خبرگزاری «حوزه» ضمن آرزوی قبولی طاعات و عبادات مومنین، شرح دعای روز نهم ماه مبارک رمضان را در بیان حجت الاسلام والمسلمین محمد حسن زمانی، مسئول دفتر سیاسی اجتماعی حوزه علمیه منتشر می کند.

* شرح دعای روز نهم ماه مبارک رمضان

«اَللّهُمَّ اجْعَلْ لی فیهِ نَصیباً مِنْ رَحْمَتِکَ الْواسِعَةِ وَاهْدِنی فیهِ لِبَراهینِکَ السّاطِعَةِ وَخُذْ بِناصِیتی اِلی مَرْضاتِکَ الْجامِعَةِ بِمَحَبَّتِکَ یا اَمَلَ الْمُشْتاقینَ/ خدایا قرار ده برایم در این روز بهره‌ای از رحمت وسیعت و راهنمایی‌ام کن در این ماه به‌سوی دلیل‌های درخشانت و مرا به ‌سوی موجبات خوشنودی همه جانبه‌ات سوق ده به حق محبتت ‌ای آرزوی مشتاقان».

روزه دار در این دعا سه درخواست از خدا دارد.

در بند اول این دعا آمده است: «اَللّهُمَّ اجْعَلْ لی فیهِ نَصیباً مِنْ رَحْمَتِکَ الْواسِعَةِ/ خدایا قرار ده برایم در این روز بهره‌ای از رحمت وسیعت».

* انواع رحمت

رحمت واسعه خداوند دو نوع است؛ نوع اول، رحمتی است که تمام هستی را در بر گرفته و خداوند قبل از درخواست، به ما عنایت کرده است.

در بندی از دعای ماه رجب آمده است: «یا مَنْ یُعْطی مَنْ سَئَلَهُ- یا مَنْ یُعْطی مَنْ لَمْ یَسْئَلْهُ وَ مَنْ لَمْ یَعْرِفْهُ تَحَنُّناً مِنْهُ وَ رَحْمَةً/ ای کسی که عطا کنی به هر که از تو درخواست کند؛ ای کسی که عطا کنی به کسی که از تو درخواست نکرده و نه تو را بشناسد، از روی نعمت بخشی و مهرورزی».

ما از خدا نخواستیم که ما را بیافریند؛ اما آفرید و وجود ما از رحمت واسعه خدای متعال است؛ ما از خدا نخواستیم که در خانواده مسلمانان و والدین شیعه متولد شویم؛ اما خدا به ما عنایت کرد؛ ما از خدا نخواستیم که انسان باشیم؛ اما خداوند ما را در انسان ها قرار داده است؛ این مباحث بخشی از رحمات واسعه ای است که خداوند بدون درخواست اعطا کرده است.

اما نوع دوم رحمت، رحمت های واسعه الهی است که خداوند آن را به عده ای که شایستگی در خود ایجاد کرده و لیاقت داشته اند، عنایت می کند؛ این رحمت ها نیازمند به سؤال، درخواست و ایجاد زمینه از سوی انسان است.

در این موضوع، دو مطلب از آیات قرآن قابل اشاره است که چه صفاتی موجب استحقاق رحمت واسعه و چه صفاتی سلب کننده شایستگی می گردد.

در سوره اعراف آیه ۱۵۶ آمده است: «... وَ رَحْمَتی‏ وَسِعَتْ کُلَّ شَیْ‏ءٍ فَسَأَکْتُبُها لِلَّذینَ یَتَّقُونَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ الَّذینَ هُمْ بِآیاتِنا یُؤْمِنُونَ/ و رحمتم همه چیز را فرا گرفته است پس به زودی آن را برای کسانی که تقوا می ورزند و زکات می دهند و کسانی که به آیات و نشانه های ما می گروند ، مقرر می دارم».

در سوره توبه آیه ۹۹ می خوانیم: «وَ مِنَ الْأَعْرابِ مَنْ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ یَتَّخِذُ ما یُنْفِقُ قُرُباتٍ عِنْدَ اللَّهِ وَ صَلَواتِ الرَّسُولِ أَلا إِنَّها قُرْبَةٌ لَهُمْ سَیُدْخِلُهُمُ اللَّهُ فی‏ رَحْمَتِهِ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحیمٌ/ گروهی ( دیگر ) از عربهای بادیه نشین ، به خدا و روز رستاخیز ایمان دارند و آنچه را انفاق می کنند ، مایه تقرّب به خدا ، و دعای پیامبر می دانند آگاه باشید اینها مایه تقرّب آنهاست! خداوند بزودی آنان را در رحمت خود وارد خواهد ساخت به یقین ، خداوند آمرزنده و مهربان است!».

