به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، اولین وبینار شبهه پژوهی کرونا به همت مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه های علمیه و با حضور اساتید توانمند حوزه حجج اسلام والمسلمین خسروپناه، آذربایجانی، شاکرین و برنجکار برگزار شد.

بر اساس این گزارش: افراد شرکت کننده در این وبینار تخصصی طلاب سطح ۳ و درس خارج حوزه علمیه قم بودند.

در این وبینار ابتدا حجت الاسلام والمسلمین عبدالحسین خسروپناه به بیان نکات علمی در موضوع «کرونا و مسئله شر» پرداخت و گفت: پدیده کرونا و کووید ۱۹ از پدیده هایی است که در زمینه های مختلف تأثیرگذار بوده است. هم تأثیرات اجتماعی و هم تأثیرات اقتصادی، فرهنگی، تمدنی و در یک جهت دیگر تأثیرات الهیاتی داشته است.

· چالش های مطرح شده در مسئله شرّ

حجت الاسلام والمسلمین خسروپناه گفت: کرونا سؤالات و شبهات مختلفی را برای انسان ها ایجاد کرده است؛ در این روزها و در باب «شرّ» سؤالاتی مطرح شده است که البته از قبل هم این سؤالات بیان شده بودند ولی کرونا آنها را تکرار و به روز و جدی تر کرده است.

این استاد حوزه و دانشگاه گفت: مسئله شرّ چند چالش را برای انسان به ارمغان آورده است؛ یکی از آنها چالش شر با اثبات وجود خداست که افرادی همچون هیوم برهان نظم را بوسیله شر می خواستند متزلزل کنند.

وی خاطرنشان کرد: متدینان معتقدند که مبدأ آفرینش یگانه است و عده‌ای از آنها گفته اند اگر شر وجود باشد پس توحید زیر سؤال می رود و باید خدای شر و خدای خیر داشته باشیم؛ زرتشتی ها تا حدودی به این اندیشه عقیده مند بوده اند.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی بیان داشت: چالش سوم، چالش شر با قدرت مطلقه خداوند است که اگر خداوند قدرت مطلقه دارد چرا شرور را که ناگواری برای انسان به وجود می آید از بین نمی برد.

وی گفت: چالش بعدی نسبت شر با عدل الهی است که اگر خداوند عادل است- که عادل است- چرا عدل الهی اقتضا نمی کند شرور را دفع کند؟

· پاسخ متکلمین، فلاسفه و عرفا به چالش های مطرح شده در موضوع شرّ

حجت الاسلام والمسلمین خسروپناه در ادامه به بیان پاسخ های فلاسفه، متکلمین و عرفای جهان اسلام به این چالش ها پرداخت و بیان داشت: یک پاسخ که پاسخ کلامی است می گوید: خداوند عالِم، قادر و حکیم است و هیچکدام از مناشی و انگیزه های ظلم، نادانی و نیازمندی و کاستی ها در او راه ندارد و او کمال محض است؛ پس دلیلی ندارد او برای کسی ناملایماتی را ایجاد کند.

وی گفت: لذاست که اگر می بینیم شروری در عالم وجود دارد و ناملایماتی هست حتماً حکمتی دارد.

عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی اظهار داشت: فلاسفه به این پرسش داده اند و از سوی افلاطونیان و اشراقیون مطرح شده است این است که شرور امور وجودی نیستند که به دنبال دلیل وجود آنها باشیم بلکه شرور امور عدمی هستند؛ به طور مثال آنها می گویند بیماری یعنی عدم سلامت و یا دروغگویی به معنای عدم صداقت است.

وی افزود: عده ای از فلاسفه معتقدند شرور نسبی هستند و ما اصلاً شرور مطلق نداریم؛ سیل، زلزله و بیماری و مانند اینها موجودات شر هستند ولی این ها برای امری شر هستند ولی از حیث دیگری ممکن است خیر باشند.

