به گزارش خبرگزاری حوزه، در صفحه مجازی حجت‌الاسلام رسول جعفریان آمده است:

مصاحبه با روزنامه همشهری (بخش دوم)

در مورد مشکلات کتابخانه های دیجیتالی در ایران

یکی از نگرانی ها درباره دیجیتالی کردن منابع آرشیوی و عمومی کردن آنها، ملاحظات سیاسی و چه بسا عقیدتی است. اما بسیاری از پژوهشگران معتقدند حتی اسناد و مدارکی مثل نشریات که محتوای محرمانه و طبقه‌بندی‌شده ندارند هم اغلب به سختی قابل دسترسی هستند و کتابخانه‌ها و مراکزی که به این مواد آرشیوی دسترسی دارند، با آنها همکاری نمی‌کنند. با توجه به تجربه ای که دارید، علت مخالفت با دیجیتالی و عمومی کردن منابع آرشیوی را چه می دانید؟

به نظر این مسأله علل مختلف دارد. اولا ناآشنایی مدیران و سیاستگذاران که شناخت درستی نسبت به این مساله ندارند و از نزدیک نیاز به آن را حس نمی کنند. دیگر این که بسیاری از اینها، نگاه های امنیتی دارند. این مسأله منحصر به ایران نیست، در دنیا، حوزه فضای مجازی به هر نوع آن، در معرض این شبهات هست و ایران هم از این معنا مستثنا نیست. طبعا نگاه امنیتی به برخی از ابعاد آن، مثلا انتشار کتابها و اسناد قدیمی، کودکانه است، اما اتفاق می افتد. مسأله دیگر، هزینه است که این قبیل کارها نیاز به سرمایه گذاری های جدی دارد و ما به خصوص طی سالهای اخیر، با گرفتاری های مالی که داریم، از این امور عقب هستیم.

مشکل دیگر هم بحث مالکیت است. بسیاری از کتابخانه ها فکر می کنند به تمام معنا مالک آثاری که دارند هستند و اختیار نشر آنها در دست آنهاست. برخی هم که مشکل مالی دارند، به عنوان درآمد به این مسأله می نگرند و منابع را کنترل می کنند تا بتوانند بابت آنها مبالغی دریافت کنند. بنابر این مجموعه ای از عوامل سبب می شود تا در این زمینه فکری نشود. شاید باید موارد را از هم تفکیک کرد، یا با فناوری، راهی برای حل برخی از این مشکلات یافت. بنده بیش از همه، عامل جهالت و نادانی نسبت به این حوزه را سبب این محدودیت ها می دانم. شاید اگر یکی از اینها، یک کار پژوهشی نیازمند به اسناد و ارجاعات کرده بود، سهل گیرانه تر برخورد می کرد.

این را هم بیفزایم که برخی از مراکز کتابخانه ای، خلاف هم می گویند، در حالی که کار جدی در این زمینه نکرده اند، آمارهای عجیب و غریب می دهند. متاسفانه، تصمیم گیری های ما چنان است که تا به سخت ترین مرحله نرسیم، کاری نمی کنیم. تمام اینهایی که عرض کردم، در حوزه اسناد، نسخ خطی و نشریات قدیمی است. درباره کتابهای جدید و مقالات تازه، نیازمند طرح مباحث دیگری هستیم که عمده آنها مسائل حقوقی و مالی است.

با توجه به اینکه در ایران قانون کپی رایت رعایت نمی شود، چقدر این مسئله در مسیر دیجیتالی کردن منابع مشکل زاست؟

ببینید، کلا مشکلات حقوقی و مالی در این زمینه هست. در هر بخشی هم جدی است. شما درباره مقالات علمی پژوهشی پایگاه های اطلاعاتی خارج از کشور، آنها که مشروط به پرداخت وجوهی هستید، حتی با نبودن قانون کپی رایت در ایران، مشکل دارید. دانشگاه تهران، بسیاری از این پایگاهها را دارد، اما به هیچ وجه از روال حقوقی موجود خارج نمی شود و حاضر به دسترسی نامشروع نیست. درباره کتابهای چاپ خارج کشور، البته در کانال های تلگرامی می شود آنها را گذاشت، اما در کل، اقدام خوبی نیست و تصویر مناسبی از ایران ارائه نمی دهد.

به نظرم، باید از منابع آزاد (Open Source)، کتابهای تاریخْ‌گذشته اما مورد نیاز، پایان نامه های دانشگاه های دولتی و آزاد و دیگر مراکز تحصیلی که اختیارشان با مدیران دولتی یا شبه دولتی است، از اسناد موجود در مراکز دولتی، از نسخ خطی کتابخانه های بزرگ که همه یا دولتی هستند یا شرعی و وقفی شروع کرد. اینها هیچ محدودیتی ندارند، جز تصمیم مدیران. جالب است که بسیاری از آنها حتی زیر بار مصوبات مجلس و هیئت دولت هم نمی روند.

درباره پایان  نامه ها و رساله ها، بسیاری از دانشگاه ها به رغم مصوبات مجلس و دولت، هنوز همکاری با ایرانداک ندارند و خودشان هم پایگاه های اطلاعاتی مناسب برای عرضه ندارند. به نظرم، در این زمینه باید دولت با جدیت بیشتری کار کند، هرچند دولت بر کتابخانه هایی مثل آستان قدس یا مرعشی یا ملک و امثال اینها تسلطی ندارد تا کاری انجام دهد. یادتان باشد که وقتی کتابخانه دیجیتال می گوییم، صرفا معنایش مصرف مفت از فایل های الکترونیکی نیست. طبیعی است که در مواردی دولت و ملت باید برای این کار هزینه کنند. مهم این است که امکانش فراهم باشد.

چنان که عرض کردم، برای توسعه علم در ایران، پزشکی یا فیزیک یا رشته های فنی یا هر رشته دیگری، شما باید هزینه های گزافی بکنید که مطمئن هستم جز چند نفر در وزارت علوم یا برخی از دانشگاهها، تصور روشنی از این حجم گردش مالی ندارند. دانشگاه تهران که شرایط خوبی دارد، سالانه بیش از ۱۰ میلیارد تومان می باید هزینه کند که در مواردی، بدهی های سنگین دارد. تا وقتی این سرمایه گذاری ها در حوزه علم نشود، و این پایگاهها که منبع پژوهش های نو هستند در اختیار دانشجویان و استادان نباشند، علم پیشرفت نخواهد کرد. کسی با فشار آوردن به مغزش نمی تواند علم بدست آورد، بلکه با مطالعه آخرین پژوهشهای علمی می تواند پیشرفت کند.

بخش اول این گفتگو را اینجا بخوانید.