حال اگر خداوند این رحمت واسعه را به کسی ندهد، چه سرنوشت و عواقب شومی در انتظار آنان است؛ چهار آیه را در این زمینه ملاحظه خواهیم کرد.

خداوند در آیه ۶۴ سوره بقره می فرماید: «... فَلَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ لَکُنْتُمْ مِنَ الْخاسِرینَ/ اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود (شما را توفیق توبه نمی داد) حتما از زیانکاران می شدید».

همچنین در آیه ۸۳ سوره نساء آمده است: «وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ لاَتَّبَعْتُمُ الشَّیْطانَ إِلاَّ قَلیلاً/ و اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود حتما همه شما جز اندکی ، از شیطان پیروی می کردید».

در آیه ۱۱۳ همین سوره می خوانیم: « وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکَ وَ رَحْمَتُهُ لَهَمَّتْ طائِفَةٌ مِنْهُمْ أَنْ یُضِلُّوکَ .../ و اگر فضل و رحمت خدا شامل حال تو نبود همانا گروهی از آنان تصمیم داشتند که تو را (در داوری) گمراه کنند».

در آیه ۲۱ سوره نور نیز آمده است: «وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ ما زَکی‏ مِنْکُمْ مِنْ أَحَدٍ أَبَداً وَ لکِنَّ اللَّهَ یُزَکِّی مَنْ یَشاءُ وَ اللَّهُ سَمیعٌ عَلیمٌ/ و اگر فضل خدا و رحمتش بر شما نبود هیچ یک از شما هرگز ( از فساد عقاید و اخلاق و عمل ) پاک نمی شد ، و لکن خداست که هر کس را بخواهد ( در مراحل کمالات ) پاک می کند و خداوند شنوا و داناست».

در بند دوم از این دعا آمده است: «وَاهْدِنی فیهِ لِبَراهینِکَ السّاطِعَةِ/ و راهنمایی‌ام کن در این ماه به‌سوی دلیل‌های درخشانت».

برخی از انسان ها در این دنیا موفق به توجه به دلائل روشن وجود خدا و قیامت داشته و با آرامش راه خدا را طی می کنند؛ اما برخی نیز بی توجه بوده و از براهین درخشان خدا محرومند.

دو سخن از نگاه آیات در این جمله زیبا قابل توجه است.

* چه کسانی شایسته هدایت حضرت حق هستند؟

سخن اول آنکه چه کسانی از نگاه قرآن شایستگان به براهین ساطعه بوده و خداوند آنان را هدایت می کند؟

تقوا صفت اول است که حضرت حق در آیه اول و دوم سوره بقره می فرماید: «الم - ذلِکَ الْکِتابُ لا رَیْبَ فیهِ هُدیً لِلْمُتَّقینَ/ الم- آن کتاب با عظمتی است که شک در آن راه ندارد و مایه هدایت پرهیزکاران است».

ایمان و انجام دادن کارهای صالحه، انسان را شایسته دریافت هدایت می کند؛ به همین دلیل آیه ۹ سوره یونس می خوانیم: «إِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ یَهْدیهِمْ رَبُّهُمْ بِإیمانِهِمْ تَجْری مِنْ تَحْتِهِمُ الْأَنْهارُ فی‏ جَنَّاتِ النَّعیمِ/ به یقین کسانی که ایمان آورده اند و عمل های شایسته کرده اند ، آنها را پروردگارشان به سبب ایمانشان (به قرب خویش) هدایت می کند ، (و در آخرت) در باغ های پرنعمت از زیر (درختان و قصر) آنها نهرها روان است».

چنگ زدن به ریسمان الهی و اتصال به دین سبب هدایت می شود؛ در آیه ۱۷۵ سوره نساء آمده است: «فَأَمَّا الَّذینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ اعْتَصَمُوا بِهِ فَسَیُدْخِلُهُمْ فی‏ رَحْمَةٍ مِنْهُ وَ فَضْلٍ وَ یَهْدیهِمْ إِلَیْهِ صِراطاً مُسْتَقیماً/ اما کسانی که به خدا ایمان آورده و به او تمسک جستند ، به زودی آنان را در رحمت و فضلی از جانب خود درمی آورد و به راهی راست به سوی خود هدایت می کند».