این استاد حوزه و دانشگاه گفت: برخی دیگر از فلاسفه گفته اند: خیرات و شرور در عالم طبیعت تفکیک ناپذیر هستند؛ یعنی جهان طبیعت اگر می خواهد جهان طبیعت باشد، جهان حرکت است و جهان حرکت، جهان تعارضات است.

وی خاطرنشان کرد: در عالم حرکت تزاحم و تضاد است؛ زیرا تغیّر بدون تضاد در عالم طبیعت قابل وقوع نیست؛ اینکه عالم طبیعت با وجود شرور اما هنوز پابرجاست یعنی خیر بیشتر از شر در این عالم وجود دارد و از غلبه شرور جلوگیری شده است.

عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: پس شر نسبی، کمتر از خیر و لازمه ی عالم طبیعت است

وی افزود: عرفا می گویند باید تمام عالم را با جزئیاتش ببینیم؛ به طور مثال یک خانه را وقتی می بینیم فقط به دستشویی آن توجه نکنیم بلکه به آشپزخانه زیبای آن و سایر بخش های تمیز آن هم توجه کنیم؛ آنگاه است که متوجه می شویم این دستشویی هم برای این خانه زیبا نیاز و لازم است.

این استاد حوزه و دانشگاه اظهار داشت: فرد عارف راضی به رضای خداوند است؛ زیرا کلیت دنیا را محل گذر و عبور به جهان وسیع تر می بیند و اینگونه است که با شرور کنار می آید.

· معرفی ماهیت و هدف وقوع شرور از نگاه قرآن کریم

حجت الاسلام والمسلمین خسروپناه در ادامه به پاسخ هایی که قرآن کریم در معرفی شرور به ما داده است اشاره کرد و ضمن برشمردن این آیات در شش دسته گفت: برخی آیات از وجود شرور خبر می دهند؛ خداوند در آن آیات می فرماید شرور از امور وجودی است.

وی افزود: دسته ای دیگر از آیات شرور را نسبی معرفی می کنند و می گویند شما برخی امور را شر می دانید ولی این در حالی است که ممکن است برای شما خیر باشند.

این استاد حوزه و دانشگاه اظهار داشت: دسته سوم از آیات به ما می گویند خیر و شر با هم هستند و در این دنیا با هر شری یک خیر را به همراه دارد.

وی خاطرنشان کرد: دسته چهارم آیات قرآن می فرمایند در این عالم سنت هایی تکوینی وجود دارد و علم این سنت ها را کشف می کند؛ زلزله ها و سیل  سایر امور اینچنینی سنت های الهی هستند و تغییری در آنها به وجود نخواهد آمد و همیشه بوده و هستند.

عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: دسته پنجم آیات از استناد تحولات اجتماعی و دردها و ناملایمات به اراده انسان ها خبر می دهند؛ به طور مثال طوفان که قوم حضرت نوح علیه السلام را در بر گرفت در ظاهر از شرور طبیعی به نظر می آید ولی دلیل اصلی آن اراده و رفتار آن قوم بوده است.

وی در پایان اظهار داشت: در دسته دیگر از آیات قرآن کریم هم این مطلب آمده که تمام این حوادث وسایل آزمایش و ابتلای بشر هستند و با اهداف مختلفی از سوی خداوند اتفاق می افتند.

 در ادامه حجت الاسلام والمسلمین مسعود آذربایجانی به بیان مطالبی در موضوع «معنویت خداجو در مواجهه با کرونا» پرداخت و گفت: در جهان امروز معنویت ها به دو دسته بدون خدا و خداسو تقسیم می شوند.

وی گفت: این روزها مشکلات روانشناختی همچون فوبیا در بیماران کرونا بسیار زیاد دیده شده است؛ اما متأسفانه خیلی به این مشکلات توجه نمی شود.

