقوا پا به عرصه وجود گذاشت که نامش را محمد انتخاب کردند و در ادامه به شریف رضی مشهور گردید. از سمت پدر، با پنج واسطه به امام هفتم حضرت موسی بن جعفر علیه السلام می رسید و از این جهت او را موسوی خواندند و از سوی مادر نیز به شش واسطه به امام چهارم، حضرت علی بن حسین علیه السلام مرتبط می گردد.

حجت الاسلام دین پرور درباره پدر سید رضی گفت: پدر ایشان ابو احمد حسین بن موسی، ملقب به طاهر ذوالمناقب، (متولد ۳۰۴ هجری قمری) از مفاخر دودمان پیامبر و شخصیت بلند مرتبه زمان و فردی با تدبیر و لایق و مورد احترام خاص و عام بود. وی نقابت علویان را که در حقیقت ریاست دودمانی عظیم بوده است، را عهده دار بود که در جمیع شئون این سلسله دخالت می کرده و مشکلات و مسائل آنان را با تدبیر بی نظیر خود حل می کرد.

وی ادامه داد: عزالدوله که به عنوان حاکم بغداد به روی کار می آید، به دلیل نفوذ و جایگاه والای طاهر ذوالمناقب در بغداد، وی را دستگیر و به قلعه فارس در ایران تبعید می کند. که پس از مرگ عز الدوله، وی نیز پس از سال ها دوری از شهر و دیار خود، به بغداد بازگشت و سرانجام در سن ۹۷ سالگی درگذشت.

* کتابی که به خاطر مادر گرامی سید رضی نگاشته شد

این استاد حوزه و دانشگاه خاطرنشان کرد: مادرش به نام فاطمه، دختر حسین بن احمد ملقب به داعی صغیر می باشد. وی یکی از زنان دانشمند و از مفاخر دودمان علوی است که بانویی عالمه و دارای صفات فاضله ای بود که موجب می شد همه با دیده احترام به او می نگریستند. در عظمت این بانوی با تقوا این نکته قابل ذکر است که شیخ مفید، سرآمد فقهای شیعه و از بزرگان علمای امامیه، کتاب احکام النساء را به خاطر ابن بانوی گرانقدر و پرسش و پاسخ های علمی وی تألیف کرده است

وی درباره سید مرتضی، براد سید رضی گفت: این عالم وارسته، متولد ۳۵۵ و متوفای ۴۳۶ هجری قمری بود که نزدیک به دو برابر سید رضی عمر کرد. ایشان فقیه و مجتهد و مرجع تقلید بود و شاگردان زیادی تربیت کرد و با سنی که داشتند، اهتمام به تألیفاتشان هم زیاد شد و چندین برابر سید رضی تألیفات داشت.

* فرصتی که به خوبی مورد استفاده قرار گرفت

این پژوهشگر نهج البلاغه به زندگی شریف رضی در دوران حکومت دیلمیان و آل بویه اشاره کرد و گفت: او از این فرصت که شیعیان بر مسند حکومت بودند، استفاده نمود و از محضر اساتید زیادی که در بغداد بودند، بهره مند شد. در این دوران، در علوم و فنون مختلف، دیدگاه ها و نظریات بدیع زیادی بود که فرصتی در اختیار علمای دینی به وجود آمد. البته حکومت آل بویه این فرصت را در میان تمامی علمای مذاهب مختلف قرار داده بود و همگان می توانستند در شرایطی آرام، آراء و اندیشه های خود را مطرح سازند.

وی با بیان این که ایشان از محضر شخصیت های برجسته ای چون شیخ مفید، بهره ها جست و در دوران بزرگانی چون برادرش سید مرتضی و شیخ طوسی زندگی می کرد، گفت: سید رضی با سن کم ؛ این همه آثار و برکات برای اسلام داشت و آثار بسیاری را تألیف کردند که مهم ترین آنها نهج البلاغه است.

* کتابهای زیادی که تنها بخشی از آن به دست ما رسیده است

حجت الاسلام دین پرور گفت: کتاب های سیره و تراجم از سید رضی تألیفات و تصنیفات زیادی را نام برده اند که متأسفانه از بیشتر آنها اثری در دست نیست. نهج البلاغه  معروف ترین کتاب اوست که از اعصار پیشین تا عصر حاضر مورد استفاده، تحقیق و شرح دانشمندان و محدثان بوده است و با دقت تمام به حفظ این کتاب همت گماشته اند.

وی ادامه داد: از همان روزهای قرن پنجم هجری دانشمندان به شرح این کتاب شریف پرداخته و تا کنون بیش از ۴۰۰ حاشیه و شرح بر آن نوشته اند.