تبعیت از رضایت و خشنودی خدا سبب هدایت می شود؛ خداوند در آیه ۱۶ سوره مائده می فرماید: «یَهْدی بِهِ اللَّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوانَهُ سُبُلَ السَّلامِ وَ یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَی النُّورِ بِإِذْنِهِ وَ یَهْدیهِمْ إِلی‏ صِراطٍ مُسْتَقیمٍ/ خداوند به سبب آن (نور و کتاب) کسانی را که (ایمان آورند و) از رضای او پیروی کنند به راه های سلامت (که راه اصول و فروع دین است) هدایت می کند و آنها را از تاریکی ها (ی کفر و نفاق و فسق) به سوی نور به توفیق خود بیرون می آورد و به سوی راهی راست هدایت می کند».

شرح صدر و آماده سازی روح خویش برای تسلیم در برابر خداوند از دیگر اسباب هدایت است؛ در آیه ۱۲۵ سوره انعام آمده است: «فَمَنْ یُرِدِ اللَّهُ أَنْ یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ وَ مَنْ یُرِدْ أَنْ یُضِلَّهُ یَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَیِّقاً حَرَجاً کَأَنَّما یَصَّعَّدُ فِی السَّماءِ کَذلِکَ یَجْعَلُ اللَّهُ الرِّجْسَ عَلَی الَّذینَ لا یُؤْمِنُونَ/ پس کسی که خدا بخواهد او را (به خاطر سوابق نیکش) هدایت نماید سینه او را برای (پذیرش) اسلام می گشاید، و کسی را که بخواهد در گمراهیش رها سازد سینه اش را به شدت گرفته و تنگ می کند که گویی به زحمت در آسمان رو به بالا می رود. این گونه خداوند پلیدی را بر کسانی قرار می دهد که ایمان نمی آورند».

اما برخی از گناهان سلب استحقاق و شایستگی از هدایت می کند و انسان برای همیشه محروم از هدایت خاص خدا خواهد شد.

* چه گناهانی سبب محرومیت از هدایت برای انسان خواهد شد؟

ریاکاری و انجام عبادات برای خودنمایی به دیگران یکی از آن گناهان است و خداوند متعال در آیه ۲۶۴ سوره بقره فرموده است: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِکُمْ بِالْمَنِّ وَ الْأَذی‏ کَالَّذی یُنْفِقُ مالَهُ رِئاءَ النَّاسِ .../ ای کسانی که ایمان آورده اید ، صدقه های خود را با منّت آزردن باطل نکنید ، مانند کسی که مالش را به ریا و خودنمایی به مردم انفاق می کند ...».

ظلم و ستم به بندگان خدا، سلب استحقاق و شایستگی از هدایت انسان خواهد کرد؛ خداوند در آیه ۲۵۸ سوره بقره آورده است: «... وَ اللَّهُ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمینَ/ ... و خداوند، قوم ستمگر را هدایت نمی کند».

فسق، گناه دیگری است که انسان را از هدایت محروم می سازد؛ خداوند در آیه ۲۶ سوره بقره می فرماید: «... یُضِلُّ بِهِ کَثیراً وَ یَهْدی بِهِ کَثیراً وَ ما یُضِلُّ بِهِ إِلاَّ الْفاسِقینَ/ ... خدا جمع زیادی را با آن گمراه ، و گروه بسیاری را هدایت می کند ولی تنها فاسقان را با آن گمراه می سازد!».

گناه دیگر، دوست داشتن کفار و دشمنان خدا اگرچه از بستگان فامیلی باشد، عنوان شده و خداوند متعال در آیه ۲۴ سوره توبه آورده است: «قُلْ إِنْ کانَ آباؤُکُمْ وَ أَبْناؤُکُمْ وَ إِخْوانُکُمْ وَ أَزْواجُکُمْ وَ عَشیرَتُکُمْ وَ أَمْوالٌ اقْتَرَفْتُمُوها وَ تِجارَةٌ تَخْشَوْنَ کَسادَها وَ مَساکِنُ تَرْضَوْنَها أَحَبَّ إِلَیْکُمْ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ جِهادٍ فی‏ سَبیلِهِ فَتَرَبَّصُوا حَتَّی یَأْتِیَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ وَ اللَّهُ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْفاسِقینَ/ بگو: «اگر پدران و فرزندان و برادران و همسران و طایفه شما ، و اموالی که به دست آورده اید ، و تجارتی که از کساد شدنش می ترسید، و خانه هایی که به آن علاقه دارید، در نظرتان از خداوند و پیامبرش و جهاد در راهش محبوبتر است، در انتظار باشید که خداوند عذابش را بر شما نازل کند و خداوند جمعیّت نافرمانبردار را هدایت نمی کند!».