· سؤالات مطرح شده با موضوع دینی در این روزهای کرونایی

حجت الاسلام والمسلمین آذربایجانی افزود: یکی از مسائل مبتلایان به این بیماری پرسش های دینی است؛ به عنوان مثال این سؤالات این روزها زیاد مطرح می شوند:

۱. آیا آموزه های دینی با روش های مقابله ای همخوانی دارند؟

۲. برخی می گویند از آنجا که تمام اشیاء و موجودات عالم از جنود خداوند هستند پس نیازی به رعایت مسائل بهداشتی نیست و وقتی که نام و ذکر خداوند دواء و شفاست پس چه نیازی به رعایت دستورالعمل های بهداشتی و یا متوسل شدن به پزشک و رفتن به بیمارستان است؟

۳. چرا من؟

۴. چرا این بیماری در سرنوشت من قرار گرفته است؟

· مشکلات و عوارض روانی ناشی از پاندمی کرونا

استاد پژوهشگاه حوزه و دانشگاه گفت: معمولاً در افراد مختلف مبتلا به این ویروس پرسش هایی در موضوعاتی همچون چگونگی کسب آرامش در حین ابتلا به بیماری دیده ایم؛ افراد مبتلا به این ویروس معمولاً علاوه بر مشکلات جسمانی دچار مشکلات روانی همچون افسردگی، درماندگی، احساس تنهایی، پرخاشگری و عدم صحبت کردن با دیگران و احساس طردشدگی نیز می شوند.

وی خاطرنشان کرد: یکی دیگر از احساسات منفی این اشخاص این است که چرا من دچار این بلا شده ام؟ و یا من برای عقوبت در مورد کدام گناه به این بلا گرفتار آمده ام؟

· معنویت و مسئله کرونا

حجت الاسلام والمسلمین آذربایجانی افزود: در نگاه دینی اسلامی معنویت نوعی فراروی است؛ این فراروی هم ارادی و هم وجودی است که این هم از نگاه های مادی و منیّتی گذشته و به سوی خداوند رفته است؛ خداوند به عنوان باطن جهان هستی است که این گزاره از اسماء جمال و جلال او ناشی می شود.

وی گفت: حیات طیبه ای که در قرآن کریم آمده به معنای حیات معنوی با انجام اعمال صالحه است و حیات معنوی، حیات اصلی برای بشر است که از ظواهر باید گذشت تا به آن رسید و این حیات بدون گذشتن از انانیت، مادیّت و منیّت محقق نمی شود.

این استاد پژوهشگاه حوزه و دانشگاه گفت: نگاه توحیدی با کوشش علمی و اقدامات عملی سازگار است، زیرا همه پدیده ها و قوانین عالم، آیات الهی هستند و کشف و عمل به این قوانین حرکت در مسیر توحید است.

· رابطه دعا و بیماری کرونا

وی افزود: باید بدانیم دعا کردن و اقدامات بهداشتی هیچ گونه تضادی با یکدیگر ندارند، زیرا ما دو عالم داریم؛ علامه طباطبایی رحمة الله علیه می گوید: یکی از این دو عالم، عالم امر است و دیگری عالم خلق می باشد.

استاد تمام گروه روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه اظهار داشت: علامه طباطبایی می گوید: دعاهای ما در عالم امر و اقدامات علمی متعارف در عالم خلق تأثیر می گذارد و این دو در طول یکدیگرند.

وی خاطرنشان کرد: یکی دیگر از کارکردهای دعا، استجابت دعا و شفای بیمار است ولی کارکردهای دیگری نیز همچون ارتباط معنوی با خدا، امیدبخشی و رفع بن بست ها و ناامیدی، کاهش ترس و اضطراب و اندوه، تقویت تاب آوری، استواری روح و ثبات قدم و عقده گشایی و برون ریزی هیجانی دارد.

· ماهیت بیماری ها و یکی از اقدامات لازم در مواجهه با آنها

حجت الاسلام والمسلمین مسعود آذربایجانی تصریح کرد: بیماری یک آزمایش و ابتلاء است؛ البته ما باید دعا کنیم و هیچ محدودیتی در نوع و چگونگی دعا وجود ندارد و ما در هر حالی که می توانیم باید دعا کنیم؛ حتی گلایه و نگرانی های خود را باید با خدای خویش بگوییم.