این استاد حوزه و دانشگاه «خصائص الائمه»، «تلخیص البیان عن مجازات القرآن»، «مجازات الآثار النبویه»، «حقایق التأویل فی متشابه التنزیل»، «معانی القرآن»، «اخبار قضات بغداد»، «تعلیق خلاف الفقها»، «تعلیقه بر ایضاح (حاشیه بر ایضاح ابوعلی فارسی)»، «سیره والده الطاهر»، «ماداربینه و بین البی الحاق الصابی من الرسائل»، «رسائل و منشآت»، «الیزادات فی شعرابی تمام»، «مختار شعرابی اسحاق الصابی»، «الجید من شعرابن الحجاج»، «دیوان شعر شعر»، «انشراح الصدر فی منتخبات الشعر» و «الزیادات فی شعر ابن الحجاج»، را از دیگر کتاب های سید رضی عنوان کرد.

وی خاطرنشان کرد: البته برخی از این کتب به دست ما نرسیده است یا کتاب تفسیر ایشان که گفته می شود مانند تفسیر تبیان شیخ مفید است، تنها یک جلدش در اختیار ما قرار دارد.

حجت الاسلام دین پرور با بیان این که تنها هفت کتاب علامه سید رضی در اختیار ما قرار دارد، گفت: متأسفانه عدم دسترسی ما به آثار این علامه، شاید به دلیل عدم اهتمام فرزندان یا شاگردان ایشان نسبت به حفظ و نشر آثار ایشان بوده است.

* جایگاه سیاسی والای سید رضی

وی با بیان این که هوش و استعداد خارق العاده شریف رضی مثال زدنی بود؛ در ۱۷ سالگی از فراگیری علوم اسلام بی نیاز و از سن ۳۰ سالگی به مقام اجتهاد رسید و از سنین ۲۵ سالگی مناصب اجتماعی بالایی را عهده دار شد، گفت: این مناصب بزرگ و ارزنده شامل: نقابت اشراف، امارت حاج و دیوان مظالم است که هر کدام به تنهایی بهترین گواه عظمت مقام و شهرت علمی اوست. سید رضی از همان عنفوان جوانی به شایستگی موصوف بود، چنانچه می بینیم نخستین باری که منصب نقابت را دارا شد، تنها بیست و یک سال داشت.

این پژوهشگر عرصه نهج البلاغه ادامه داد: سید رضی به عنوان اعجوبه تاریخ شیعی است که تا امروز کرامات و زندگی اش برای شیعیان مجهور مانده است. شایسته است که مسئولان مربوطه روز ششم محرم را به عنوان سید رضی ثبت کنند تا بتوانیم مقداری از زندگی خاص ایشان را به همگان نشان دهیم.

* سید رضی در فراگیری علوم حریص بود

وی سید رضی را در فراگیری علوم حریص معرفی کرد که برای علم اندوزی، به سراغ علمای شیعه و سنی و حتی ادیان دیگر هم می رفت.

مدیر بنیاد بین المللی نهج البلاغه با اشاره به ماجرای شاگردی سید رضی در محضر شیخ مفید گفت: ابن ابی الحدید در مقدمه شرح نهج البلاغه از دانشمند بزرگ و فقیه مشهور شیعه سید فخار موسوی حلی نقل می کند که شبی شیخ مفید در خواب دید حضرت فاطمه(س) دست امام حسن و امام حسین علیهماالسلام را که کودکانی خردسال بودند، گرفته و به نزد وی می آید. پس از سلام به شیخ فرمود: یا شیخ! علمهماالفقه (ای استاد به این دو فرزندم علم دین بیاموز). شیخ مفید از این خواب در شگفت شد تا این که صبح که طبق معمول در مسجد «براثا» واقع در محله کرخ بغداد برای تدریس آماده می شد، ناگهان دید بانویی محترمه در حالی که با کمال وقار حرکت می کرد، دست دو کودک را گرفته و به جانب او می آید و آنگاه چنین گفت: من همسر طاهر ذوالمناقب می باشم و این دو کودک فرزندان منند. آنها را نزد شما آورده ام تا علم فقه و احکام دینی را به آنان بیاموزید.

* تعبیر خوابی که شیخ مفید را شگفت زده کرد

حجت الاسلام دین پرور ادامه داد: شیخ مفید فوراً از جای برخاست و از تعبیر خوابش شگفت‌زده شد و گریست و خوابش را برای او تعریف کرد؛ آنگاه با کمال دقت و اشتیاق به تعلیم و تربیت آنان همت گماشت تا اینکه به آن مقام والای علمی و معنوی رسیدند و توانستند به تربیت و تعلیم جامعه اقدام کنند.

این پژوهشگر نهج البلاغه با بیان این که اساتید شریف رضی از شیعه وسنی بودند، گفت: در آن دوران علمای شیعه و سنی از درس هم استفاده می کردند و همین مسئله موجب رشد و شکوفایی علم در بغداد می شد. ۱۴ نفر از علمای مبرز استاد سید رضی بودند که مهم ترین آنها شیخ مفید بود.