در بند سوم از دعای روز نهم آمده است: «وَ خُذْ بِناصِیتی اِلی مَرْضاتِکَ الْجامِعَةِ بِمَحَبَّتِکَ یا اَمَلَ الْمُشْتاقینَ/ و مرا به ‌سوی موجبات خوشنودی همه جانبه‌ات سوق ده».

* انواع رضایت

رضایت خدا بر دو نوع است؛ گاه موردی است و گاه جامع.

رضایت موردی آن است که خداوند از عمل خوب انسان راضی می شود و به همین دلیل از عمل کننده نیز راضی است؛ اما این رضایت، موردی است؛ به این معنا که منافاتی ندارد که خدا به خاطر گناهی از انسان از او ناراضی گردد؛ اینچنین نیست که خداوند به خاطر یک عمل خوب، از تمام اعمال انسان راضی گردد.

در آیه ۱۸ فتح آمده است: « لَقَدْ رَضِیَ اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنینَ إِذْ یُبایِعُونَکَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ فَعَلِمَ ما فی‏ قُلُوبِهِمْ فَأَنْزَلَ السَّکینَةَ عَلَیْهِمْ وَ أَثابَهُمْ فَتْحاً قَریباً/ خداوند از مؤمنان- هنگامی که در زیر آن درخت با تو بیعت کردند- راضی و خشنود شد خدا آنچه را در درون دلهایشان (از ایمان و صداقت) نهفته بود می دانست از این رو آرامش را بر دلهایشان نازل کرد و پیروزی نزدیکی بعنوان پاداش نصیب آنها فرمود».

این رضایت بدین معنا نیست که خداوند از تمام زندگی آنان راضی شده باشد؛ اما گاهی رضایت، رضایت جامعه است و خداوند در آیه ۱۱۹ سوره مائده می فرماید: «قالَ اللَّهُ هذا یَوْمُ یَنْفَعُ الصَّادِقینَ صِدْقُهُمْ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدینَ فیها أَبَداً رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ ذلِکَ الْفَوْزُ الْعَظیمُ/ خداوند می گوید: «امروز، روزی است که راستی راستگویان، به آنها سود می بخشد برای آنها باغهایی از بهشت است که نهرها از زیر (درختان) آن می گذرد، و تا ابد، جاودانه در آن می مانند هم خداوند از آنها خشنود است، و هم آنها از خدا خشنودند این، رستگاری بزرگ است!».

نمونه دیگر در آیه ۲۲ سوره مجادله است که خداوند می فرماید: «لا تَجِدُ قَوْماً یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ یُوادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لَوْ کانُوا آباءَهُمْ أَوْ أَبْناءَهُمْ أَوْ إِخْوانَهُمْ أَوْ عَشیرَتَهُمْ أُولئِکَ کَتَبَ فی‏ قُلُوبِهِمُ الْإیمانَ وَ أَیَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ وَ یُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدینَ فیها رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ أُولئِکَ حِزْبُ اللَّهِ أَلا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ/ هیچ قومی را که ایمان به خدا و روز رستاخیز دارند نمی یابی که با دشمنان خدا و رسولش دوستی کنند ، هر چند پدران یا فرزندان یا برادران یا خویشاوندانشان باشند آنان کسانی هستند که خدا ایمان را بر صفحه دلهایشان نوشته و با روحی از ناحیه خودش آنها را تقویت فرموده ، و آنها را در باغهایی از بهشت وارد می کند که نهرها از زیر (درختانش) جاری است، جاودانه در آن می مانند خدا از آنها خشنود است، و آنان نیز از خدا خشنودند آنها «حزب اللَّه» اند بدانید «حزب اللَّه» پیروزان و رستگارانند».