· وجود خداوند و ارتباط او با بشر در اندیشه های خدامحور

سپس حجت الاسلام والمسلمین حمیدرضا شاکرین ضمن تسلیت سالروز وفات کریمه اهل بیت علیهم السلام در موضوع «میزان حضور خدا در زندگی بشر» گفت: در بحث ارتباط خدا با زندگی بشر چند دیدگاه وجود دارد؛ قائلین به یکی از آنها اصلاً وجود خداوند و ارتباط با خدا را منکر هستند و به افراد با چنین اعتقاداتی لائیک گفته می شود.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: اما در نگاه هایی که قائل به وجود خداوند هستند یک نگاه دئیستی وجود دارد که می گوید خداوند جهان هستی را ساخته و دیگر آنرا به حال خودش رها کرده تا بر اساس نظمی که بر آن حاکم کرده است جلو برود.

وی افزود: اما در ادیان وحیانی می بینیم که این گونه نیست؛ در نگاه دین مبین اسلام ارتباط خداوند با جهان هستی یک رابطه دائمی، مؤثر و فعال است و خداوند فقط یک خالق و سپس تماشاگر نیست.

این استاد حوزه و دانشگاه بیان داشت: حضور خداوند در جهان، حضور قیومی است و اوست که تمام فعل و انفعالات عالم به وجودش قائم است.

حجت الاسلام والمسلمین شاکرین گفت: در حکمت متعالیه و فلسفه صدرایی معلول عین الربط به فاعل و علت خود است و وقتی که معلول عین الربط به فاعل است، همه چیز به علت اصلی یعنی خداوند و در ذیل اراده او قرار دارد.

وی افزود: در قرآن کریم هم آمده که خداوند همواره با شماست و در جایی دیگر داریم که از رگ گردنمان هم به ما نزدیک تر است.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی عنوان داشت: قرآن کریم در رابطه با فعالیت هایی که ما انجام می دهیم هم به ما تذکر می دهد که این فعالیت ها انتساب به خداوند دارند؛ می فرماید شما که دانه ای در دل خاک می کارید و بعداز چند مدت ثمر می دهد آیا گمان می کنید این ثمردهی از سوی شماست یا از ناحیه اراده الهی است؟

وی گفت: بنابراین ما انسان ها در هیچ جهتی و در هیچ امری هیچگونه استقلالی از خودمان نداریم و تمام افعال ما با تأیید و اذن خداوند هستند و هیچ عملی بدون اذن و اراده وی انجام نمی گیرد.

این استاد حوزه و دانشگاه افزود: علم خداوند به عالم هستی، در رتبه عللِ فاعلی اشیاء قرار دارد؛ فاعلیت خداوند، فاعلیتی تام در کل نظام هستی است که فاعلیت ما در اعمالمان در طول فاعلیت الهی است.

· آیا خداوند کاری به مسائل و گرفتاری های روزمره بشر ندارد؟

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: آنچه در نگاه دئیستی وجود دارد و متون دینی با قاطعیت آنرا رد می کنند این است که می گویند: خداوندی که در ادیان می گویند در تمام مسائل دخیل است خدایی معیشت نگر است و به مشکلات روزمره انسان ها همچون درمان بیماری ها، رفع مشکلات مالی و مسائل اینچنینی می پردازد ولی خدای دئیست ها معرفت نگر است و این خدا کاری به مسائل روزمره انسان ها نداشته و خدای عاشقان و عارفان است.

حجت الاسلام والمسلمین حمیدرضا شاکرین اظهار داشت: پاسخ به این شبهه این است که اگر خداوند خالق این عالم است و احاطه کامل بر تمام اشیاء و افعال دنیا دارد، شأنش پایین نیامده و این جامعیت وجود او را نشان می دهد.

وی افزود: پزشک و دارو ابزارهایی هستند که با تأثیر و اذن خداوند شفا را رقم می زنند.