مدیر بنیاد بین المللی نهج البلاغه افزود: او شاگردان زیادی داشت که برخی از آنها از علمای بزرگ شدند که معروف ترین آنها شیخ جعفر بن محمد دوریستی (طرشتی) بود و دیگری هم مهیار دیلمی بود که وی شخصی مجوسی بود که به بغداد رفته بود و با آشنایی با سید رضی، شیعه و از شاگردان وی شد و اشعار وی هم از شاهکارهای ادبی عرب است.

* مردی خودساخته و دارای ارزش های والای دینی

وی در ادامه به ویژگی های اخلاقی سید رضی اشاره کرد و گفت: ایشان مردی خودساخته و دارای ارزش های والای دینی بود و همیشه میانه روی و قناعت می کرد و دست طمع به سمت کسی دراز نکرد. مناعت طبع او زبانزد همگان بود. علی محمد مهلبی، وزیر بهاءالدوله گفت که روزی خبردار شدم که سید رضی صاحب پسری شد که من هم فرصت را مناسب دیدم که صله ای به او بدم که چند بار هدیه را پس فرستاد و سرانجام گفتم که آن را به طلبه ها بدهد. هیچ کدام از شاگردانش چیزی برنداشتند جز یکی که وقتی دلیل را پرسیدند، گفت که دیشب روغن چراغم تمام شد چون خادم مدرسه نبود، از کسی دیگر این را خریدم و پولش را ندادم که با این سکه خواستم که قرضم را بدهم. سید رضی در این شرایط دستور داد که به تعداد طلاب کلید ساختند تا هر که کالایی لازم داشت، از انبار بردارد.

حجت الاسلام دین پرور با بیان این که حتی وقتی پدر سید رضی از تبعید باز می گردد، سید رضی قصیده ای برای وی می سراید که پدرش صله ای به او می دهد؛ ولی او این صله را از پدرش هم قبول نمی کند، خاطرنشان ساخت: سید رضی دارالعلمی داشت که عمده احتیاجات طلاب را برآورده کرده بود که شامل: کتابخانه و خوابگاه، محل تدریس و... بود.

* راز ماندگاری نهج البلاغه

وی در ادامه درباره راز ماندگاری نهج البلاغه گفت: مهم ترین دلیل ماندگاری نهج البلاغه و رواج آن در میان همگان، این است که این سخنان مربوط به امامی است که دارای حکومت بودند و از قبال آن سخنانی مطرح کردند که این فرصت در اختیار دیگر امامان نبود. این امام همام امر و نهی و مناسبات مختلف داشتند، به گونه ای که ما می توانیم آن را منشور حکومت قرار دهیم.

این پژوهشگر نهج البلاغه اضافه کرد: راز دوم ماندگاری توسط سید رضی انجام شد و با انبوهی از سخنان امام علی علیه السلام که وجود داشته، بخش مهمی را گلچین کرده و آن را خلاصه و مفید مطرح ساخته است. مستدرکاتی در این عرصه داریم. مستدرکات یعنی سخنانی که شریف رضی از امیرالمؤمنین نیاورده و دیگران آن را اضافه کرده اند که تا ۳۰ جلد هم مستدرکات نهج البلاغه از همان قرن پنجم تا امروز وجود داشته است. سید رضی با منابع علمی که داشته، این کتاب را گردآوری کرده است.

وی یادآور شد: نهج البلاغه در بیش از هزار سال، هزاران ترجمه، شرح، اجازه، پایان نامه، کتاب، مقاله و... دارد؛ حال سایر کتب حدیث را ببینیم که چقدر ترجمه و پایان نامه و کتاب و... درباره آن داریم؟ نمی خواهیم بگوییم که ارزش آنها کمتر است، ولی می خواهیم بگوییم که باغبانی که در بوستانی قرار گرفته، مهم است که چه گل هایی چیده است. باغبان نهج البلاغه شریف رضی است.

حجت الاسلام دین پرور در پایان گفت: سید رضی در اوج مظلومیت است؛ در میان شیعیان، نام ایشان توسط نهج البلاغه بلند شده ولی خود وجود شریف رضی در سایه نهج البلاغه گم شده است. در میان دنیای اهل سنت هم تعصباتی که بعضا در میان آنها درباره علی علیه السلام و شیعیان وجود دارد، موجب شده درباره رضی توجه کمی شود. دیوان اشعار او در ادبیات عرب جایگاه بالایی دارد، ولی توجهی به آن نمی شود، هرچند کسانی که در جایگاه شاگردان او بودند، از نظر آنها دارای جایگاه های بالاتری هستند.