· چرا هرچه دعا می کنیم مستجاب نمی شود؟

حجت الاسلام والمسلمین حمیدرضا شاکرین گفت: این روزها یکی از سؤالاتی که پیش می آید این است که اگر خداوند در تمام ابعاد حیات ما حضور دارد، چرا در این روزهای کرونا، ما هرچه دعا می کنیم و از او می خواهیم اراده نمی کند و این بلا را برطرف نمی نماید؟

وی بیان داشت: باید گفت ما دعا می خوانیم اما دعا نمی کنیم؛ دعا کردن چیزی غیر از دعا خواندن صرف است.

این استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: باید ما دعا را جدی تر بگیریم و در پیشگاه خدا بیشتر با دعا انس داشته باشیم.

· آیا خداوند به دعاهای ما جواب می دهد؟

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: نکته دوم این است که دعا قطعاً مستجاب می گردد و عدم اجابت دعا محال است.

وی اظهار داشت: آیه ای در قرآن مجید می فرماید رابطه دعای بین انسان و خدا طوری است که هیچ فاصله ای بین دعا و استجابت وجود ندارد؛ لکن نحوه اجابت به گونه ای است که گاهی ما متوجه آن نیستیم.

حجت الاسلام والمسلمین حمیدرضا شاکرین عنوان داشت: شکل وصورت اجابت به هرگونه ای ممکن است باشد؛ شاید اگر دعاهای مردم نبود وضعیت ما خیلی بدتر از این می شد.

پس از حجت الاسلام والمسلمین شاکرین نوبت به حجت الاسلام والمسلمین برنجکار رسید تا در ارتباط با دین، توسل و شفا مطالبی را عنوان نماید.

حجت الاسلام والمسلمین رضا برنجکار در ابتدا به طرح چند سؤال به شرح زیر پرداخت:

· رابطه خداوند و دعا در بحث کرونا به چه صورت است؟ آیا اهل بیت علیهم السلام میتوانند در بحث کرونا برطرف کننده باشند و اگر می توانند چرا این کار را انجام نمی دهند؟

· در جهان بسیاری از مردم دستشان را به سمت خداوند بلند کرده اند و از او می خواهند این بلیه کرونا را برطرف نماید؛ آیا او می تواند این کار را انجام دهد و اگر می تواند چرا انجام نمی دهد؟

· سؤال بعدی در مورد پیامبر اکرم و اهل بیت ایشان است که آیا ایشان می توانند این بلا را برطرف سازند و یا خودشان نیز مبتلا به آن می شوند؟

· سؤال چهارم این است که اگر می توانند چرا این کار را انجام نمی دهند؟

· رابطه خداوند و دعا در بحث کرونا به چه صورت است؟

حجت الاسلام والمسلمین رضا برنجکار بیان داشت: در پاسخ به سؤال اول می گوییم هر آنچه در عالم اتفاق می افتد تحت اراده خداوند است؛ حال چه خداوند این ویروس را بر اساس قوانین طبیعی ایجاد کرده باشد و چه به وسیله بشر در آزمایشگاه ها ایجاد شده باشد.

وی ضمن بیان دیدگاه های مختلف در این زمینه گفت: دیدگاه ما شیعیان این است که همه چیز به خداوند بر می گردد؛ مثلاً آتش می سوزاند ولی با اراده و خواست خداوند این کار را انجام می دهد.

این استاد حوزه و دانشگاه اظهار داشت: بر اساس دیدگاه امامیه خداوند سنت هایی را برای موجودات عالم قرار داده است و هرگاه او بخواهد این سنت ها می توانند تغییر نمایند، بدون اینکه ماهیت آنها عوض شود؛ به طور مثال آتش که سوزاننده است، حضرت ابراهیم علیه السلام را نمی سوزاند و این همان تغییر سنت به اذن و اراده خداست.

وی افزود: اجابت و استجابت به یک معناست و معنای آن جواب دادن است؛ معنای خاص اجابت این است که خداوند همان چیزی را که از او می خواهیم به ما بدهد؛ اما معنای عام آن مطلق جواب دادن است.

قائم مقام پژوهشگاه قرآن و حدیث گفت: این جواب دادن مطلق ممکن است با آنچه ما می خواهیم متفاوت باشد؛ اما خداوند ما را هرگز بدون جواب نمی گذارد.

وی افزود: در روایات به این معنا اشارات زیادی شده است؛ مثلاً گفته شده که اگر مؤمن دعا کند، خداوند یکی از سه چیز را به او جواب می دهد:

· اولین آن سه چیز همان چیزی است که فرد دعاکننده خواسته است؛

· دومین گزینه این است که خداوند ثواب آن چیزی را که دعاکننده می خواهد برای آخرت وی می نویسد.

· سومین مورد این است که خداوند چیزی مشابه همان چیزی که فرد دعاکننده می خواهد به او می دهد.

عضو انجمن کلام اسلامی حوزه علمیه قم گفت: ما تصور داریم که به این عالم آمده ایم تا لذت ببینیم و خداوند همه لذت ها را باید به ما بدهد و اگر مشکلی پیش می آید و حل نمی شود برای ما آزاردهنده می شود؛ این نگاه اشتباه است.

وی بیان داشت: دنیا محل گذر است؛ دنیا بهشت نیست و فقط مکانی برای آزمایش است.

حجت الاسلام والمسلمین رضا برنجکار گفت: اینجا ما باید به کمال برسیم تا به بهشت ابدی برویم؛ این طرح خداوند برای ماست و هرچند که افرادی آنرا نتوانند بپذیرند.

وی عنوان داشت: خداوند ما را با بلاهای طبیعی و انسانی مورد آزمایش قرار می دهد تا مسیر تکامل را بپیماییم.

عضو انجمن کلام اسلامی حوزه علمیه قم گفت: بنابراین خداوند بر رفع کرونا قدرت دارد و به دعاهای ما نیز قطعاً جواب می دهد؛ اما جواب ممکن است با خواسته  ما متفاوت باشد و یا دیرتر از زمانی جواب خداوند ظهور پیدا کند که ما خواسته ایم.

· آیا پیامبر اکرم و اهل بیت ایشان این قدرت را دارند که به صورت غیرطبیعی کارهایی را انجام دهند؟

حجت الاسلام والمسلمین برنجکار در پاسخ به اینکه آیا پیامبر اکرم و اهل بیت ایشان این قدرت را دارند که به صورت غیرطبیعی کارهایی را انجام دهند گفت: ما اگر ائمه را درست بشناسیم در کتاب اصول کافی، بخش اثبات الحجة به راحتی می توانیم بفهمیم که ائمه اطهار علیهم السلام به آسانی می توانند این گونه اعمال را انجام دهند.

وی افزود: در برخی روایات هست که ائمه خیلی چیزها را می دانند و اگر چیزی را ندانند به محض اراده می توانند بدانند.

· اگر ائمه اطهار علیهم السلام چنین قدرت انجام امور غیرطبیعی را داشته اند چرا خودشان دچار گرفتاری ها و بلاهای مختلفی شده اند؟

این استاد حوزه و دانشگاه گفت: در مورد اینکه چرا ائمه در این دنیا از توان خارق العاده خود استفاده نکرده اند یکی از دلایل این امر این بوده که ایشان می دانستند دنیا دار ابتلائات است و سنت و طرح خداوند برای دنیا بر وجود همین مشکلات و سختی هاست.

وی افزود: دلیل دیگری که می توان برشمرد این بوده که ایشان باید الگوسازی می کردند و برای مردم الگو می بودن؛ الگو شدن ایشان در حالتی قابل محقق شدن بوده که ایشان نیز همانند مردم زندگی کنند و زندگی خاص و ویژه ای نداشته باشند.

· وظیفه ما

حجت الاسلام والمسلمین رضا برنجکار در پایان ضمن نتیجه گیری گفت: وظیفه ما دعاست و این دعاها قطعاً اجابت خواهند شد، اما این به معنای عام اجابت است.